Nitelikli Haller

a. Suçun Hizmet Esnasında veya Hizmete Müteallik Bir Muameleden Dolayı İşlenmesi (AsCK m.85/1)

AsCK’nın 85/1’nci maddesinin ilk cümlesinde suçun basit düzenleniş şekline ilişkin açıklamadan sonra ‘ile’ cümlesinden sonra devam eden halinde ‘hakaret hizmet esnasında yahut hizmete müteallik bir muameleden

dolayı vuku bulursa’ faile daha fazla ceza verilmesine ilişkin suçun nitelikli

haline yer verilmiştir.

Hizmet esnasında üste hakaret suçunun oluşumu için, mağdurun hizmet hâlinde bulunduğu bir esnada hakarete maruz kalması yeterlidir.96

Hizmete müteallik muameleden dolayı amir veya üste hakaret suçunda ise, Askeri Yargıtay kararlarına göre, taraflar arasında hizmet ilişkisinin veya hizmet halinin doğması, yapılmasına başlanılan veya yapılan işlemin hizmet gereği olarak yapılmış olması, ayrıca failin de, özellikle bu işleme başlamış olması veya başlanmış olmasından dolayı hakarette bulunulması gibi şartlar aranmaktadır. Yine AsCK’nın 85/1’nci maddesinde yer alan hizmet esnasında yapılan hakaret eyleminde, olay bittiğinde hizmet hali sona erdiği halde, hizmete müteallik muameleden dolayı yapılan hakarette, bu durum süre ile kayıtlı olmaksızın diğer bir anlatımla bu işlem nedeniyle yapılan hakaret eylemi ne zaman yapılırsa yapılsın (bir hafta, bir yıl gibi) hakaret suçunun bu nitelikli halinin oluşacağı kabul edilmektedir.97

Hizmete müteallik bir muameleden dolayı üstüne hakaret eden sanığın artık hizmet halinde olmasının bir önemi yoktur. Zira sanığın hakaret suçunu ‘hizmete müteallik bir muameleden dolayı’ işlemesi halinde artık kendisinin hizmet halinde olması aranmayacaktır. Nitekim Askeri Yargıtay bir kararında bu açıklamalardan sonra, ‘Gecenin geç saatlerinde hastanede

yatmakta olan bir yakınını ziyaret etmesine müsaade etmeyen hastane nöbetçi amirini sırf bu yüzden hakaret eden sanık astsubayın eyleminin hizmete müteallik bir muameleden neşet ettiği gözetilmeden adiyen üste hakaret suçundan mahkumiyetine karar verilmesi(nin)’ hukuka aykırı

olduğunu açıklamıştır. 98

96

Bu nedenle sadece üste fiilen taarruz suçuyla ilgili olarak verilen Askerî Yargıtay İçtihatları Birleştirme Kurulu(İBK)’nun 2.3.1969 tarih ve 1969/4-4 sayılı kararının üste hakaret suçu açısından geçerliliği bulunmadığı açıklanmıştır. Bu açıklama için bkz As.Yar.DK., 9.10.2003, 2003/76-76 E-K., As.Yar.Der., 2004, S.16, s.234-236.

97 _{Bu açıklamalar için bkz. As.Yar.2D., 26.06.1969 tarih 1969/343–339 EK; As.Yar.DK.,}

21.04.1994 tarih 1994/48– 48 E-K; As.Yar.DK., 26.12.1996 tarih 1996/194–191 E-K., BAL, s.85/1.

YÜHFD Cilt: XVII Sayı:1 (2020)

Ast amirlerine mutlak itaate mecburken, üstlerine de kanunların ve nizamların gösterdiği durumlarda itaat etmek zorunda olan kişidir (211 SK. m.14). Nitekim TSK İç Hizmet Kanunu amirler dışında her üstün, disipline aykırı gördüğü her hale müdahaleye ve bu durumda astına emir vermeye yetkili ve görevli kılınmıştır (211 SK. m.24). Bu durumda üstün verdiği emir bir hizmet emri olarak kabul edilmekte ve bu emri yerine getirmeyen kişi, uygulamada emre itaatsizlikte ısrar suçundan (AsCK m.87/1) cezalandırılmaktadır.99

Sanığın, kendisini disiplinsiz hareketlerinden dolayı uyararak esas duruşa geçmesini emreden üstüne karşı emri yerine getirmemek eylemi dışında ayrıca bu nedenle hakaret etmesi de mümkündür. Bu durumda, failin bu eylemi suçun nitelikli hakli olan, ‘hizmete ilişkin bir muameleden dolayı’ üste hakaret suçu olarak vasıflandırılacaktır.100

Askeri Yargıtay kararlarında; ‘Amiri durumunda olan askerlik şubesi

başkan vekilinin, yerinde bulamaması sebebi ile nerede olduğunu soran aynı şubede görevli sanık sivil memurun, amirinin bu sorusuna karşı elini masaya vurarak ‘yeter senden çektiğim ulan, sen de memursun ben de, ne yapacaksan yap’101_{sözü ; ‘Yoklama almak üzere koğuşa gelen nöbetçi} subayına, yatması hususunda yaptığı müdahaleye kızarak hakaret eden sanık teğmenin hakaret teşkil eden sözleri’102

; ‘Şubeye rütbeli bir şahsın

atanması halinde boşaltmak kaydıyla tahsis ettiği lojmanın tahliyesi işlemi dolayısıyla Şube Başkan Vekiline hakaret eden sanığın eylemi’103_{; ‘Mıntıka} temizliğine iştirak etmemesini bölük komutanına bildireceğini söyleyen nöbetçi çavuşuna sırf bu hareketinden dolayı kızarak hakaret eden sanığın eylemi’104_{; ‘Sanığın, disiplinsizliği nedeniyle âmiri tarafından kendisine} verilen yedi günlük oda hapsi cezasını nerede çekeceğini sorduğu âmirinden cevap alması üzerine yüksek sesle ‘emredersiniz’ dedikten sonra daha alçak sesle ‘senin a...g...sk. edeyim’105

şeklindeki sözü; ‘Askerlik Şubesine ait lojmanda şartlı surette oturmakta olan sivil memur M.U.'ya 20.5.1985 günü Şb. Bşk. V. Atğm. tarafından lojmandan çıkması bildirildiğinde, asteğmene

99 _{‘Disiplini ihlal eden bir askerî şahsın işbu fiili sebebiyle üstü bulunan bir askerî şahıs} tarafından yetkili makama daveti, bir hizmet emri olup, bu davete icabet etmemek emre itaatsizlikte ısrar suçunu teşkil eder.’ (As.Yrg. 4.D. 15.6.1971 E.274 K.271, ÖZBAKAN,

s.210).

100 _{Bu açıklama için bkz. As.Yar.DK., 21.04.1994 tarih 1994/48–48 E-K., BAL, s.85/7.} 101 _{As.Yar 5D., 24.9.1986, 1986/192-173 E-K., As.YKD.,1990, S.6, s.231.}

102

As.Yar 5D., 1.10.1986, 1986/214-186 E-K., As.YKD.,1990, S.6, s.231.

103 _{As.Yar. 1D., 18.11.1987, 1987/693-681 E-K., As.YKD.,1990, S.6, s.231-232.} 104 _{As.Yar.DK., 01.12.1988, 1988/186-153 E-K., As.YKD., S.7, Y.1990, s.112.} 105 _{As.Yar.1D., 30.03.1988, 1988/299-291 E-K., As.YKD., S.7, Y.1990, s.112.}

hitaben ‘ben sizin lafınızla lojmandan çıkmam, iş de yapmam, sen ne biçim âmirsin hıyar herif’’106

şeklindeki sözleri; ‘Sanığın, bir gün evvel bir ere

hakaret ettiğini duyan ilk sicil âmiri üsteğmenin imzalayarak verdiği belge ile savunmasını istemesi üzerine, sanığın, kendi el yazısıyla bu belgenin altına yazdığı savunmasında; ‘Bazı üstlerin erlerin yedi ecdadına küfür ettiği, bir kurmay yüzbaşının tekme tokat ve küfürle karışık bir eri dövdüğü tespit edilen bir ortamda s....git demenin suç olarak ileri sürülmesi, bu savunmayı hazırlayanı ancak komik duruma düşürür, bu aksaklıklar savunmayı hazırlayanın bilgisizliğini ortaya koymaktadır, bu işlemler ehil

birine yaptırılmalıdır’107 _{şeklindeki sözlerin;}

hizmete ilişkin işlem niteliğinde olan, nöbet yazma hizmetinden kaynaklandığı anlaşılan hakaretin108_{; ‘Devriye nöbetçi çavuşu olan} mağdurun, garaj nöbetçisinin nöbet sırasında içki içtiğini tespit ederek yetkililere bildirmesi yaptığı görevin gereği olup, arkadaşının şikâyet edilmesine sinirlenerek mağdura hakaret içeren sözler sarf eden sanığın eyleminin’109

; Sanığın, kendisinden savunma isteyen amirine, sırf

savunmasını almak istemesi sebebiyle hakaret eylemlerinin110

, hizmete müteallik muameleden dolayı hakaret suçunu oluşturduğuna karar verilmiştir.

Buna karşılık, Askeri Yargıtay kararlarında; Futbol maçı esnasında işlenen sanık astsubayın üsteğmene yönelik hakaret eyleminde111

; Sanığın lokantada yemek yediği sırada, karşısında oturan, kimliği belli olmayan şahsa karşı ‘...anasına koyduğumun komutanları, yemekhaneler boşken,

yağmur, çamurda, dışarıda eğitim yaptırıyorlar.’ şeklinde askerlik görevini

yaptığı yerdeki amir veya üstlerine yönelik sözleri112

; Rahatsızlığı nedeniyle eğitimden muaf tutulan sanığın, mağdur Tğm.nin keyfiliğe kaçan ceza eğitimi yaptırması nedeniyle hakaret eylemlerinin113

, AsCK’nın 85/1’nci

106 _{As.Yar.1D., 23.11.1988, 1988/711-702 E-K., As.YKD., S.7, Y.1990, s.113.} 107

As.Yar.2D., 30.03.1988, 1988/292-269 E-K., As.YKD., S.7, Y.1990, s.114.

108 _{As.Yar.1D., 25.1.2006, 2006/67-66 E-K., As.Yar.Der., S.20, Y.2007.} 109

As.Yar.4D., 25.3.2003, 2003/313-308 E-K., As.Yar.Der., 2004, S.16, s.221-222.

110 _{As.Yar.DK., 28.3.2002, 2002/28-28 E-K., As.Yar.Der., S.15, Y.2003, s.248-251.} 111 _{As.Yar 4D., 30.6.1987, 1987/448-426 E-K., As.YKD.,1990, S.6, s.233.}

112

As.Yar.DK., 17.1.2002 tarih 2002/7-7 E-K., As.Yar.Der., S.15, Y.2003, s.244-247.

113 _{Askeri Yargıtay, ‘Mağdurun hizmet ilişkisinin eğitim yaptırdığı eratla olduğu, yoksa} sanıkla bir hizmet ilişkisinin bulunmadığı, zira bilindiği gibi sanığın rahatsızlığı nedeniyle mağdur tarafından eğitimden yani askerî hizmetten muaf tutulduğu ve ağaç altına istirahate gönderildiği, istirahatli olan kişiye askerî hizmet verilmemesinin tabii olduğu bir an için istirahatli olan sanığa Atatürk İlke ve İnkılaplarına Erin Ders Kitabından okuyup öğrenmesi için görev verildiği ve bu münasebetle sanık ile mağdur arasında hizmet ilişkisi

YÜHFD Cilt: XVII Sayı:1 (2020)

fıkrasının birinci cümlesindeki basit hakaret suçunu oluşturduğu kabul edilmiştir.

Üst veya amire hakaret suçunun hizmet esnasında yahut hizmete müteallik bir muameleden dolayı oluştuğunun kabulü için, üst veya amirin astına karşı hizmet ilişkisini ortadan kaldıracak haksız bir eyleminin bulunmaması (astını dövmek, küfür etmek ya da keyfi davranışlarda bulunmak vb.) gerekmektedir. Haksız bir eylem üzerine amir veya üste hakaret edilmesi halinde, hizmet hali ortadan kalkacağından AsCK m.85/1’deki basit hakaret suçuna göre failin cezalandırılması gerekecektir. Nitekim Askeri Yargıtay kararları da bu yöndedir.114

Ayrıca bu durum mağdur lehine haksız tahrik indiriminden de yararlanmayı gerektirebilir. Bu konu ileride kusurluluk bahsinde açıklanacaktır.

Yine burada açıklanması gereken bir başka nokta, yukarıda açıklanan AsCK m.106 bakımından mağdurun amir gibi korunduğu hallerde failin hizmet esnasında işlenen hakaret suçunun faili olup olamayacağı hususudur. AsCK m.106 bakımından mağdurun amir sayılabilmesi için, ‘hizmet esnasında’ olgusu arandığından, bu olgunun ayrıca amire hakaret suçunun nitelikli hâli olan hizmet esnasında işlendiğinin kabulü için ikinci kere esas

tesis edildiği kabul edilse dahi mağdurun, sanığın verilen süre içinde Atatürk İlke ve İnkılapları konusunu öğrenememesi üzerine sanığın belinden rahatsızlığını bile bile, hastalığını dikkate almadan O'na ceza verecek ve sıhhatini bozacak şekilde sürünme ve koşu cezası vererek işi keyfiliğe döktüğü andan itibaren sanıkla olan hizmet ilişkisi ortadan kalkacağı için olayda “Hizmet esnasında'' unsurunun ve keza hakaretin hizmete ilişkin muameleden dolayı olma unsurunun gerçekleşmediği(ne) karar verilmiştir.’ (As.Yar.DK.,

14.10.1999, 1999/191-179 E-K., As.Yar.Der., S.13, Y.2001, s.220-222).

114 _{Bu açıklama için bkz. As.Yar.4D., 20.01.1970 tarih 1970/31– 27 E-K., As.Yar.DK.,}

28.09.1989 tarih 1989/203 – 201 EK; As.Yar.3D., 12.01.2000 tarih 2000/3–1 E-K., As.Yar.3D., 8.05.2001 tarih 2001/390 - 369 E-K., BAL, s.85/8 ; ‘…Oluş şekli yukarıda

açıklanan olayda, sanığın üstü olan ve Bölük Nöb.Çavuşu görevini ifa eden mağdur Çvş.C.U.’un yetki hudutlarını aşarak “burayı boşaltın lan” demesiyle “Hizmet hali” dışına çıktığı, astı bulunan sanığa karşı küfürlü konuştuğu, böylece “Hizmet hali” dışına çıktığından ve müsnet üste hakaret suçunu “Hizmet Esnasında” işlediği söylenemeyeceğinden, sanığın üstü durumundaki Çvş.C.U.’a karşı sarf ettiği tanık beyanları ile sabit olan “seni s...m” şeklindeki hakaret teşkil eden sözleri ile ASCK’nın 85/1’nci maddesinin (1)’nci cümlesinde düzenlenen “Üste Hakaret” suçunu işlediği ve sanığın amiri olmadığı halde sanığın bu eyleminin üste hakaretin nitelikli hali olan “Hizmet Esnasında Üste ve Amire Hakaret” suçu olarak vasıflandırılıp buna göre cezalandırılması yoluna gidilmesi isabetsiz bulunduğundan sanığın bu eylemine ilişkin mahkumiyet hükmünün suç vasfının tayinindeki isabetsizlikten dolayı bozulması gerekmiştir.’ (As.Yar.2D., 06.07.2005, 2005/ 742-745 E-K., As.Yar.Der., S.19, s.195-197).

alınması mümkün değildir. Nitekim Askeri Yargıtay kararları da bu yöndedir.115

Yine TSK İç Hizmet Kanunu’nun 115’nci maddesine göre, TSK ve MSB kadrolarında görevli sivil personelin amirine karşı işlediği suçlarda, amir veya personelin hizmet hâlinde olması veya fiilin hizmet gereklerinden doğması ön şarttır. Yukarıda AsCK m.106 da olduğu gibi sivil personelin AsCK m.85’in faili olarak kabulü için hizmet olgusu arandığından, bu olgunun ayrıca amire hakaret suçunun nitelikli hâli olan hizmet esnasında da işlendiğinin kabulü için ikinci kere esas alınması mümkün değildir. Nitekim

115 _{As.Yar.4D., 21.4.2003, 2003/400-397 E-K., As.Yar.Der., 2004, S.16, s.225-226; ‘Sanık} ile mağdur J.Er A.S.’nın hem rütbe oldukları, 25.9.2004 tarihinde J.Er A.S.’nın bölük nöbetçi onbaşısı olup, nöbetçi onbaşılığı hizmetinin 24 saat esası üzerine düzenlendiği ve saat 9.00 dan ertesi gün 9.00'a kadar sürdüğü, Türk Silâhlı Kuvvetleri İç Hizmet Yönetmeliğinin “Nöbetçi onbaşılarının görevleri” başlıklı 396’ncı maddesi uyarınca düzenlenen görevleri kapsamında 26.9.2004 tarihinde 3.00 ilâ 6.00 saatleri arasında 1 Numaralı Nizamiye Nöbetçisi olan sanığı nöbet hizmeti için uyandırmaya çalıştığı, söz konusu yetkilerinin kullanıldığı hâllerde amir konumunda bulunduğu, ancak sanığın nöbet için kalkmak istemeyerek nöbetçi onbaşı A.SA.’ya hitaben "kitabını s.k. lan, g.... başın oynuyor" ve "seni s.k. edeceğim, sen de i...leştin, şerefsiz" şeklindeki sözleri sarf ettiği, sanığın inkarı hilafına yeminli dinlenen tanık anlatımları ile sabit olup, hizmete müteallik bir muameleden dolayı ASCK'nın 85/1’inci maddesinin ikinci cümlesi uyarınca mahkûmiyete hükmedilmiş ise de; Nöbetçi onbaşılığı, ASCK’nın 15 ve 106’ncı maddeleri kapsamında kabul edilen bir nöbet hizmeti değildir. Türk Silâhlı Kuvvetleri İç Hizmet Yönetmeliğinin 396’ncı maddesinde nöbetçi onbaşılığı bölükte mevcut onbaşı olmadığı takdirde liyakatlı erler arasında tutulacağı belirtilip, 11 madde halinde nöbetçi onbaşının görevleri açıklanmıştır. Olayımızda, J.Er A.S.’nın Türk Silâhlı Kuvvetleri İç Hizmet Yönetmeliğinin 396’ncı maddesi uyarınca aynı rütbede bulunan sanık erin amiri sıfatını kazanmış bulunması, o gün kendisine verilen "bölük nöbetçi onbaşılığı" hizmeti ve bu hizmetin kazandırdığı "bölük nöbetçi onbaşısı" sıfatından dolayıdır. Bu hükümler, bu hizmet nedeniyle onu eşidi rütbedeki erlere karşı "amir" konumuna getirmiştir ve onlara karşı korunmuştur. Bu bakımdan Nöbetçi Onbaşının ifa ettiği bu görev sırasında ikinci defa (hizmete müteallik işlemlerle ilgili olarak) kanunun korunmasından istifade etmesi kanunun amacına uygun düşmediğinden, ASCK’nın 85/1’inci maddesinin birinci cümlesi yerine ikinci cümlesinden mahkumiyetine hükmedilmesi kanuna aykırı görülerek hükmün bozulmasına karar verilmiştir.’ (As.Yar.4D., 19.07.2005, 2005/872-871 E-K., As.Yar.Der.,

S.19, s.198-200). ‘Olayda Çavuş A.E’nin İç Hizmet Yönetmeliği m.399/1 uyarınca sanık

Çavuş’un amiri durumuna geldiğini, nöbetçi çavuşunun ifa ettiği bu görev nedeniyle AsCK m.106 gereğince amir sıfatına sahip olduğunu, bu nedenle, ikinci defa hizmete müteallik işlemlerle ilgili olarak kanunun korumasından istifade etmesi olanaksız olduğundan,’ fail

hakkında AsCK m.85/1’in 2’nci cümlesinin uygulanamaz. (As.Yar.DK., 27.05.1999, 1999/126-113 E-K., As.Yar.Der., S.13, Y.2001, s.215; .Ancak Askeri Yargıtay’ın daha sonraki bir kararında bu konuda aksi yönde bir karar vermiştir bkz. As.Yar.Drl.Krl., 20.01.2011, 2011/4-4 E-K., As.Yar.Der., S.25, Y.2012, s.107-112.

YÜHFD Cilt: XVII Sayı:1 (2020)

Askeri Yargıtay kararları da bu yöndedir.116

Örneğin, sivil personelin amire hakaret suçunda, bu suçun oluşması için suçun amire karşı hizmet halinde işlenmesi zorunlu olduğundan, failin AsCK m.85/1’in ilk cümlesindeki suçun basit halini göre cezalandırılması gerekecektir.

b. Suçun Madde-i Mahsusa Tayini İle işlenmesi (AsCK m.85/2) Suçun madde-i mahsusa tayini ya da somut bir fiil veya olgu isnat edilerek işlenmesi, AsCK m.85/’’de üste veya amire hakaret suçunun cezasını artıran nitelikli bir hali olarak öngörülmüştür. Somut bir fiil veya olgu isnadında, isnat olunan hususun belirli olması şarttır. Örneğin, hırsız şeklindeki ifade tek başına bir fiil veya olgu içermediğinden sövmek eylemi şeklinde değerlendirilmelidir. Öte yandan isnadın bir fiile, olaya ilişkin olması gerekir.117

Askeri Yargıtay bir kararında, ‘Sanığın, Atğm....'ın eşinin kuaför er... ile

öpüştüğüne dair havadis yayması ve dedikodu yapması, AsCK. nun 85/2 nci maddesinde yazılı ‘madde-i mahsusa isnadı’ suretiyle hakaret suçunu’

oluşturacağını açıklamıştır.118

c.Umuma Teşhir Olunmuş Yazı, Resim Veya Sair Neşir Yoluyla veya Resmi Makamlara Verilip Üzerinde İşlem Yapılan Evrak İle Hakaret (AsCK m.85/3)

Umuma teşhir olunmuş yazı, resim veya sair neşir yoluyla veya resmi makamlara verilip üzerinde işlem yapılan evrak ile hakaret, AsCK m.85/3’te suçun nitelikli hali olarak kabul edilmektedir. Madde hükmünde geçen teşhirden maksat, ifşadır. Teşhir, yazıyı, resim vb. şeyleri çoğunluğun farkına varacağı bir hale getirmektir. Böyle bir yazı tek bir kişi tarafından fark edildiği anda suç tamam olur.119

Askeri Yargıtay bir kararında, sırf askeri savcıya bilgi vermeyi amaçlayan özel mektubun ‘üzerinde muamele cereyan etmiş evrak’ sayılamayacağını açıklamıştır.120

116

Bu açıklama için bkz. As.Yar.DK., 5.6.2003, 2003/57-56 E-K., As.Yar.Der., 2004, S.16, s.230-233.

117

ÖZBEK/KANBUR/DOĞAN/BACAKSIZ/TEPE, s.485-486.

118 _{As.Yar.1.D. 2.11.1988 E: 675, K: 677, As.YKD., S.7, Y.1990, s.113.} 119

TAŞKIN, Rıfat, Askerî Ceza Kanunu Şerhi, Ankara, 1941, s.157.

120 _{‘…Sanıklar tarafından müştereken imzalandıktan sonra askeri savcılığa gönderilen 6} sahifeden ibaret yazım, içeriğinde herhangi bir istem olmadığından bunun bir dilekçe ve özellikle de şikâyet dilekçesi yahutta herhangi bir muameleyi öngören dilekçe mahiyetinde kabulü mümkün olmayıp, taburda daha önce cereyan etmiş bir olay hakkında askeri sav- cıya bilgi vermeyi amaçlayan özel bir yazı, bir mektup niteliğinde bulunmasına, söz konusu mektubun sanıkların istek ve iradeleri dışında askeri savcı tarafından hiç bir işleme tabi tutulmayarak askeri mahkemeye gönderilmiş olmasının da mektuba "üzerinde muamele