Performans Yönetimi 72 

Örgütlerin sahip olduklarÕ norm düzenleri, insan gücü kaynaklarÕ, mali imkanlarÕ ve maddi araç-gereçleri ile bir bütün olarak stratejik hedeflerine ulaúabilmeleri için tüm bu unsurlar arasÕnda iç tutarlÕlÕ÷Õ ve sinerjiyi oluúturacak etkili bir performans yönetimi sistemi oluúturmalarÕ gerekmektedir. Piyasada faaliyet gösteren tüm özel iúletmeler gibi, kamu örgütleri de para, mal, hammadde, fiziki yapÕ, insan gücü gibi esas itibariyle kÕt olan kaynaklarÕn (girdilerin) belli süreçler içinde kullanÕmÕ ve belli mal ve hizmetlerin üretilmesi yoluyla örgütsel amaçlarÕnÕ gerçekleútirmek istemektedirler. Genel örgütsel özellikleri ve iúleyiú yapÕlarÕ itibariyle benzer mekanizmalara sahip olan özel iúletmelerle kamu örgütleri arasÕndaki temel ayÕrÕm; kârlÕlÕk amacÕ güdüp gütmedikleri ve rekabet ortamÕnda

73 faaliyet gösterip göstermedikleriyle ilgilidir. Ancak esas faaliyet amaçlarÕ ister kâr elde etmek, ister kamu yararÕ elde etmek olsun, kamu örgütleri de özel iúletmeler de nihayetinde ortaya çÕkan ihtiyaca (talebe) göre de÷erlendirildiklerinde, sÕnÕrlÕ kaynaklarla faaliyet göstermektedirler159.

Tüm farklÕlÕklarÕna karúÕlÕk, kamu örgütlerinin kullandÕklarÕ kaynaklarÕn sÕnÕrlÕlÕ÷Õ ve buna ba÷lÕ olarak üretim süreçlerinin iúleyiúinde özel iúletmelerle benzer özellikler taúÕmalarÕ; ekonomi kurallarÕnÕn getirdi÷i önceliklere, etkililik ve verimlilik ilkelerine göre hareket etmelerini, kÕsacasÕ performans kriterlerine uygun faaliyette bulunmalarÕnÕ zorunlu kÕlmaktadÕr160.

Türkçe’ye “iú baúarÕmÕ” diye çevirebilece÷imiz performans kavramÕ, herhangi bir iúte gösterilen baúarÕ derecesini ifade etmektedir161_{. DolayÕsÕyla performans, genel}

olarak amaçlÕ ve planlanmÕú bir etkinlik sonucunda elde edileni, nicel ve/veya nitel olarak belirleyen bir kavramdÕr. Di÷er bir deyiúle belirlenmiú olan bir hedefe ulaúÕm seviyesinin ölçümüdür162.

Performans yönetimi ise; bir kurum veya örgütün en yüksek stratejik önceliklerini belirleme ve bu öncelikleri örgütün en üst seviyesinden tabana, örgütün tüm birimlerine ve çalÕúanlara yayarak stratejik çÕktÕlara dönüútürme ve optimum sonuç alma süreci olarak tanÕmlanmaktadÕr. Performans yönetimi, yeniden yapÕlanmanÕn yönelece÷i ve örgütlenece÷i bir takÕm amaçlardan, bu amaçlara ulaúabilmek için izlenecek yol ve benimsenecek yaklaúÕmlardan, bu yaklaúÕmlarÕ etkili kÕlacak olan kurumsal düzenlemelerden ve bütün bunlarÕ destekleyip, besleyen bir performans bilgi sisteminden oluúmaktadÕr. Baúka bir ifadeyle performans yönetimi, organizasyonun varlÕk nedenlerini (misyon) ve uzun dönemli (vizyon) öncelikli hedeflerini belirleyerek, organizasyon içerisindeki tüm süreçlerin ve çalÕúanlarÕn performanslarÕnÕn yönetimini ifade etmektedir163.

Performans Yönetimi; örgütün amaçlarÕnÕ ve görevlerini mümkün olabilecek en iyi ve en baúarÕlÕ biçimde gerçekleútirmek için, örgüt kaynaklarÕnÕ

159 _{SARAN, a.g.e., s. 183.} 160 _{SARAN, a.g.e., s. 183.}

161 _{Kamil BøLGøN, “Kamuda Ölçülebilir Denetime HazÕrlÕk: Performans Yönetimi”, SayÕútay}

Dergisi, SayÕ: 65, Nisan-Haziran, 2007, s. 54.

162 _{DPT (2000), Kamu Yönetiminin øyileútirilmesi..., a.g.r., s. 74.} 163 _{GÜRAN, a.g.e., ss. 61-62.}

74 performanslarÕna göre seçme ve de÷erlendirme sürecidir. DolayÕsÕyla, performans yönetimi verimlili÷e, etkilili÷e ve ekonomik olmaya odaklanmÕú örgüt yönetimi anlayÕúÕ olup, tüm bunlara ulaúabilmek için ölçülebilir hedefler koymayÕ ve bu hedeflere iliúkin olarak çÕktÕlarÕ/ürünleri sürekli ölçmeyi gerekli kÕlmaktadÕr. Bu anlamda ele alÕnacak bir performans yönetimi anlayÕúÕnda, yönetime önemli sorumluluklar düúmektedir. Zira, performans yönetimi için yönetimin úu üç temel görevi yerine getirmesi gerekir164:

1. Kuruluúun ortak amacÕnÕ ve görevini, örgütü oluúturan en alt sistemlere kadar bu sistemlerin özel amaçlarÕnÕ da içerecek biçimde tüm örgüte benimsetmek. 2. Kuruluú içerisinde yukarÕdan aúa÷Õya, aúa÷Õdan yukarÕya do÷ru karúÕlÕklÕ bilgi

akÕúÕnÕ süratli ve etkin bir úekilde sa÷layacak bir iletiúim sistemi oluúturmak. 3. Yönetilen birimlerin performansÕnÕ sürekli geliútirmek için gerekli tedbirleri

almak ve bu amaçla iúletmenin tamamÕ ya da gerekli görülen birimlerini içine alan ve özellikle çalÕúanlar için bir performans ölçüm ve denetim sistemi oluúturup uygulamak.

a) Kamu Performans Yönetimi

Kamu performans yönetim süreci dahilinde önce yapÕlacak iúler planlanÕr, sonra uygulanÕr, daha sonra de÷erlendirilir, son olarak da geliútirilir. DolayÕsÕyla sürecin ùekil 2’de görüldü÷ü üzere dört aúamadan oluúmasÕ söz konusudur:

ùekil 2: Kamu Performans Yönetimi Süreci

Kaynak: Kamil BøLGøN, “Kamuda Ölçülebilir Denetime HazÕrlÕk: Performans Yönetimi”, SayÕútay Dergisi, SayÕ: 65, Nisan-Haziran, 2007s. 65.

164 _{DPT (2000), a.g.r., s. 76.}

1. Performans Planlama

AúamasÕ

3. Performans Denetimi AúamasÕ 2. Performans

Uygulama AúamasÕ

75 Birinci aúama olan “performans planlama aúamasÕ”, önceden belirlenmiú olan kuruluú amaçlarÕ do÷rultusunda, kuruluú dÕúÕ ve kuruluú içi etkenler göz önünde bulundurularak, mevcut kuruluú úartlarÕna, di÷er bir deyiúle, mal ve hizmet üretimi sürecine etki edecek her türlü girdi ve kaynaklarÕ en uygun biçimde kullanarak, kuruluúa iliúkin ikincil amaçlar belirlendi÷i ve yönetsel stratejilerin geliútirildi÷i aúamadÕr. økinci aúama olarak belirtilen “performans uygulamasÕ”ndan kasÕt, bir önceki aúama olan planlama aúamasÕnda öngörülen, kuruluúa özgü performans ilke ve kararlarÕn uygulamaya geçirilmesidir. Üçüncü aúama, yani “performans de÷erleme” aúamasÕnda, söz konusu girdi ve kaynaklarÕn performans anlayÕú ve ilkelerine göre, kullanÕlÕp kullanÕlmadÕ÷ÕnÕn belirlenmesi söz konusudur. Performans de÷erleme aúamasÕnda, kamu kuruluúunun kamusal performansa göre her açÕdan yönetilip yönetilmedi÷ine bakÕlÕr. Dördüncü aúamada ise amaç; performans de÷erleme (denetim) sonuçlarÕnÕ çeúitli açÕlardan yorumlamak ve öneriler hazÕrlamaktÕr. “Performans geliútirme aúamasÕ”nda, performans sonuçlarÕnÕn yorumlanmasÕ demek, aslÕnda kamu performans yönetimini bir sonraki dönem için yönlendirmek ve daha iyiye ulaútÕrmak demektir. Kamu performans yönetimi anlayÕúÕnÕn, bütün kurumda egemen anlayÕú ve bir kültür haline gelmesini sa÷lamak demektir. Zira, performans denetimi sonuçlarÕnÕn çok olumlu, az olumlu, tamamen olumsuz veya az da olsa olumsuz gibi yorumlanmasÕ söz konusudur. Bu nedenle, olumlu sonuçlarÕn daha da geliútirilebilmesi için çaba sarf edilmeli; olumsuz sonuçlar için ise, gerekçesi olan sorunlarÕn yeterince incelenmesi gerekmektedir165.

b) Kamu Performans Yönetimi Ölçütleri

Kamu performans yönetiminin yukarÕda belirtilen aúamalar bazÕnda, kamu yönetimi kapsamÕnda temel de÷erler olarak ele alÕnan úu üç ölçütten oluútu÷u görülmektedir. 1. Ekonomiklik Ölçütü 2. Verimlilik Ölçütü 3. Etkililik Ölçütü 165 _{BøLGøN, a.g.m., ss. 65-69.}

76 Bahsi geçen kavramlar, çalÕúmanÕn evvelki kÕsÕmlarÕnda ayrÕntÕlÕ úekilde irdelendi÷inden, bu aúamada sadece tanÕmsal açÕklamalar verilecektir:

Ekonomiklik Ölçütü: Örgütün hedeflerini gerçekleútirmede kaynaklarÕn en düúük maliyetle kullanÕlmasÕdÕr166.

Verimlilik Ölçütü: Girdi ve çÕktÕ iliúkilerini gösterir. Kaynaklardan yararlanma ile ilgilidir. Bir örgütün mal ve hizmet üretirken kaynaklarÕnÕ ne kadar iyi kullandÕ÷ÕnÕ gösterir167.

Etkililik Ölçütü: Örgütlerin tanÕmlanmÕú amaçlarÕna ulaúmak amacÕyla gerçekleútirdikleri etkinliklerin sonucunda bu amaçlara ulaúma derecesini belirleyen bir performans boyutudur168_.

ùekil 3: Kamu Performans Ölçütleri

Kaynak: Kamil BøLGøN, “Kamuda Ölçülebilir Denetime HazÕrlÕk: Performans Yönetimi”, SayÕútay Dergisi, SayÕ: 65, Nisan-Haziran, 2007s. 72.

166 _{ÖZER, a.g.e., s.69.} 167 _{KUBALI, a.g.e., s. 34.} 168 _{ÖZER, a.g.e., s.88.} KAMU YÖNETøMø Kuruluúa Yönelik Ölçütler 1. Ekonomiklilik 2. Verimlilik 3. Etkililik

Hedef Kitleye Yönelik Ölçütler 1. Hukukilik 2. SaydamlÕk 3. Hesap Verebilirlik K a m u H i z m e t i HEDEF KøTLE

77 Kamu performans yönetiminde bu üç ölçüte, ùekil 6’da görüldü÷ü üzere, hukukilik, saydamlÕk ve hesap verebilirlik ölçütleri eklenmiútir;

Hukukilik ölçütü; kamu performans yönetimindeki yukarÕda açÕklanan klasik ölçütlerin dÕúÕnda, kamu yönetimine daha uygun, kamuda aranmasÕ ve kullanÕlmasÕ gereken bir ölçüttür. AynÕ zamanda kamu performans yönetimi ilkelerinden biri olan hukukilik ölçütü, kamu kurum ve kuruluúlarÕnca gerçekleútirilen mal ve hizmet üretimi ile kamusal etkinliklerin hukuka uygun olmasÕ anlamÕna gelmektedir. ùeffaflÕk olarak da bilinen saydamlÕk ölçütü; temel olarak kamu kurum ve kuruluúlarÕnca gerçekleútirilen yönetsel her türlü karar ve eylemlerin, hedef kitle halk tarafÕndan da bilinmesi, görülmesi; duyurulmasÕ, saklanmamasÕ, gizli tutulmamasÕ anlamÕna gelmektedir. Ancak, bu ölçütün devlet sÕrrÕ, meslek sÕrrÕ, özel hayatÕn gizlili÷i gibi bazÕ kÕsÕtlarÕ bulunmaktadÕr. Yönetsel anlamda kÕsaca yönetimin aldÕ÷Õ karar ve eylemlerden dolayÕ, hizmet verdi÷i hedef kitleye gereken veya istenen açÕklamalarda bulunmasÕ anlamÕna gelen hesap verebilirlik; kamu yönetiminin bunu sadece ilkece de÷il eylemce de kabul etmesi ile hedef kitleler olarak halkÕn da bu açÕklamayÕ sürekli, sistemli, araútÕrÕcÕ ve sorgulayÕcÕ bir kültürle istemesini gerektiren bir çaba olmaktadÕr169. Temsil yetkisini toplumdan almÕú olan siyasetçilerin, saydam bir yönetim anlayÕúÕyla, yapmÕú olduklarÕ icraatÕn sorumlulu÷unu üstlenmeye ve hesap vermeye hazÕr olmasÕ gerekmektedir. Bu durum, kullanÕlan temsil yetkisinin kötüye kullanÕlmasÕnÕn önüne geçebilecek en önemli mekanizmadÕr.

Performans yönetimi sürecinin en önemli bölümlerinden biri denetimdir. Denetim geribildirim iúlevini çalÕútÕrarak, performanstan beklenenlerin gerçekleútirilmesini (verimlilik artÕúÕ, büyüme, uygun yapÕlanma vs.) sa÷lamaya çalÕúÕr. Faaliyetleri kontrol ederek sistemi dinamik bir denge içinde tutmaya çalÕúÕr. Gerekli oldu÷unda hedeflerde ve stratejilerde düzeltme yapÕlabilmesini sa÷layacak bilgileri yönetime sunar170.

KÕsaca performans denetimi, yönetimin; x øúlerini do÷ru yapÕp yapmadÕ÷ÕnÕ, x Do÷ru iúleri yapÕp yapmadÕ÷ÕnÕ,

169 _{BøLGøN, a.g.m., ss. 74-76.} 170 _{DPT (2000), a.g.r., s. 77.}

78 x Do÷ru iúleri do÷ru olarak yapÕp yapmadÕ÷ÕnÕ inceler.