Çocuklukta Kariyer Gelişimi İle İlgili Yurt İçinde Yapılan Araştırmalar

Uzer (1987) in lise öğrencilerinin yükseköğretim programlarını tercihleri ile kendi yetenek, ilgi ve mesleki olgunluk düzeyleri arasındaki ilişkileri araştırdığı çalışmanın bulguları göstermektedir ki, erkek öğrenciler kız öğrencilere kıyasla yetenek alanına daha uygun tercih yapmakta; kız öğrenciler ise yetenek düzeyine ve ilgi alanına erkeklere göre daha uygun tercihler yapmaktadır. Ayrıca bu araştırma kız öğrencilerin mesleki tutum ve kendini tanıma yönünden erkeklerden daha fazla mesleki olgunluğa eriştiklerini göstermiştir.

Akbalık (1991) ortaokul üçüncü sınıf öğrencilerinin mesleki tutum ve davranışlarının ne ölçüde geliştiğini, cinsiyete göre mesleki olgunluğa erişmede farklılık olup olmadığını, mesleki olgunluk ile sosyo ekonomik düzey arasında ilişki olup olmadığını belirlemek amacıyla bir araştırma yapmıştır. Araştırmanın bulgularına göre, öğrenciler çalışma hayatına karşı olumlu tutum geliştirmişler ancak bilgi toplamadıklarını ve hedef belirlemediklerini ifade etmişlerdir. Ayrıca bu çalışmada sosyo ekonomik düzey ile mesleki olgunluk arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Kız öğrencilerin erkek öğrencilerden mesleki olgunluk düzeyinin daha yüksek olduğu bulunmuştur.

Akbıyık (1996) meslek liselerine devam eden öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerini incelemiş ve şu sonuçlara ulaşmıştır: Kız öğrencilerin mesleki olgunluk düzeyi erkek öğrencilerinkinden anlamlı derecede yüksektir. Anne ve babanın eğitim düzeyi ve sosyo ekonomik düzey, öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerini önemli derecede etkilememektedir. Ancak öğrencilerden başarılarını çok iyi olarak algılayanların mesleki olgunluk düzeyleri, iyi ve orta olarak algılayan öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerinden anlamlı derecede yüksek bulunmuştur.

69

Bacanlı (1995) geliştirdiği mesleki grup rehberliğine katılan öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerinde yükselme olup olmadığını belirlemek amacıyla yaptığı tez çalışmasında, öğrencilere sunulan mesleki grup rehberliği hizmetinin, onlarınmesleki olgunluklarını olumlu yönde etkilediğini bulmuştur. Öğrencilere yönelik geliştirilen mesleki grup rehberliği programı, lise öğrencilerinin gerçekleştirmesi beklenen gelişim görevlerini içermektedir.

Usluer (1996) in lise öğrencilerinin kendi kendine meslek inceleme davranışlarının, onların mesleki olgunluk düzeyini etkileyip etkilemediğini belirlemek amacıyla yaptığı çalışmasından elde edilen bulgular, kendi kendine meslek inceleyen öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerinin, incelemeyen öğrencilere göre anlamlı derecede yüksek olduğu bulunmuştur.

Bayındır (1999) ın lise öğrencilerinde algılanan anne baba tutumu, cinsiyet ve sosyo ekonomik düzey açısından mesleki olgunluk düzeyinin farklılaşıp farklılaşmadığını araştırdığı çalışmasında, kız öğrencilerin mesleki olgunluk düzeyinin erkek öğrencilerinkinden anlamlı derecede yüksek olduğu, demokratik anne baba tutumunun mesleki olgunluğu olumlu yönde, otoriter ve aşırı koruyucu anne baba tutumunun ise olumsuz yönde etkilediği bulunmuştur.

“İlköğretimde Yöneltme Yönergesi”nin uygulandığı sosyo-ekonomik düzeyi düşük öğrencilerin mesleki olgunlukları ile sosyo-ekonomik düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yapılan çalışmadan (Şahin, 2007) elde edilen bulgulara göre, öğrencilerin sosyo ekonomik düzeyi arttıkça akademik eğitime, düştükçe mesleki eğitime yönlendirme yapılmakta, Meslekî Olgunluk Ölçeği’nin alt boyutlarında öğrencilerin yaş, anne ve babanın eğitim durumu, evde yaşayan kişi sayısı ve sosyo ekonomik düzeye göre anlamlı bir farklılaşma yoktur.

Bacanlı ve Sürücü (2011) nün ilköğretim 6,7 ve 8. Sınıf öğrencilerinin ebeveyne bağlanmaları ve cinsiyetlerinin kariyer gelişimlerini yordayıp yormadığını belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmanın sonuçları, öğrencilerin kariyer gelişimlerinin en güçlü yordayıcısının anneye güvenli bağlanma olduğunu göstermiştir. Ayrıca cinsiyetin(kız olmak) kariyer gelişiminin önemli bir yordayıcısı olduğu bulunmuştur. Super (1957; 1990) kızların fiziksel ve sosyal gelişimlerinin erkeklerden daha hızlı olması nedeniyle kariyer gelişimlerinin de hızlı olduğunu ileri sürmüştür. Araştırmada sınıf düzeyi ile kariyer

70

gelişimi arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Buna göre sınıf düzeyi ile anne ve babanın eğitim düzeyi yükseldikçe kariyer gelişiminde artış olduğu görülmüştür.

Sürücü, Kontaş ve Bacanlı (2015) üstün yetenekleri ilköğretim öğrencilerinin kariyer gelişimlerini incelemişler ve üstün yetenekli kız öğrencilerin kariyer gelişimlerine ilişkin merak/araştırma davranışlarının erkek öğrencilerden yüksek olduğunu bulmuşlardır. Ayrıca orta sosyo ekonomik düzeyden öğrencilerin zaman perspektifi algısı geliştirme puanlarının yüksek sosyo ekonomik düzeye sahip öğrencilere göre yüksek olduğu görülmektedir. Bu durum orta soyoekonomik düzeyden gelen öğrencilerin gelecekte meslek sahibi olmayla ilgili kaygıları olabileceği yönünde yorumlanmıştır. Son olarak araştırmada üstün yetenekli öğrencilerin kariyer gelişimi düzeylerinin aynı yaşlardaki normal yetenekli öğrencilerinkiyle (Bacanlı ve Sürücü, 2011; Sapmaz, 2010; Yayla, 2011) aynı olduğu belirtilmektedir.

Sapmaz (2010) ilköğretim 6, 7 ve 8. Sınıf öğrencilerinin kariyer gelişimlerini çeşitli değişkenler(cinsiyet, sınıf düzeyi, sosyo ekonomik düzey, ilgi ve yetenek) açısından incelediği çalışmasında, orta sosyo ekonomik düzeydeki öğrencilerin kariyer gelişim düzeyleri, alt sosyo ekonomik düzeydekilerden anlamlı derecede yüksek bulunmuştur. Öğrencilerin sekiz boyuttan oluşan kariyer gelişimlerinin, cinsiyet, sosyoekonomik düzey, sınıf düzeyi ve ilgi-yetenek ile ilişkili olduğu görülmektedir. Yayla (2011) ve Can (2012) yaptıkları çalışmalarda bu bulguları destekler nitelikte sonuçlara ulaşmıştır. Buna göre, öğrencilerin yaşları ilerledikçe, sosyo ekonomik düzeyleri arttıkça ve algılanan akademik başarı yükseldikçe kariyer gelişimlerinin de yükseldiği görülmektedir. İki araştırmada da cinsiyetin kariyer gelişimini anlamlı derecede yordamadığı görülmektedir.Ek olarak Can (2012) anne ve babanın eğitim düzeyi arttıkça öğrencilerin kariyer gelişimlerinin yükseldiğini ifade etmiştir.

Bal (1998) ergenlerin mesleki olgunluk düzeylerinin, benlik kavramı, algılanan aile ortam ve bazı akademik-demografik değişkenlerle ilişkili olup olmadığını incelemiştir. Sonuç olarak, öğrencilerin mesleki olgunluk düzeyleri ile algılanan akademik başarı, cinsiyet, anne-babanın eğitim düzeyi ve sınıf düzeyi arasında anlamlı ilişkiler belirlenmiştir. Buna göre öğrencilerin algılanan akademik başarısı, anne-babasının eğitim düzeyi ve sınıf düzeyi arttıkça mesleki olgunlukları yükselmektedir.

Sekmenli (2000) lise 1. Sınıf öğrencilerin mesleki olgunluk düzeyleri ile sürekli kaygı düzeyleri arasındaki ilişkiyi incelemiş ve öğrencilerin sürekli kaygı düzeyleri arttıkça

71

mesleki olgunluk düzeylerinin düştüğünü belirlemiştir. Ayrıca kızların mesleki olgunluk düzeyinin erkeklerden anlamlı derecede yüksek olduğunu, algılanan akademik başarı ve anne babanın eğitim düzeyi arttıkça mesleki olgunluk düzeyinin yükseldiğini ifade etmiştir.

Çakar ve Kulaksızoğlu (1997) lise öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeyleri ile denetim odağı düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla yaptıkları araştırmanın sonuçları, iç denetim odağına sahip öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerinin dış denetim odağına sahip öğrencilerden anlamlı derecede yüksek olduğunu göstermektedir. Ayrıca kız öğrencilerin mesleki olgunluk düzeyinin erkek öğrencilerinkinden yüksek olduğunu ifade etmişlerdir. Araştırmada mesleki rehberlik hizmeti alan öğrencilerin, almayan öğrencilere göre mesleki olgunluk düzeyleri daha yüksek bulunmuştur. Öğrencilerin sosyo ekonomik düzeyi arttıkça mesleki olgunluk düzeyleri yükselmektedir.

Bacanlı, Özer ve Sürücü (2007) öğrencilerin kariyer gelişim düzeylerini belirlemek için Schultheiss ve Stead (2004) tarafından geliştirilen “Çocuklar İçin Kariyer Gelişimi Ölçeği”nin Türkçeye uyarlanması çalışmasını yapmışlardır. Toplamda 52 maddeden oluşan ölçeğin teorik temeli Super (1990) ın “Çocuklukta Kariyer Gelişimi Modeli”ne dayanmaktadır. Çocuklar İçin Kariyer Gelişimi Ölçeği Türkçe Formu’nun geçerlik ve güvenirlik çalışmalarına ilişkin bulgular, ölçeğin geçerlik ve güvenirlik puanlarının tatmin edici düzeyde olduğunu göstermiştir.

Doğan (2011) ağ bağlantılı kariyer grup rehberliği uygulamasının, ilköğretim 8.sınıf öğrencilerinin kariyer gelişim düzeylerine etkisini belirlemek amacıyla yaptığı çalışmasında, ağ bağlantılı sınıf rehberliği uygulamasının öğrencilerin genel olarak kariyer gelişim düzeylerini olumlu yönde etkilediğini göstermiştir. Yapılan bazı araştırmalar (Gati, Saka ve Krausz, 2001; Reese ve Miller, 2006) bilgisayar ve internet temelli kariyer eğitim programlarının bireylerin kariyer gelişiminde etkili olduğu sonucunu desteklemektedir. Ayas, Deniz ve Kağan (2010) ortaokul 8. Sınıf öğrencilerinden oluşan 12 kişilik bir grup üzerinde Ginzberg ve arkadaşlarının kariyer gelişim kuramına dayalı oluşturulan mesleki grup rehberliği etkinliğinin, öğrencilerin mesleki olgunluk düzeyine etkilerini incelemişlerdir. Sonuç olarak, geliştirilen programın öğrencilerin kendilerini tanımalarına yardımcı olduğu, dolayısıyla mesleki olgunluk düzeylerine olumlu yönde katkı sağladığı görülmüştür.

72

Seçer, Gülbahçe ve Ateş (2013) geliştirdikleri mesleki grup rehberliği programının 8. sınıf öğrencilerin mesleki yetkinliklerine etkisini incelemek amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Araştırmada uygulanan etkinliğin öğrencilerin mesleki yetkinlik düzeyini yükseltmede etkili olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca bu değişimin yaş, cinsiyet, sosyo ekonomik düzey gibi değişkenlerden bağımsız gerçekleştiği görülmüştür.

Sahranç (2000) lise öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeyleri ve denetim odakları arasındaki ilişkiyi incelediği çalışmasında, iç denetimli öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerinin, dış denetimli öğrencilere göre anlamlı derecede yüksek olduğu görülmüştür. Ayrıca algılanan akademik başarısı “pekiyi” olan öğrencilerin, “geçer-orta”olan öğrencilere göre mesleki olgunluk düzeylerinin yüksek olduğu belirlenmiştir.

Uskaner (1999) geliştirdiği mesleki grup rehberliği etkinliğinin lise1.sınıf öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerine etkisini belirlemek amacıyla yaptığı araştırmada, öğrencilere kişilik tiplerini tanımalarını, ilgilerini keşfetmelerini, meslekler hakkında bilgi edinmelerini sağlayacak mesleki grup rehberliği hizmeti sunulmuş ve uygulanan grup rehberliğinin öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerini artırmada etkili olduğu sonucuna varılmıştır. Bu bulgu Evren (1999) tarafından yapılan araştırma sonuçlarıyla benzerdir. Evren (1999) mesleki grup rehberliği uygulamasının ilköğretim 8. Sınıf öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeylerine etkisini incelemiş ve uygulamaya katılan öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerinin anlamlı derecede yükseldiğini belirtmiştir.

Çalışkan (2015) meslek lisesi öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeyleri ile sosyal destek düzeyleri arasındaki ilişkiyi incelediği çalışmasından elde edilen bulgular, öğrencilerin aile, arkadaş ve öğretmenden algıladıkları sosyal destek düzeyi arttıkça mesleki olgunluk düzeylerinin yükseldiğini göstermiştir.

Orhan ve Ültanır (2014) lise öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeyleri ile karar verme düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık olup olmadığını incelemiştir. Sonuç olarak, öğrencilerin mesleki olgunluk düzeyleri arttıkça mantıklı karar verme stratejilerini daha fazla kullandıkları, mesleki olgunluk düzeyleri düştükçe bağımlı, içtepisel karar verme ve kararsızlık yaşama durumlarının arttığı bulunmuştur. Ayrıca araştırmada, okul türü ve sınıf düzeyinin mesleki olgunluk düzeyi üzerindeki ortak etkisi anlamlı bulunmuştur. Örneğin, farklı okul türlerinde(Anadolu, meslek, genel)okuyan lise öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeylerinin sınıf düzeyine göre farklılaştığı görülmüştür.

73

Ürün (2010) lise öğrencilerinin kendine saygı düzeyleri ile mesleki olgunlukları arasındaki ilişkiyi incelemiş ve öğrencilerin kendine saygı düzeyleri ile mesleki olgunlukları arasında cinsiyete göre anlamlı bir farklılık olduğunu tespit etmiştir. Erkek öğrencilerin kendine saygı düzeyleri kız öğrencilerden yüksek iken, mesleki olgunluk düzeyleri kız öğrencilerden daha düşük bulunmuştur. Elde edilen verilere göre en yüksek kendine saygı ve mesleki olgunluk düzeyi ortalamalarının genel lise, en düşük kendine saygı ve mesleki olgunluk düzeyi ortalamalarının ise Anadolu lisesi öğrencilerine ait olduğu gözlenmiştir.