Merkezi Hükümet TeúkilatÕ AraútÕrma Projesi (MEHTAP) 25 

Türk bürokrasisinde reform yönündeki en büyük giriúim 1963 yÕlÕnda Türkiye ve Orta Do÷u Amme ødaresi Enstitüsü (TODAøE) öncülü÷ünde hazÕrlanan “Merkezi Hükümet TeúkilatÕ AraútÕrma Projesi (MEHTAP)” çalÕúmasÕdÕr. MEHTAP raporu merkezi hükümetin örgütlenme biçiminin etkili ve verimli kamu hizmeti sunumuna olanak verecek hale getirilmesi için yapÕlmÕútÕr54. MEHTAP raporu; Türk ødaresi üzerinde Türk uzmanlar tarafÕndan yapÕlmÕú geniú çaplÕ ilk araútÕrmadÕr. Türk kamu yönetiminin çok önemli bir kesimini kapsamÕ içine alan rapor, bir yandan o zamana kadar bilinen ya da bilindi÷i sanÕlan birçok problemi gün ÕúÕ÷Õna çÕkarÕp tartÕúma konusu yapÕlmalarÕnÕ mümkün kÕlmÕú, bir yandan da içerdi÷i tavsiyelerin de÷eri dolayÕsÕyla daha sonraki “idareyi yeniden düzenleme” çalÕúmalarÕ için hareket noktasÕ olmuútur55.

Türkiye Merkezi Hükümet TeúkilatÕna dahil bakanlÕk, daire ve müesseseleri (TBMM, CumhurbaúkanlÕ÷Õ, Genelkurmay BaúkanlÕ÷Õ, Milli Savunma BakanlÕ÷Õ, Milli Emniyet, Üniversiteler ve øDT’ler hariç) kapsayan MEHTAP raporu, DPT’nin

53 _{Ali ACAR-øsmail SEVøNÇ, “1980 SonrasÕ Türk Kamu Yönetiminin Merkez Örgütünde YapÕlan}

Reform ÇalÕúmalarÕ”, s. 27. http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/articles/2005/13/AACAR- ISEVINC.PDF (Eriúim: 21.04.2009).

54 _{Do÷an Nadi LEBLEBøCø, “Küresel De÷iúim BaskÕsÕna KarúÕ Türk Bürokrasisindeki YapÕsal Uyum}

ÇabalarÕnÕn YapÕsal Atalet KavramÕ AçÕsÕndan De÷erlendirilmesi”, C.Ü. ø.ø.B.F. Dergisi, Cilt: 6, SayÕ: 1, 2005, ss. 7-8.

55 _{Abdullah ASLANER, “Kamu ødaresinde Yeniden YapÕlanma ÇalÕúmalarÕ”, Türk ødare Dergisi,}

26 iste÷iyle TODAøE’nin yaptÕ÷Õ ön hazÕrlÕ÷a dayanÕlarak, TODAøE, DPT, Devlet Personel Dairesi, Ankara Üniversitesi ile ilgili bakanlÕk ve dairelerin iúbirli÷iyle bir yÕllÕk bir süre içinde tamamlanarak 24 Nisan 1963’de BaúbakanlÕ÷a sunulmuútur56. Rapor, Nisan 1963 ve Eylül 1966 tarihlerinde TODAøE tarafÕndan iki kez bastÕrÕlmÕútÕr.

Rapor, merkezi hükümet görevlerinin en uygun úekilde da÷ÕlÕúÕnÕ sa÷lamak suretiyle, daha rasyonel teúkilat ve usuller, daha sistematik bir planlama ve koordinasyon, daha etkin bir mali kontrol ve daha iyi iúleyen bir personel sistemi sa÷lamayÕ hedef tutan baúka tedbirlerin uygulanmasÕ için sa÷lam bir zemin hazÕrlamak, bakanlÕk ve kuruluúlarÕn iç örgütlenme ve yöntemlerinin geliútirilmesi hususunda yapÕlacak çalÕúmalara ÕúÕk tutmak ve idareyi geliútirme görevini üzerine alacak mekanizma hakkÕnda önerilerde bulunmak üzere hazÕrlanmÕútÕr.

“Görevlerde Eksiklikler ve Eksikliklerin Sebepleri” baúlÕklÕ sekizinci bölümde, merkezi hükümet teúkilatÕnÕn görevlerindeki eksiklikler úöyle ifade edilmiútir57:

1. Türkiye’nin koúullarÕ gere÷i merkezi hükümet örgütünce yerine getirilmesi do÷al olan bazÕ görevler hiç yapÕlmamaktadÕr.

2. Merkezi yönetimce bazÕ görevler üstlenilmekle beraber, bu görevlerin yerine getirilmesi için ciddi bir örgütlenmeye gidilmemesinin yanÕnda yeterince çaba harcanmamaktadÕr.

3. Görevlerin yapÕlmasÕnda ve hizmetlerin halka ulaútÕrÕlmasÕnda yerel farklÕlaúmalar vardÕr. Bu farklÕlÕklar bölgeler arasÕnda görülebilece÷i gibi, köylerle kasabalar ve kentler, bazen kentlerin de÷iúik kesimleri arasÕnda da görülebilmektedir.

4. Merkezi yönetimin bazÕ görevleri için, gerekli örgütün kurulmasÕ ve bu örgütün görevini benimsemesine ra÷men, bunlar etkin bir biçimde görevlerini

56 _{AraútÕrma úu isimlerden oluúan Proje Yönetim Kurulu tarafÕndan sevk ve idare edilmiútir: Prof. Dr.}

Tahsin Bekir BALTA (I. Baúkan), Prof. Dr. Kemal Fikret ARIK (II. Baúkan), Kenan SÜRGøT, Dr. Mümtaz SOYSAL, Hasan ùükrü ADAL, Süleyman DEMøREL, Ziya ERALP, John W. FOSTER ve Doç. Dr. Arif PAYASLIOöLU. Projenin direktörlü÷ünü Kenan SÜRGøT, genel raportörlü÷ünü ise Dr. Mümtaz SOYSAL yapmÕútÕr.

57 _{TODAøE, Merkezi Hükümet TeúkilatÕ AraútÕrma Projesi Yönetim Kurulu Raporu-Merkezi}

Hükümet TeúkilatÕ Kuruluú ve Görevleri (MEHTAP), Ankara-1963, ss. 406-407; SÜRGøT, a.g.e., ss. 87-88.

27 yerine getirememekte veya baúlangÕçtaki hizmet düzeyinin altÕna düúmüú durumdadÕr.

Rapora göre, merkezi hükümet görevlerinin yerine getirilmesi ve yürütülmesi açÕsÕndan yukarÕda belirtilen bu temel eksiklikler úu belli baúlÕ nedenlere dayanmaktadÕr:

x Mali olanaklarÕn yetersizli÷i,

x Personel sisteminin yapÕsÕndaki aksaklÕklar, x Yönlendirme ve gözetim yoksunlu÷u, x Örgütlenmedeki bozukluklar,

x KÕrtasiyecilik,

x øyi düzenlenmemiú merkeziyetçilik.

Raporda merkezi hükümet ve taúra teúkilatÕna iliúkin olarak ileri sürülen çeúitli öneriler mevcuttur. ùöyle ki;

1. Bakanlar Kurulunun faaliyet alanÕ, üst yönetimle ilgili ilkeleri belirlemek ve BaúbakanÕn gerekli gördü÷ü hallerde, bakanlÕklar arasÕnda koordinasyon sa÷lamak olarak belirlenmektedir. AyrÕca Bakanlar Kurulunun sekretarya hizmetlerini yürütmek üzere BaúbakanlÕ÷Õn bünyesinde ve daire düzeyinde bir kabine sekreterli÷i kurulmasÕ önerilmektedir.

2. Devlet BakanlarÕ ve Baúbakan yardÕmcÕlarÕnÕn görevleri esas olarak, hükümetin Parlamento ile olan iliúkilerinde Baúbakana yardÕmcÕlÕk etmek ve kabine içinde komite baúkanlÕ÷Õ ve baúka yollarla koordinasyon olarak belirlenmektedir.

3. BaúbakanlÕ÷a ba÷lÕ ve Devlet BakanlarÕ tarafÕndan yönetilen ve aslÕnda do÷rudan do÷ruya ilgili bakanlÕklara ba÷lanabilecek olan kuruluúlarÕn ilgili olduklarÕ bakanlÕklara ba÷lanmasÕ önerilmektedir. Buna karúÕlÕk, koordinasyon sa÷layan, gördükleri hizmetlerle merkezi hükümet teúkilatÕnÕn hemen hepsini faydalandÕran Devlet Planlama TeúkilatÕ, Devlet østatistik Enstitüsü, Devlet Personel Dairesi gibi kuruluúlarÕn BaúbakanlÕ÷a ba÷lÕ kalmasÕ uygun görülmektedir.

4. Merkezi hükümete ait hizmetlerin, esas itibarÕyla, bakanlÕklar tarafÕndan yerine getirilmesi ve hükümetin úu bakanlÕklardan oluúmasÕ önerilmektedir: Adalet, øçiúleri, DÕúiúleri, Milli Savunma, Maliye, Ticaret, Sanayi, Enerji ve

28 Tabii Kaynaklar, BayÕndÕrlÕk, UlaútÕrma, TarÕm, ømar ve øskân, Turizm, Sa÷lÕk ve Sosyal YardÕm, ÇalÕúma, Milli E÷itim ve Kültür.

Görüldü÷ü gibi öneri ile mevcut bakanlÕklardan Gümrük ve Tekel BakanlÕ÷Õ kaldÕrÕlmakta, Enerji ve Tabii Kaynaklar BakanlÕ÷Õ ile Kültür BakanlÕ÷Õ adÕnda iki yeni bakanlÕk kurulmakta, böylece bakanlÕklarÕn sayÕsÕ 16’dan 17’ye çÕkarÕlmaktadÕr. Raporun sonunda merkezi hükümet ile merkezi hükümet teúkilatÕnÕn taúra birimleri ve mahalli idareler arasÕnda görev da÷ÕlÕmÕ, mahalli idarelerin yetkileri, kaynaklarÕ ve teúkilatlanmasÕ konularÕnÕn ayrÕ birer proje olarak ele alÕnÕp incelenmesi tavsiye edilmektedir. AyrÕca, idari mekanizmanÕn de÷iúen úartlar ve artan ihtiyaçlar nedeniyle zaman içinde yetersiz kalaca÷Õndan bahisle idarenin sürekli olarak gözden geçirilerek de÷iúen úart ve ihtiyaçlara uydurulmasÕnÕn gereklili÷ine iúaret edilmektedir58.