On Altıncı Alt Probleme İlişkin Bulgular ve Yorum

Alt Problem 16: Sosyal Bilgiler dersinde vatandaşlık aktarımı konusunda yer alması gereken içeriğe yönelik öğretmen görüşleri nelerdir?

Örneklem grubundaki 89 öğretmene Sosyal Bilgiler dersinde vatandaşlık aktarımının etkin bir şekilde yapılması için nasıl bir içeriğin yer alması gerektiği açık uçlu bir soruyla sorularak cevaplar betimsel analize tabi tutulmuştur. Öğretmenlerin bu konudaki görüşleri aşağıdaki cümlelerde dile getirilmektedir:

Vatan, millet, bayrak gibi değerler daha ön planda olmalı, vatan sevgisi, millet sevgisi, bayrak sevgisinin öğrenciye kazandırılması öncelikle amaçlanmalıdır. Sosyal Bilgiler dersinde Türk milliyetçiliğinin gelişimi, yazarları, eserleri üzerinde de durulmalıdır. Öğrencilerin haklarını bilen, koruyan ve sorgulayan ama aynı zamanda sorumluluklarını da idrak eden bireyler olmalarına yönelik konular işlenmelidir. (Ö8)

Doğru dürüst, vatanını seven, bayrağını, milletini seven, bunları destekleyici konulara daha fazla önem verilmeli. Geçmişte tarihte emeği geçen Türk büyüklerine yer verilmelidir.(Ö46)

Atatürk ilke ve inkılâplarını benimsemiş, Türk tarihini ve kültürünü kavramış temel demokratik değerlerle donanmış temel bilgiyi kültürel ve sosyal bağlam içinde yorumlayan öğrenciler yetiştirmektir.(Ö58)

Sosyal Bilgiler dersinde her konu verilmeli ama özellikle Türk Tarihi çok iyi verilmeli ve kabullendirilmelidir. İyi bir vatandaş ancak ülkesini ve milletini seven kişilerden oluşur. Aynı zamanda demokrasiyi çok iyi kavratmak lazımdır. Bu da okullarda uygulamalı olarak yapılmalıdır. (Ö70)

Sosyal Bilgiler öğretiminin genel amaçlarından bir tanesi de “Hukuk kurallarının herkes için bağlayıcı olduğunu, tüm kişi ve kuruluşların yasalar önünde eşit olduğunu gerekçeleriyle bilir(MEB, 2005b: 6).” şeklindedir. Bu amacın gerçekleştirilmesine yönelik öğretmen görüşleri de aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

İyi bir vatandaş yetiştirmenin kuralı, herkese eşit adil, sosyal, hukuk sisteminin konmasıdır. Kişilere göre kurallar değişmemeli. Toplumun benimsediği; uygulanabilir, işlevi doğru kurallar konulmalı. Milli ve manevi değerlerimiz öğretilmelidir. (Ö67)

Dersin içeriğinde anayasal değerler mutlaka olmalı. Bunun yanında toplumsal değerler de olmalı. Bu değerlerin aktarımında ailelere de seminerler verilmeli. Bizlerin okulda öğrettikleri evde kabul görmeli ki başarılı olunsun. Vatandaşlık aktarımı ailede başlar. (Ö80)

İyi vatandaş yetiştirme konusunda Sosyal Bilgiler dersine düşen görevler, yapılması gerekenler ve mevcut durum aşağıdaki cümlelerle özetlenmiştir:

Toplumun sahip olduğu, bizi biz yapan doğruluk, dürüstlük, çalışkanlık, sorumluluk, vefa, yardımseverlik gibi değerler yer almalıdır. Ayrıca anayasada yer alan ve iyi vatandaş olmamızı sağlayan kanunlar benimsetilmelidir. Kısa yoldan zengin olmanın değil, alın teri ile kazanılan paranın kutsal olduğu, zenginliğin her şey olmadığı, onurlu yaşamanın çok daha büyük erdem olduğu kavratılmalıdır. (Ö2)

Öğrencilerin iyi bir vatandaş olmalarının önemini vurgulayıcı bir içeriğin yer alması gereklidir. Çünkü öğrenciler daha çok bu çağlarda model olma yoluyla öğrenmede ve kavramaktadırlar. İçeriğin daha sade ve anlaşılır olması, konuyu sıkmadan, canlı örneklerle ifade etmesi içeriği zenginleştirecektir. (Ö6)

Öncelikle kürselleşen dünyada kendini ve çevresini iyi tanıyan gelişmelere açık, ancak değerlerini koruyan, küresel kültür istilasına karşı ayakta durabilen bireyler yetiştirmeyi hedeflemelidir.(Ö18)

Sosyal Bilgiler dersinin içeriğine baktığımızda vatandaşlık aktarımına yönelik konuların yeterli olduğunu söyleyebiliriz. Önceki yıllarda vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi dersi ile vermiş olduğumuz eğitimin özü ve yeterli düzeydeki kısmını da rahatlıkla uygulayabildiğimiz söylenebilir. Toplumsal anlamda ve öğrenci bazında baktığımızda daha bilinçli ve özgüveni olan insanlarla karşı karşıya olduğumuz bir gerçektir. Bu konuda medyanın, ailelerin katkıları kadar öğretmenlerin özellikle Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin etkisi inkâr edilemez.(Ö30)

Hayata atıldıktan sonra kendisine faydalı olacak hak, sorumluluk ve özgürlüklerini bilecek şekilde öğrencinin pişirilmesi gerekiyor. Dersi işlerken öğretim hayatından sonrada bunu nasıl kullanabileceği derste verilmelidir. Öncelikle özgürlükle üzerinde durulmalıdır.(Ö32) Devlet vatandaş ilişkileri içinde temellenecek konu ağına sahip olmalıdır. Karakter eğitimi dikkate alınarak iyi vatandaş kavramı düşünülerek bu konuları destekleyecek bir içerik hazırlanmalıdır.(Ö36)

Toplumsal sorumluluk ve gerekçelerin çocuklara aktarıldığı, olası problemlerin ve çeşitli çözümlerin hangi sonuçları doğuracağının ayrıntılı ve net bir şekilde gösterildiği en doğru çözümün hangisi olacağının buldurulduğu bir yaklaşım ile oluşturulmalıdır.(Ö47)

Her şeyden önce insan olmanın olumlu kişilikle mümkün olduğu, olumlu kişiliğin kendine güvenen, dürüst, insanlarla doğru iletişim kurabilen, olayları olumlu yorumlayan vs. gibi özellikler olduğu üzerinde yeri geldikçe ya da sık sık durulmalıdır. Olumlu kişilikteki insanların da olumlu vatandaş olabileceği unutulmamalıdır. Herkesin de, vatandaş olmanın sorumluluk gerektirdiğini, bu sorumluluğuyla herkesin birbirine örnek olması gerektiği ve bu özelliklerinde nesilden nesile aktarılması gerektiği öğretilmelidir.(Ö51)

Vatandaşlık aktarımı konusunda bu derse karşı olumlu bir düşünce oluşmasını sağlayacak yaklaşımlar ele alınmalıdır. Sadece bilgiyi aktarma ile bu dersteki kazanımların sağlanamayacağı görülmelidir. Öğretim vatandaşlık aktarımının sağlanabilmesi için bu dersin temel alındığı ve diğer tüm derslerde Sosyal Bilgiler konularının yeterince ele alındığı anlayış geliştirilmelidir.(Ö59)

Bu dersin konuları iyi bir vatandaş yetiştirmeye uygun olmalı. Sürekli yasaklar yerine nelerin yapılmasının gerektiği kazandırılmalı. İçerik çocuğun en yakın çevresinden uzağa doğru açılan bir konumda olmalı. Bireye haklarının neler olduğu ve bu haklarının nasıl aranacağının yöntemleri kazandırılmalıdır.(Ö85)

Mevcut Sosyal Bilgiler ders içeriğinin ve uygulamaların vatandaşlık aktarımı konusundaki yetersizliğine dair eleştiriler de aşağıdaki örneklerle dile getirilmiştir:

İyi bir vatandaş olmanın şartları bence ille de anayasal şartları öğretmek demek değildir. Anayasal sorumlulukları öğrencilerimiz mutlak öğrenmelidir tabi ama iyi bir vatandaş olmak kadar iyi bir insan olmak da önemlidir. Vergi vermenin, seçimlerde oy kullanmanın, askerlik yapmanın gerekliliğini bilen çocuklar özellikle çevre konularında duyarsız, sevgi saygı çerçevesinde hareket etmeden yetişiyorsa bunun çok da anlamı yoktur. Yani anayasal sorumlulukların yanı sıra onlara hayatın her aşamasında kullanabilecekleri tutum ve davranışları kazandırmalıyız. (Ö10)

Bir saat olan Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi dersinin konularıyla ilişkilendirilerek Sosyal Bilgiler içerisinde yer alması güzel fakat ders saati aynı kaldığından süre sıkıntısı doğuyor. Daha somut örnekler verilebilir.(Ö35)

Araştırmanın nicel verilerinin toplandığı ankette yer alan;

“Öğrenciler geçen zamana ve değişen dünyaya rağmen değerlerimizi tanımalı ve onlara sahip çıkmalıdır.

Öğrenciler toplumumuzun devamlılığı için önemli olan ilkeleri, genellemeleri ve değerleri tanımalı ve her şartta sahip çıkmalıdırlar.” Maddelerin aritmetik ortalamaları öğretmenlerin bu görüşe katılımlarının yüksek olduğunu göstermektedir. Araştırmanın nitel verileri de bu iki maddede yer alan düşünceleri destekler niteliktedir.

Sosyal Bilgiler dersinin genel amaçları arasında;

“Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak, vatanını ve milletini seven, haklarını bilen ve kullanan, sorumluluklarını yerine getiren, ulusal bilince sahip bir vatandaş olarak yetişir.

Atatürk İlke ve İnkılâplarının, Türkiye Cumhuriyetinin sosyal, kültürel ve ekonomik kalkınmasındaki yerini kavrar; lâik, demokratik, ulusal ve çağdaş değerleri yaşatmaya istekli olur.”

Türk kültürünü ve tarihini oluşturan temel öge ve süreçleri kavrayarak, milli bilincin oluşmasını sağlayan kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesi gerektiğini kabul eder(MEB, 2005b: 6).” şeklinde üç madde yer almaktadır. Bu amaçların gerçekleştirilmesinin önemi öğretmenlerin örnek cümlelerinde de ifade edilmektedir.