On Birinci Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum

Alt Problem 11: Sosyal bilimlerin öğretiminde Sosyal Bilgiler dersinin rolüne yönelik öğretmen görüşleri nelerdir?

Örneklem grubundaki 89 öğretmene sosyal bilimlerin öğretiminde Sosyal Bilgiler dersinin rolü sorulmuştur. Açık uçlu bu soruya verilen cevaplar betimsel analize tabi tutularak değerlendirilmeye çalışılmıştır. Sosyal Bilgilerin sosyal bilimlerin öğretimindeki rolüne yönelik öğretmen görüşlerine aşağıdaki örnekler verilebilir:

Sosyal bilimlerin öğretiminde Sosyal Bilgiler dersi, mihenk taşlarından birisidir. Tabii tek başına bu ders yeterli değildir, ancak temel hareket noktası olması ve sosyolojinin laboratuvarı olması bakımından bu ders önemlidir.(Ö6)

Sosyal bilimlerin öğretiminde Sosyal Bilgiler dersi etkin bir şekilde rol almaktadır. Sosyal Bilgiler dersi özellikle ilköğretimde tarih ve coğrafya öğretiminde ve vatandaşlık bilinci kazandırmadaki rolü göz ardı edilemez. Lise seviyesinde sosyoloji, psikoloji, mantık ve felsefe öğretimi Sosyal Bilgiler dersi ile temellendirilmektedir. (Ö17)

Sosyal bilimler birçok ara disiplini içerisinde barındırmaktadır. Her disiplinle doğrudan ilişkilidir. İnsan ve çevre bu dersin en önemli konusudur. İnsanın ve çevrenin incelendiği bu derste bütün ara disiplinler işlenmektedir. Öğrenci bu dersi öğrenirken aynı zamanda kendisinin toplumsal yaşamda rolünü test eder, toplumun değerlerini öğrenir. Kısaca iyi bir gözlem ve analiz yeteneği kazanır. Bu açıdan dersin sosyal bilimler içinde önemli yeri vardır.(Ö18)

Sosyal Bilgiler dersi hayatı tanıma, anlama ve yorumlama gücünü geliştirdiğinden diğer sosyal bilimlere bu anlamda önemli katkılar sağlar.(Ö27)

Temeline insanı yerleştiren ve ilişkilerini açıklamaya çalışan sosyal bilimler, Sosyal Bilgiler dersi ile yakından alakalıdır. Bilgi aktarımının sağlanmasını amaçlayan Sosyal Bilgiler dersi ile hayatın her alanını ele alan sosyal bilimler birbirini destekler şekilde yürütülmelidir.(Ö36)

Dersi derste öğrenmeli, her ders kendi dalında öğrenildiği gibi diğer derslerde de öğrenilebilir. Ancak temel, Sosyal Bilgiler dersinde sosyal bilimlere pencere açmaktır. (Ö42) Sosyal Bilgiler dersi sosyal bilimlerle direkt olarak ilişki içerisindedir. Yani bu bilimlerin bana göre başlangıcı Sosyal Bilgilerdir. Eğer insanlara Sosyal Bilgiler dersi sevdirilirse sosyal bilimlerde devamlı bir bakış açısı geliştirilmiş olur. (Ö48)

Sosyal bilimlerin öğrenilmesinde, Sosyal Bilgiler dersi bir başlangıçtır. Başlangıcı olmayan hiçbir şeyin gelişmesi olası değildir. (Ö51)

Sosyal Bilgiler dersi sosyal bilimlerin temeli, mukaddimesi demektir. Sosyal kurumlar, sosyal olaylar örneğin: aile, birey, fert, toplum, sınıf, takım gibi kavramlar Sosyal Bilgilerde öğrenilmekte, sosyal bilimlerle şekillenmekte, akademik düzeye hatta metafizik düzeye ulaşmaktadır. Kısaca Sosyal Bilgiler dersi sosyal bilimlerin somuttan soyuta gitmesinde ve sosyal bilimlerin olmazsa olmazıdır. (Ö62)

Sosyal bilimlerin kavratılmasında, öğretici unsurların yanı sıra bunların günlük hayatla bağlantı kurulmasında bu ders bir aracı konumundadır. Bu ders sosyal bilimleri yorumlama yeteneğini geliştirmelidir.(Ö77)

Sosyal Bilgiler dersi tüm sosyal bilimleri kapsayan ve genel kavramları içeren bir derstir. Sosyal bilimlerin dallarının her biri uzmanlık isteyen dallardır. Hepsinin derinlemesine verilmesi mümkün olmadığından bu alanlarla ilgili temel kazanımları Sosyal Bilgiler dersi ile kazandırmak mümkündür. (Ö85)

Sosyal Bilgiler dersinde en önemli amaçlardan biri de sosyal bilimleri yaşam boyu benimsemek ve hayata aktarmaktır.(Ö88)

Öğretmenlerin görüşlerinden çıkarılacak ortak nokta Sosyal Bilgiler dersinin genç bireylere Sosyal Bilimlerin temel yapısını, bakış açısını, temel kavram ve olgularını, bilimsel araştırma yöntemlerini algılama noktasında bir başlangıç noktası olduğu yönündedir.

Sosyal bilimlerin öğretiminde Sosyal Bilgiler dersinin öğretiminin rolü bu şekilde açıklanmaya çalışılmıştır. Bununla birlikte sosyal bilimlerin öğretiminde Sosyal Bilgiler dersinin mevcut yapısına yönelik eleştiriler de mevcuttur. Bu eleştiriler şu şekilde özetlenebilir:

Sosyal bilimler en iyi Sosyal Bilgiler dersinde öğretilebilir. Ancak mevcut müfredatla sosyal bilimlerin yeterli anlamda öğretilebildiğini ya da müfredatta yeterince yer aldığını söylemek gerçekten zordur. Sosyal bilimler günlük hayatta kullanılan yönleri ile müfredatta yer alır ve pratiğe dönüştürülebilirse daha etkili olur. (Ö2)

Sosyal bilimler öğretiminde bu ders önemli bir etkendir. Öğrenciler bu dersle sosyal bilimler öğretimine ilk adımını atmış oluyor. Ancak Sosyal Bilgiler dersinde gereksiz bilgilere yer vererek öğrenciler ezbere itilmemeli. Sosyal bilimlerin öğrencilerin günlük hayatta kullanabilecekleri pratik bilgilere yer verilmelidir. (Ö3)

Sosyoloji, tarih, coğrafya, vatandaşlık derken konular birbirine de karışıyor ancak konular daha iyi kaynaştırılırsa sosyal bilimlerin öğretimi kolaylaşacaktır.(Ö4)

Sosyal bilimlerden yeteri kadar faydalanılmadığını, eski Sosyal Bilgiler kitaplarının bu konuda daha zengin içerikli olduğunu düşünüyorum.(Ö5)

Sosyal Bilgiler kapsamı oldukça geniş bir alandır. Tarih, coğrafya, sosyoloji, felsefe vs. bilim dallarını barındıran sosyal bilimlerin sınırlı bir bölümünü ilköğretimde

öğrencilerimize kazandırmayı hedefliyoruz. Ancak ilköğretim Sosyal Bilgiler programında genellikle üzerinde durulan alanlar tarih ve coğrafya bilimlerini içermektedir. Dolayısıyla Sosyal Bilgiler dersi sosyal bilimlerin öğretilmesinde kısmen yeterlidir. Örneğin ilköğretim 7. sınıf müfredatında tarih bilimi ile ilgili oldukça ayrıntılı bilgiler yer alırken, coğrafya biliminin kapsamı içerisinde yalnızca tek bir ünite yer almaktadır. Öğrencilerimizin gelişim dönemlerini dikkate aldığımızda zaten sosyal bilimlerin tamamı ile ilgili bilgi sahibi olmalarının, ilköğretim döneminde mümkün olamayacağını biliyoruz. Ancak kısmen de olsa Sosyal Bilgiler dersi, sosyal bilimlerin öğretilmesinde en azından temel bilgi ve becerilerin öğrencilerimize kazandırılmasında etkilidir.(Ö10)

Başka alternatif olmadığı için zorunlu olarak Sosyal Bilgiler dersinde bu öğretim yapılmakta ama beklentilere cevap verebildiği kanaatinde değilim.(Ö28)

Sosyal Bilgiler dersi öğrenciyi hayata hazırlar. Sadece okul dönemi için değil hayat boyu sosyal bilimler hayatımızın bir parçasıdır. Dersimizin içeriğinde sosyal bilimlerin tarih ve coğrafya konuları daha belirgin bir şekilde yer alırken, sosyal bilimlerin diğer konuları sadece isim olarak vardır. Bu da öğrencilerin bu konulardaki bilgilerden yararlanmalarını engellemektedir.(Ö31)

Sosyal bilimlerden yeteri kadar faydalanılmadığını eski Sosyal Bilgiler kitaplarının bu konuda daha zengin içerikli olduğunu düşünüyorum.(38)

Bu dersi okuyanlar sadece ders olarak okumaktadır. Öğretim çok azdır. Öğrencilere katkısı azdır. Çünkü ezber, akılda kalıcı bilgiler çok azdır. Çok yüzeysel hazırlanmıştır. Önce toplum yaşayışlarına, geleneklerine, kültürüne, psikolojik durumuna, ekonomi, yeryüzü şekillerine vb. durumlarına uygun olmalıdır.(Ö39)

Sosyal bilimlerin temelleri Sosyal Bilgiler dersinde atılmaktadır. Tabii ki sosyal bilimlerin öğretimi Sosyal Bilgiler dersinde tam manasıyla verilememektedir. Sadece ana hatları ile verilmektedir. Arkeoloji, antropoloji, sosyoloji alanında yetersiz olduğunu düşünüyorum. (Ö70)

Mevcut Sosyal Bilgiler programının sosyal bilimlerin öğretimindeki yetersizliğine dikkat çeken öğretmenlerin önemli bir bölümü sadece tarih ve coğrafya bilimine yönelik içeriğin zengin olduğunu diğer sosyal bilim dallarının ise çok yetersiz bir şekilde içerikte yer aldığını ifade etmektedirler.

Bir sosyal bilim yaklaşımı olarak Sosyal Bilgiler, etkili vatandaşlığa en iyi hazırlayan sosyal bilim disiplinlerinden bilgi, beceri ve değerleri elde etme varsayımına

dayanır. Bu yaklaşım, öğrencilerin sosyal bilim disiplinlerinin yapısını öğrenmelerinin önemini vurgular. Bu disiplinlerin anahtar kavramları, genellemeleri ve teorileri ile sosyal bilimcilerin bilgiyi ortaya çıkarmaları ve onaylamaları süreçlerini belirleyen ve şekillendiren farklı disiplinlerde görev yapan sosyal bilimciler tarafından tanımlanmıştır. Bu tip çalışmalarla meşgul olan öğrencilerin kendi kompleks ve şaşırtıcı dünyalarının etkili bir şekilde üstesinden gelebilecekleri temel bilgi, beceri ve değerlere sahip olmaları gerektiği öne sürülmektedir (Dönmez, 2003: 35-36).

Sosyal bilimler ile ilgili derslerin ilköğretim düzeyinde öğretimindeki temel amaç, öğrencilerin sosyal bilimlerin metodolojisini tanımaları, anlamlandırmaları, temel kavram ve yaklaşımları ile ilgili becerileri kazanmalarıdır. Böylelikle öğrenciler sosyal olay ve sorunlarla ilgili araştırma, inceleme ve problem çözme süreçlerini yaşamış olacaklardır. Küçük birer sosyal bilimci olarak görülen öğrencilerin, konu alanı ile ilgili kaynak ve kanıtları tanımaları, incelemeleri, değerlendirme sürecinde etkin olarak kullanmaları ve problemlere ilişkin bireysel görüş ve bakış açılarını yapılandırmaları esas alınmıştır. Bu yaklaşımlarda amaç, öğrencinin önceden belirlenmiş birtakım doğruları içselleştirmesini beklemek değildir. Aksine öğrencinin sosyal bilimlerin üretmiş olduğu farklı bakış açılarını görmesi, kanıt ve kaynakları tanıması, kullanması ve bireysel bakışını oluşturması ön plana çıkmaktadır. Böylelikle anlam, yaklaşım ve içerik olarak yapılandırmacı anlayış ile sosyal bilginin üretilmesine temel oluşturan sosyal bilimlerin metodolojisi arasında felsefi açıdan bir izdüşüm olduğu görülmektedir.