On İkinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum

Alt Problem 12: Sosyal Bilgiler dersinin öğrencilerin duygu ve düşüncelerini geliştirmedeki rolüne yönelik öğretmen görüşleri nelerdir?

Örneklem grubundaki öğretmenlere Sosyal Bilgiler dersinin öğrencilerin duygu ve düşüncelerini geliştirmedeki rolü sorulmuş, açık uçlu bu soruya verilen cevaplar betimsel analize tabi tutularak değerlendirilmeye çalışılmıştır. Sosyal Bilgiler dersinin öğrencilerin duygu ve düşüncelerini geliştirmedeki rolü örneklem grubundaki öğretmenler tarafından aşağıdaki cümlelerle ifade edilmeye çalışılmıştır.

Öğrencilerin duygu ve düşüncelerinin geliştirilmesinde, kendilerini ifade etmelerinde, toplum içinde sosyal vatandaş olmalarında bu ders önemlidir. Bu doğrultuda öğrencilere

derslerde ortam hazırlanarak, güven duygusu aşılanarak duygu ve düşüncelerini ifade etmeleri sağlanmalı, gerekirse hayır diyebilen, görüşlerini cesurca ifade eden bireyler yetiştirilmelidir. (Ö2)

Sosyal Bilgiler, konuları ve işlenişi bakımından güncel bir ders olması bakımından öğrencilerin duygu ve düşüncelerin geliştirmekte öneme sahiptir. Tarih konuları, öğrencilerin geçmişlerini öğrenerek millî-manevi duygularının gelişimine; geçmişle günümüz arasındaki bağın sağlamlaştırılmasına ışık tutar. Coğrafya konuları ise öğrencilerin ülkemizi yakından tanıyarak ufuklarını açmaya sebep olmaktadır.(Ö6)

Sosyal Bilgiler dersi öğrencilere tarih şuuru kazandırarak vatanlarına ve milletlerine sahip çıkma duygusu kazandırmaktadır. Vatan ve millet sevgisinin kazandırılmasında önemli rol üstlenmektedir.(Ö14)

Sosyal Bilgiler dersi öğrencileri düşünmeye ve yorum yapmaya ittiği için ve özellikle de güncel konuları sürekli göz önünde tuttuğu için öğrencileri teşvik etmekte, bu da öğrencilerin duygu ve düşüncelerini geliştirmeye büyük katkı sağlamaktadır.(Ö26)

Her ailenin kendine özgü duygu, düşünce ve kültürü vardır. Ve her aile bunların doğru olduğunu düşünmektedir. Bu perspektiften hareketle çocuğunu kendine göre yetiştirmeye özen göstermektedir. Bu şekilde yetişen çocuklar okula başladığında kendi değerlerinin dışında başka değerlerin de olduğunu görmekte ve ikilem içine düşmektedir. Ya kendi değerlenin dışındaki değerleri reddetme (ki çoğu zaman böyle olmaktadır) davranışını göstererek diğer değerlerle çatışmaya girmekte ya da diğer değerlerinde kendince doğru olabileceğini düşünerek onlara saygı gösterme (çok az olasılıkla) eğilimine girmektedir. İşte bu çelişkileri ortaklaştırabilecek bir perspektifle eritebilecek ders Sosyal Bilgilerdir.(Ö81) Sosyal Bilgiler dersinde öğretmeyi amaçladığımız kazanımlardan bazıları da duyuşsal alana yöneliktir. Örneğin vatan sevgisini, milletine bağlılık, tarihimize duyulan ilgi vb. dersimiz kapsamında öğrettiğimiz kazanımlardır. Bunun yanı sıra konularımızı neden-sonuç ilişkisi içerisinde işlediğimizden öğrencilerimizin birçoğuna yorum yapma, değerlendirme, analiz, sentez gibi üst düzey zihinsel becerileri kazandırmayı hedefliyoruz. Dolayısıyla öğrencilerimizin olaylara farklı bakış açılarıyla bakmaları, düşünmeleri ve bunları yorumlayabilmeleri Sosyal Bilgiler dersi ile mümkün olabilmektedir.(Ö10)

Bu ders temel beceri ve ifade yeteneğinin gelişmesine katkı sağlamaktadır. Öğrenciler bir birey olarak toplumda ne gibi hak ve sorumlulukları olduğunu öğrenirler. Ayrıca öğrenci kendini en iyi şekilde bu derste ifade yeteneğine sahiptir. Duygu ve düşüncelerin filizlenmesine büyük katkı sağlar.(Ö18)

Öğrenciler bu ders ile kendilerini ifade edebilme yeteneği kazanmalı, ifade ederken de özgüven duygusunu kazanıp, eleştirilmekten korkmamalı, düşüncelerini, yorumlarını özgürce ifade edebilmelidir.(Ö77)

Öğrencilerimiz bu derste haklarının farkına varmakta ve haklarının ve özgürlüklerinin farkına varan öğrenci duygu ve düşüncelerini ifade etmekte daha rahat bir pozisyona ulaşmaktadır. Özellikle baskıdan kurtulan öğrenci hayallerini daha rahat ifade etmektedir. Yaşadığı olayların tamamen geçmişten ve içinde yaşadığı coğrafyadan etkilendiğinin farkına varan öğrenci ulaşılamayacağa ulaşmanın mümkün olduğu bilincine varabilmekte ve kendine geleceğe yönelik hedefler koyabilmektedir.(Ö17)

Öğrencilerin karar verme, sonuca ulaşma, değerlerimizi kabul etme, gerektiğinde bazı şeyleri kabul etmeme. Fikirlerini açıkça ifade edebilme, sorumluluk sahibi olma, güven duygusunu geliştirme, empati yapabilme şeklinde duygu ve düşüncelerinin gelişiminde etkilidir. (Ö24)

Sosyal Bilgiler dersi fen bilimlerinde olduğu gibi değişmez neden-sonuç ilişkisinin dışında olay ve olgulara göre değişebilen bir neden-sonuç ilişkisi içindedir. Bu nedenle Sosyal Bilgiler dersinde öğretmen öğrencileri için demokratik sınıf ortamı oluşturursa öğrenci kendi duygu ve düşüncelerini özgürce söyleme becerisi kazanacaktır.(Ö31)

Öğrencilerin ve vatandaşların bu dersi almasıyla birlikte demokrasi düşüncesi ve demokratik hakları kullanma kabiliyetleri artar. Kendini ifade etmekte zorluk çekmez, toplumda halka açık olan imkânlardan yararlanmasına katkı sağlar.(Ö62)

Öğrencilere demokrasiyi önceden öğretildiği için demokratik bir şekilde her öğrencinin konuşması, topluluk önünde konuşma kabiliyeti, olaylar hakkında yorumlar olması en azından eleştirel yaklaşmaları tekdüze bir insan karakteri yetiştirmekten çıkıyor.(Ö74) Son dönemlerde ortaya çıkan ve klasik zeka anlayışını büyük ölçüde değiştiren Çoklu Zeka kuramı açısından Sosyal Bilgiler dersinin duygu ve düşüncelerin gelişmesindeki rolü daha belirgin olarak ortaya çıkmakta ve bu alanda çalışma yapan bilim adamları tarafından da fazla irdelenmektedir. Gardner’in ortaya koyduğu zeka teorisine ek olarak getirilen ve kabul edilen duygusal zeka planlanmış davranış değişikliklerini Sosyal Bilgiler dersi yardımıyla gerçekleştirmeyi olanaklı hale getirmektedir. Duygu ve düşünceler eğitim yolu ile kazandırılan davranış değişiklikleri olduğuna göre bu davranış değişikliklerinin planlanan kazanımlar çerçevesinde gerçekleştirilebilmesi Sosyal Bilgiler dersinin öğretimi sayesinde olacaktır. Bilgi aktarımının gerçekleştirileceği Sosyal Bilgiler dersi duygu ve düşünceleri olumlu yönde etkileyecektir.36

2004 yılından itibaren uygulanan Sosyal Bilgiler programının bu konuda daha başarılı olduğu öğretmenler tarafından ifade edilmektedir. Bu konudaki öğretmen görüşleri şu şekilde özetlenebilir:

Kişilik kazandırmada duygu ve düşüncelerini ifade edebilmesinde sağlam karakterli gençler olmasında; konularla beraber bu kilimin işlenmesi gerekiyor. Halı-kilim dokumak gibi ince ince nakışların verilmesi lazım. Dersimizi bu bağlamda en etkili ders olarak düşünüyorum. Müfredat programları da buna çok uygun.(Ö32)

Yeni programla birlikte öğrenciler Sosyal Bilgiler dersinde kendini daha iyi ifade etmelerini duygu ve düşüncelerini çekinmeden ifade edebilmelerini sağlamaktadır.(Ö73)

Sosyal Bilgiler dersi öğrencinin kendisini ifade etmede önemli bir derstir. Program olarak da buna önem verilmiş. Konular ve kazanımlar bu konunun verilmesi doğrultusunda planlanmış. Kendini ifade edebilen toplumlardan oluşan ülkelerin başarıya ulaşmalarının daha kolay olduğu görülmektedir.(Ö85)

Sosyal Bilgiler dersinin bireylerin duygu ve düşünce gelişimine katkı sağladığı aşikârdır. Bu durum öğretmenler tarafından da ifade edilmektedir. Bununla birlikte dersin duygu ve düşünce gelişimindeki katkısının yetersizliğine yönelik öğretmen görüşleri de şu şekildedir:

Bence bu ders içeriği öğrencilerin duygu ve düşüncelerini geliştirmekte pek de yeterli değildir. Çünkü somut olgular ve olaylar çok azdır. İnsanların yaşama şekilleri, doğal olayları gezip görmesi gereklidir. Yerinde incelemeli ve gözlemlemelidir. (Ö39)

Etkinlikler zihinde öğrenmeyi gerçekleştirecek bir amaca göre oluşturulmamıştır. Öğrenci davranışlarının kontrolü amaçlanmıştır. Sosyal Bilgilerin öğretimi kamuoyu tarafından da yeterince anlaşılmamıştır. Belirli tarihlerin ve tanımların ezberlendiği ve sadece yazılı sınavlarda kullanılan, onun dışında hiçbir iş ve işlevi olmayan bir ders olarak algılanan bu dersin daha iyi anlaşılması gerekmektedir.(Ö59)

Birey yetiştirmede duygu ve düşüncelerini geliştiriyor fakat toplumsal bilinç tam olarak verilemiyor. Bencil insanlar yetiştirilmektedir.(Ö64)

Derslerin yeni sistemde etkinliklere dayalı olarak yapılmasını öngörmesi sonucu çocukların duygu ve düşüncesini konularla ilgili olarak daha iyi ifade etmeyi öğrendiklerini düşünüyorum. Ancak bazen konuların kısa sürede işlenmek zorunda kalınması sonucu düşünce ve duygu aktarımının yeterli düzeyde yapılmadığını görüyorum. Derslerdeki

konular ve ağırlıkları verilen süreler bence yeniden düzenlenmeli ve bütün bunlar yapılırken de sınıf öğretmenlerinden fikir alınmalı.(Ö83)

Mevcut Sosyal Bilgiler programının genel amaçları arasında yer alan;

Özgür bir birey olarak fiziksel, duygusal özelliklerinin; ilgi, istek ve yeteneklerinin farkına varır.

Katılımın önemine inanır, kişisel ve toplumsal sorunların çözümü için kendine özgü görüşler ileri sürer.

İnsanlığın bir parçası olduğu bilincini taşıyarak, ülkesini ve dünyayı ilgilendiren konulara duyarlılık gösterir(MEB, 2005b: 6).” maddeleri öğrencilerin duygu ve düşünce gelişimleri ile doğrudan alakalıdır.