Tutarsız Bilgi Alt Ölçeğinden Aldıkları Puanları Yordamasına İlişkin Bulguların Tartışması ve Yorumu
Araştırmadan elde edilen bulgular, sosyo-ekonomik düzeyi ve benlik saygısı yüksek olanlar ile lise tercihine karar vermiş olanların kariyer kararı verirken tutarsız bilgilerden daha az etkilendiğini göstermiştir. Tutarsız bilgilerden kaynaklı kariyer karar verme güçlükleri, kişinin gerçek benliği ile ideal benliği arasında uyumsuzluk olmasını ya da kişinin sahip olduğu özelliklerin, tercih etmeyi düşündüğü kariyer seçeneğinin gerektirdiği özellikleri karşılamaması durumunu, bireyin karar verirken önemli gördüğü bazı faktörlerin birbiri ile uyuşmaması durumunu, bireyin tercihleri ile kendisi için önemli olan yakın çevresinin tercihlerinin farklı olmasını ifade etmektedir.
Kariyer karar verme aşamasındaki bir birey, tercih etmeyi düşündüğü kariyer alternatifi ile yakın çevresinin beklentileri uyuşmadığı zaman dış çatışmalardan kaynaklı kariyer karar verme güçlükleri yaşamaktadır. Alt sosyo ekonomik düzeyden gelen bireyler genellikle aşırı otoriter ve koruyucu anne baba tutumu ile yetiştiklerinden, kariyer kararı söz konusu olduğunda bağımsız davranması güçleşecektir. Bireyin yakın çevresi kariyer kararı alırken kendi istek ve beklentileri konusunda, otoriter tutumun bir sonucu olarak daha ısrarcı davranacaktır. Demiriz ve Öğretir (2007) alt ve üst sosyo ekonomik düzeydeki 10 yaş çocuklarının anne tutumlarını incelemiş ve alt sosyo ekonomik düzeydeki annelerin daha koruyucu, aile içinde geçimsiz olduğunu ve daha sıkı disiplin uyguladıklarını bulmuştur. Ayrıca alt sosyo ekonomik düzeyden bireylerin itaat ve uyma davranışlarına daha meyilli olması, bireyin kendi istekleri ve yakın çevresinin beklentileri arasında çatışma yaşamasına neden olacaktır. Nitekim Kuzgun (1987) alt ve üst sosyo ekonomik düzeyden lise öğrencileri ile yaptığı araştırmada öğrencilerin psikolojik ihtiyaçları arasındaki farklılıkları değerlendirmiş ve alt sosyo ekonomik düzey gruplarının itaat, uyma, üst sosyo ekonomik düzey gruplarının ise bağımsızlık, kendine güven, başkalarına egemen olma, otoriteye ve geleneklere karşı çıkma ihtiyaçları gösterdiklerini ifade etmiştir.
Aile ortamı karar verme becerisinin gelişmesindeki en önemli etmenlerden biridir (Brown ve Mann, 1990) ve anne-babalar ergenlerin mesleki ve eğitsel kararlarını etkileyen en önemli kişilerdir (Noyler, 1986). Dolayısıyla bireylerin içinde yetiştikleri ailenin tutumları kariyer karar verme sürecinde son derece önemlidir. Demokratik anne baba tutumu
105
bireylerin bağımsız ve mantıklı karar verme becerisi geliştirmesine, aşırı koruyucu ve otoriter anne baba tutumu ise bireylerin kararsızlık yaşamasına neden olmaktadır (Scott ve Bruce, 1995; Eldeleklioğlu, 1996; Akdeniz, 2009; Erözkan, 2011). Anne babaların çocukların kariyer kararlarına yönelik baskıcı ve koruyucu tutumu arttıkça, karar verme durumunda olan çocuğun daha fazla kararsızlık yaşaması söz konusu olacaktır. Özetle, alt sosyo ekonomik düzeyden bireylerin psikolojik ihtiyaçları göz önüne alındığına daha itaatkar ve uyma çabası içinde oldukları, koruyucu ve aşırı otoriter anne baba tutumu ile yetiştikleri göz önüne alındığında, bu bireylerin kariyer karar verme durumunda yakın çevresi ile uyuşmayan tercihleri konusunda daha fazla güçlük yaşadıkları söylenebilir. Bir yandan çevrenin isteklerine uymak isteyecek diğer kendi tercihlerine yönelecek, dışsal çatışmalardan kaynaklı daha fazla kariyer karar verme güçlüğü yaşayacaktır. Ayrıca alt sosyo ekonomik düzeyden bireylerin daha fazla içsel çatışma yaşaması da söz konusu olabilir. Örneğin, bireyler maddi imkansızlıkların beraberinde hem yüksek gelir getiren bir mesleğe sahip olmak isteyip hem de düşük risk içeren garanti işlere yönelmek isteyebilir. Böylece araştırmadan elde edilen bulguların literatürle tutarlı olduğu görülmektedir. Araştırmadan elde edilen bir diğer bulguya göre, benlik saygısı yüksek bireyler daha az tutarsız bilgiden kaynaklı kariyer karar verme güçlüğü yaşamaktadır. Benlik saygısı yüksek bireylerin gerçek benliği ile ideal benliğinin birbirine yakın olduğu, kendilerini ve kariyer seçeneklerini daha gerçekçi değerlendirerek en uygun kariyer alternatifine yöneldikleri söylenebilir. Benlik saygısı düşük bireyler ise temelde kendilerini değersiz hissetmekle birlikte, başkalarının isteklerinin daha önemli ve geçerli olduğunu düşünürler ve bunları yerine getirmeye çalışırlar (Mc Kay ve Fanning, 2006). Kariyer karar verme güçlüklerinin tutarsız bilgi alt boyutunda içsel ve dışsal çatışmalardan kaynaklı güçlükler yaşandığı bilinmektedir. Kariyer karar verme durumunda benlik saygısı yüksek bireylerin içsel ve dışsal çatışma durumlarını etkili bir şekilde yöneteceği, bu nedenle daha az kariyer karar verme güçlüğü yaşayacağı söylenebilir. Nitekim Kutanis ve Tunç (2013) ile Özkan ve Özen (2008) benlik saygısının çatışma yönetim stilleri üzerindeki etkisini inceledikleri araştırmada, benlik saygısı ile uyma stili arasında negatif bir ilişki bulmuşlardır. Yani bireylerin benlik saygısı düştükçe çatışma durumlarını çözmede daha çok uyma davranışı gösterdikleri ifade edilmektedir. Ayrıca benlik saygısı düşük bireylerin daha fazla dışsal kontrol odağına sahip olduğu bilinmektedir (Durak, 1997; Aksoy, 1992).
106
Lise tercihine karar vermiş olan bireylerin kendi istekleri ile çevresinin beklentilerini, kişisel özellikleri ile kariyer alternatiflerinin gereklerini uzlaştırdığı, içsel ve dışsal çatışmalarını çözdüğü bu nedenle tutarsız bilgilerden kaynaklı kariyer karar verme güçlüklerini lise tercihine karar vermemiş bireylere göre daha az yaşadığı söylenebilir.
107
BÖLÜM VI
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bu bölümde öncelikle araştırmanın bulguları özetlenmiştir. Araştırmanın bulgularına dayanılarak alanda çalışan profesyonellere ve araştırma yapacak kişilere yönelik öneriler sunulmuştur.
Bu araştırmanın amacı ortaokul 8. sınıf öğrencilerinin kariyer karar verme güçlüklerinin, kariyer gelişimi, benlik saygısı ve çeşitli demografik özellikler ile ilişkisini incelemektir. Bu bağlamda, Ankara ilinde Kalecik, Altındağ, Keçiören ve Çankaya ilçelerinde eğitimine devam eden 400 sekizinci sınıf öğrenciden oluşan örneklem üzerinde araştırmanın değişkenleri test edilmiştir. Araştırma sonucunda aşağıdaki bulgulara ulaşılmıştır: