1- Kurumun başarısı ve gerçek performansı üzerine değerlendirme yapma amacıyla, hem mali hem de mali olmayan verileri kullanır.
2- Verimlilik, etkinlik ve tutumluluğun gerçekleşme derecesini saptamak için çeşitli yönetim işlevlerini incelediğinden geniş bir kapsama sahiptir.
3- Belirli kriteri yoktur. Performans denetimi açısından gerekli olan özel teknikler kurumun tipi ve niteliğine göre hazırlanır.
4- Bir yerdeki sistemleri, usulleri ve deneyimleri geniş bir bakış açısıyla inceler. Örneğin bir kurumu kapsamlı bir görüşle ele alır.
5- Hedef ve amaçların yerine getirilme derecesini değerlendirir. .
6- Geleceğe yöneliktir. Geçmişi ve şimdiyi gelecekteki faaliyet veya programlar açısından inceler.
7- Daha çok disiplinler arası uzmanlık bilgisi gerektirir.
8- Sistemler, işlemler ve usullerin geliştirilmesi için genel yorumlarda bulunduğundan dinamiktir.
9- Raporuna biçim verirken başarıyla başarısızlık alanlarını nedenleriyle birlikte gösterir .
Performans denetimi özü itibariyle denetimin piyasayla, bilimle, değişim ve gelişimle daha iç içe olduğu bir denetim tarzıdır. Ancak, bunun da statik olarak performans standartlarının bir kere belirlenip sonsuza kadar uygulanacağı katı,
değişmeyen bir denetim tarzı olarak algılanması, sağlanmak istenen amacın temel felsefesine aykırı olacaktır.
“…Ölçümlerin daha çok örgütü geliştirme ve değişen şartlara uyarlama amacıyla kullanılması tercih edilmelidir. …Performans yönetimi sistemi içerisinde kontrol, “ne yapıldı, ne yapılmadı” yerine “ne yapılmaya çalışılıyor, niçin yapılıyor, ne kadar iyi yapılıyor” ve bir adım daha atılarak “Başka ne yapılmalı ve ne kadar daha iyi yapılmalı” soruları esas alınarak gerçekleştirilmektedir. Kontrolün temel görevi yönetime mevcut ve gelecek dönemlerde performansı geliştirici imkanları göstermek ve kısa vadeli sorunların çözümüne yardımcı olmaktır.
Yönetim kontrolü bu görevleri üstlendiği için örgütlerin performans anlayışındaki gelişmelere paralel olarak kendini yenileyip geliştirmek zorundadır. Geçmiş dönemlerde fiyat-maliyet-üretim miktarı açısından değerlendirilen örgüt performansları, günümüzde daha çok kalite, etkenlik, müşteriye hizmet ve çalışma hayatının kalitesi gibi anlayışlara göre değerlendirilmektedir. Bu nedenle yönetim kontrolleri giderek nicelik yanında nitelik yönü ile de ilgilenen bir yapı kazanmaktadır.
Performans yönetimi, kontrol sürecinin geleneksel kontrollerden bir başka farklı yönü de katılımcı yönetim görüşüdür. Kontrol sadece yönetim kademelerince değil, hem denetleyen hem de denetlenenler tarafından performans planlamasıyla birlikte başlanarak yapılan bir görev olarak yürütülmektedir.”216
Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere; performans denetimi, yönetim sisteminde belirlenen hedeflere ulaşma, ortaya konulan planlara uyum düzeyini belirlemekten öte, geri bildirim mekanizmasıyla sorunları bildirici ve önerilerle de performansı geliştirici yolları göstermeyi ve sorunların çözümüne yardımcı olmayı, ayrıca bunu örgütlerin performans anlayışlarındaki değişimi de dikkate alarak katılımcı bir yaklaşımla yapmayı hedeflemektedir.
Geleneksel denetim anlayışı ile performans denetimi anlayışı karşılaştırmasını, performans denetiminin fazladan neler sunduğunu bir başka açıdan maddeler halinde şu şekilde sıralayabiliriz:
“- Sorumlulukların ve yetkilerin açık hale getirilmesini sağlayarak ve başarı için kriterler koyarak hesap verme sorumluluğunu geliştirmek. Onaylanan planların
216 Muhsin Halis ve Mehmet Tekinkuş, “Kamuda Performans Yönetimi”, Asım Balcı, Ahmet Nohutçu, Namık Kemal Öztürk, Bayram Coşkun (der.), Kamu Yönetiminde Çağdaş Yaklaşımlar, Ankara, Seçkin Yay., 2003, s. 192.
yürütülmesinde yetki ve sorumluluk kanallarının açıkça kurulmasına yardımcı olmak.
- Personel değerlendirme sisteminin kurulmasını sağlayarak personelin motive edilmesine katkıda bulunmak.
- Planlama, izleme, kontrol ve yönlendirme gibi yönetim fonksiyonlarının kurumların stratejik hedeflerine uyumlu olarak verimlilik, etkinlik, tutumluluk ilkeleri doğrultusunda gerçekleştirilmesini ve program, proje, amaç ve hedeflerinin belirginliği ile tüm düzeylerde planların/planlamanın kalitesini geliştirmek.
- Sonuçların kalitesini güvenceye bağlamak.
- İç kontrol ve iş ilerleme raporlarının etkinliğini sağlamak.
- Kamu kaynaklarının yönetiminin geliştirilmesi için bir temel oluşturmak, …kamu yönetimini raporlarla beslemek.
- Yönetimin faaliyet sonuçlarını ve hesaplarını (ekonomiklik, verimlilik, etkinlik, kalite, etik vb açılarından) iyileştirmek.
- Politika, süreç ve yönetim yapısında iyileştirmeler için önerilerde bulunmak.
- Kurumun uzun dönemde hedeflerine uyum sağlamayan ya da bütünleşmeyen bölümlere ait amaçların, yeniden gözden geçirilmesine ön ayak olmak.
Belirtilen yararlar nicelik veya nitelik açısından olabildiğinden mutlaka mali ölçülerle ölçülebilmeleri beklenmemelidir.” 217
Bu noktada performans denetimi raporlarının nasıl ele alınıp değerlendirildiği, kamuoyunun bunlardan nasıl haberdar olacağı, yani bu raporların etkisini nasıl göstereceği sorusu akla gelmektedir. Konuyla ilgili olarak örnek alınabilecek İngiltere Sayıştayının uygulamasına bakıldığında, performans denetimi raporlarının parlamentoda sadece Sayıştay raporlarını inceleyen Kamu Hesapları Komitesi tarafından çoğaltılarak incelendiği, sonra denetlenen kurumun üst yönetimi, denetim ekibi ve Sayıştay Başkanı veya görevlendireceği kişi birlikte çağrılarak raporda üzerinde mutabık kalınan önerilerin hayata geçirilebilmesi için takvimlendirilerek bir eylem planının çıkartıldığı, ardından bu eylem planlarının izleme denetimlerinin yapıldığı, üst yönetimlerin bu taahhütlerini yerine getirip
getirmediğinin kamuoyunca da takip edildiği, başarısızlığın üst yöneticilerce istifa nedeni olarak değerlendirildiği, ayrıca raporlar ve önerilerin gerçekleştirilmelerine ilişkin yasama denetimi yollarının da kullanıldığı, dolayısıyla performans denetimi raporlarının etkin bir şekilde hayata geçirildiği218 görülmektedir. Performans denetimi raporlarının gizli olmadığını, Sayıştay’ın kendi sitesinde kamuya açık olarak yayımlandığını da belirtmek gerekmektedir. İç denetim uygulamasında da benzer kurum ve uygulamalar geliştirilebilir.
Yine diğer bir konu da Sayıştayların performans denetimiyle diğer denetim birimlerinin performans denetiminin farkıdır. Bu konuda aşağıdaki hususlar belirtilebilir:
Yöntemleri aynı olabilse de Sayıştaylar, konularını ülke ölçeğinde yaparlarken kurum denetçileri, kurum ölçeğinde performans denetimi yapmaktadırlar.
Sayıştaylar, performans denetimlerini yaparlarken, diğer denetim elemanlarının çalışmalarından yararlanabilirler, konu seçimi yapabilirler veya seçimini yaptıkları konuların incelenmesine gerek olup olmadığını diğer denetim birimlerinin raporlarını inceleyerek değerlendirebilirler.
Kurumsal, bireysel veya takımsal açılardan performans denetiminin farklı açılımlarını yapmak mümkündür. Ancak, farklı alanlara yönelik performans denetimi çalışmamızın kapsamı dışındadır.
Sonuç olarak, bu bölümde genel hatlarıyla performans denetimi, performans denetiminin genel denetim sistemi içerisindeki konumu, yönetim ve denetim anlayışındaki değişimin sonucu olarak ortaya çıkan bu yaklaşımın sağlayacağı katkı, katılım, etik, bilişim sistemleri, kalite, yönetişim, yeni açılımlarıyla hesap verebilirlik ölçüsü gibi yönetimde her geçen gün biraz daha yer edinen kavram ve olgular da dikkate alınarak ele alınmaya çalışılmıştır. Şüphesiz ülkemizde uygulaması çok az olan bu denetim yaklaşımını belirli bir sistem çerçevesinde açıklamak zordur, bu çerçevede, bu çalışmanın da eksiklikleri, sorunları olacaktır. Kaynakların büyük bir kısmının Sayıştayların çalışmalarından alınması ise bu alandaki yayınların önemli bir kısmının Sayıştaylarca yayımlanmasından kaynaklanmaktadır. Performans denetimi ve düzenlilik denetimi açılarından bazı sorunlu ve tartışmalı konular “Sorunlar-
218 EK: 2, Sayıştay Performans Denetimi Birimi Şefi Uzman Denetçi Levent Karabeyli ile 18.04.2006 Tarihinde Yapılan Mülakat, ss. 236-237.
Tartışmalar” bölümünde, performans denetiminin teori ve uygulama olarak Türkiye açısından değerlendirilmesi ise takip eden bölüm olan “Türkiye’de Denetimde Yeniden Yapılanma ve Performans Denetimi” bölümünde ele alınacaktır.