Kariyer kararsızlığı kavramı, birçok kişinin çeşitli kariyer seçeneklerine sahip olduğu ancak sonucun genellikle kararsızlık olduğu bir dönem olan 1960-1970 yıllarında ilgi görmeye başlamıştır. Psikolojik danışma hizmetlerinde kararsızlığın azaltılması önemli bir sorun haline gelmeye başlamış, böylece kariyer kararsızlığını daha standart bir şekilde ölçmek zorunlu hale gelmiştir. Araştırmacılar kariyer kararsızlığına daha iyi bir teorik
21
açıklama getirmek için sürekli olarak kariyer kararsızlığının yapısını incelemişlerdir (Miller ve Brown, 2005).
Kariyer kararsızlığı gelecekteki kariyer hakkında belirsizlik olması durumudur (Sepich, 1987). Belirsizliğin belli bir seviyede olması normal olmasına rağmen, bir kişinin kariyer karar verme yeteneğine müdahale ettiği zaman problem teşkil etmektedir (Chartrand ve Robbins, 1997). Chartrand ve Robbins (1997) kariyer kararsızlığını bir kariyer seçmede veya kariyer planlarını uygulamada bireyleri engelleyen belirsizlik olarak tanımlamaktadır. Greenhaur ve Callanan (1992) kariyer kararsızlığını, kariyer hedefini seçmek konusunda yetersizlik ya da isteksizlik hissetme veya seçilen hedefe ilişkin güvensizlik hissi yaşamak olarak tanımlamaktadır.
Kariyer kararsızlığı, bir kişinin kariyer ile ilgili karar vermeye çalışırken karşılaştığı zorluklar olarak tanımlanabilir (Chortrand, Rose, Elliott, Marmorosh ve Caldwell, 1993). Holland ve Holland (1977) üniversite öğrencileri üzerinde yaptığı bir çalışmada kararsızlığın 3 tipi olduğunu göstermiştir: 1) karar vermek için herhangi bir baskı hissetmeyen öğrenciler, 2)çok azdan orta dereceye kadar olgunlaşmamış, yetersiz ve kaygılı öğrenciler, 3)orta dereceden ciddi seviyelere kadar olgunlaşmamış, yetersiz ve kaygılı öğrenciler.
Krumboltz (1992) “kararsızlığın bilgeliği” başlıklı makalesinde, kariyer kararsızlığını ruhsal bir bozukluk olarak değerlendirmiş ve profesyonel danışmanlar tarafından tedavi edilmesi gerektiğini öne sürmüştür. Aynı şekilde Tokar, Withrow, Hall ve Moradi (2003) kariyer kararsızlığı sorununun oldukça ciddi bir durum olduğunu iddia etmişlerdir. Goodstein (1965) kararsız öğrencilerin genellikle hayatın her alanında karar verirken sorun yaşadıklarına inanmaktadır. Yüksek düzeyde anksiyete ile ilişkili kişisel ve sosyal çatışmalar, kariyer karar verme güçlüklerinin artmasına neden olmaktadır. Germeijs ve De Boeck (2003) genel kararsızlık ve kariyer kararsızlığının iki ayrı yapıda olduğuna inanarak, kararsızlık ile ilgili bir ölçek geliştirmişlerdir. Kararsızlık ölçeği 11 alt özelliği ölçmektedir: zorluk, belirsizlik hissi, kaçınma, geciktirme(erteleme), endişe verici diğerlerinden ayrılma, yeniden gözden geçirme, pişman olma, kararsız birisi olarak anılma, nasıl olacağını(yapılacağını) bilememe, uzun zaman alması.
Araştırmalar kariyer kararsızlığının düşük benlik saygısı (Wanbreg ve Muchinsky, 1992), özgüven eksikliği (Holland ve Holland, 1977), dışsal kontrol odağı (Hartman ve Fuqua, 1983), yüksek öz-değerlendirme engelleri (Larson vd., 1988), işlevsel olmayan kariyer
22
düşünceleri (Saunders vd., 2000), daha az etkili başa çıkma yöntemleri (O’Hare ve Tamburri, 1986) ve anksiyete (Fuqua vd., 1988) ile önemli ölçüde ilişkili olduğunu göstermiştir.
O’Hare ve Beutell (1987) üniversite öğrencilerinde kariyer kararsızlığı ile ilişkili baş etme yöntemlerini incelemişlerdir. Kaçınma baş etme yönteminin, kariyer kararsızlığı ile pozitif yönde ilişkili olduğu bulunmuştur. Ek olarak, öz yeterlik hem erkek hem de kadınlarda kariyer kararsızlığı ile negatif yönde ilişkilidir.
Kariyer kararsızlığı ile ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde kariyer kararsızlığının birçok nedenden kaynaklanabileceği görülmektedir. Aşağıda bu nedenlerden bazıları açıklanmıştır:
a) Bireyler ilgi ve yetenekleri yeterince ayrışmadığından ya da her alanda üstün bir potansiyele sahip olup birden çok alanda başarılı olduklarından karar vermekte zorlanabilirler (Kuzgun, 2000).
b) Bireyin kendi özellikleri hakkındaki bilgi eksikliği ve tercihlerini netleştirememesinden dolayı kariyer kararsızlığı yaşanmaktadır (Gati vd.,1996). c) Bireyin içinde bulunduğu gelişim döneminde yerine getirmesi gereken gelişim
görevlerini karşılayamaması, gerekli tutum, davranış, bilgi ve beceriye sahip olmaması kariyer kararsızlığının nedenlerindendir (Kuzgun, 2006). Gelişimsel kararsızlık olarak adlandırılan bu durum, mesleki gelişim görevleri yerine getirilip bir kariyer kararı verildiğinde ortadan kalkacağından, insan gelişiminde normal ve geçici bir durum olarak tanımlanmaktadır (Bacanlı, 2005).
d) Kariyer seçenekleri hakkında yeterli bilgiye sahip olmamak literatürde kariyer kararsızlığının nedenleri arasında gösterilmektedir. Gati ve Tal (2008) karar verme sürecinde, alternatifleri karşılaştırma ve meslekleri tanımlamanın kariyer kararsızlığına yol açtığını ifade etmişlerdir.
e) Bireyin istekleri ile yakın çevrenin istekleri arasında yaşanan çatışmalar kariyer kararsızlığının nedenleri arasındadır. Karar verme durumunda olan birey bir yandan ailesinin isteklerini karşılamak isterken diğer yandan kendi ilgi, yetenek, ihtiyaç ve beklentilerine uygun kariyer alternatiflerine yönelmek ister.
f) Karar verme sürecinde yüksek düzeyde kaygı yaşayan bireyler kararsızlık ile karşı karşıya kalmaktadır. Kronik kararsızlık olarak adlandırılan kararsızlık durumu, insan gelişiminin normal bir parçası olarak kabul edilmez. Yaşamda karşılaşılan
23
tüm karar durumlarında ortaya çıkan ve kişilik özelliği olarak ifade edilebilecek sürekli kararsız olma durumudur. Kronik kararsızlık yüksek düzeyde kaygı ile ilişkili olduğundan (Osipow,1999) kariyer kararsızlığına yol açmaktadır.
g) Problem çözme süreci ile karar verme süreci benzer aşamalardan oluştuğundan, problem çözme becerileri eksik olan bireyler kariyer kararsızlığı yaşayabilirler (Osipow ve Fitzgerald, 1996).
h) İşlevsel olmayan inançlar karar verme sürecinde kararsızlık yaşanmasına neden olmaktadır. Kariyer seçimine ilişkin akılcı olmayan inançlar kariyer karar verme sürecinde güçlükler yaşanmasına neden olmaktadır (Bacanlı, 2012; Kleiman vd., 2004). Kariyer seçiminin kişiyi her yönüyle memnun etmesinin pek de mümkün olmadığı, her alternatifin avantaj ve dezavantajlarının olduğu göz önüne alındığında, verdiği kararın mükemmel olmasını bekleyen bireylerin de kariyer kararsızlığı yaşaması olası bir durumdur.