SONUCUNDA İHLÂLİNDEN KAYNAKLANAN MANEVİ TAZMİNAT DAVAS
A. GENEL OLARAK
TBK. m. 56’da, yaşama hakkının ve beden bütünlüğünün zedelenmesinden kaynaklanan manevi tazminat talebi özel olarak düzenlenmiştir2. Kusur sorumluluğunun yanı sıra özen sorumluluğuna da
dayanan TBK. m. 56 hükmü, kendisine açıkça TBK. m. 71'de atıf yapılan tehlike sorumluluğu halinde de uygulanabilecektir3. Bu durumlarda hâkim,
2
ANTALYA, Osman Gökhan: Manevi Zararın Belirlenmesi ve Manevi Tazminatın Hesaplanması, Legal Yayıncılık, İstanbul 2017, s. 11; ATLAN, Hülya: Manevi Zararı Tazmin Yolları, On İki Levha, İstanbul 2015, s. 45; KESKİN, A. Dilşad: Objektif Manevi Zarar Teorisi Açısından Manevi Tazminat, Yetkin Yayınları, Ankara 2016, s. 211; ERTAŞ, Şeref: "Manevi Tazminatın Hukuki Niteliği ve Miktarının Tespiti", Prof. Dr. İlhan Postacıoğlu'na Armağan, İstanbul 1990, s. 223; ATLAN, Hülya: "Beden Bütünlüğünün İhlalinde Manevi Tazminat Miktarının Belirlenmesi", Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 65 Sayı: 4, Ankara 2016, s. 2660; SULU, Muhammed: " Ölüm ve Bedensel Bütünlüğün İhlali Halinde Manevi Tazminat", Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 2016, 22(3), s. 2738; ANTALYA, Osman Gökhan: "Manevi Zararın Belirlenmesi ve Manevi Tazminatın Hesaplanması - Türk Hukukuna Manevi İki Aşamalı Olarak Belirlenmesine İlişkin Bir Model Önerisi ", Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 2016, 22(3), s. 224.
3 EREN, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 22. Bs, Yetkin Yayınları, Ankara 2017,
s. 814; REİSOĞLU, Safa: Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 25. Bası, Beta, İstanbul 2014, s. 262; UYGUR, Turgut: Türk Borçlar Kanunu Şerhi, Cilt -1, 3. Bs, Seçkin Yayınevi, Ankara 2013, s. 443; YILDIZ, Nihal: Malpraktis Davalarında Maddi ve Manevi Tazminat, II. Uluslararası Tıp Hukuku Kongresi Bildirileri Kitabı, ( Editörler: Hakeri, Hakan / Doğan / Cahid ), Adalet Yayınevi, Ankara 2018, s. 115; YILMAZ, Orhun: " Manevi Tazminat
YUHFD Cilt. XV No.1 (2020)
T.B.K. m. 56 hükmü gereğince, zarar görene veya şartları oluştuğu takdirde yakınlarına manevi tazminat olarak bir miktar para ödenmesine karar verebilir4.
B. BEDENSEL BÜTÜNLÜĞÜN İHLALİNDEN DOĞAN MANEVİ TAZMİNAT DAVASI’NIN KOŞULLARI
1. Bedensel Bütünlüğün İhlali
Manevi tazminat taleplerinin çoğunlukla bedensel bütünlüğün ihlalinden kaynaklandığı görülmektedir. TBK. m. 56 gereğince, " Ağır bedensel zarar
veya ölüm hâlinde, zarar görenin veya ölenin yakınlarına da manevi tazminat olarak uygun bir miktar paranın ödenmesine karar verilebilir."
Bu hükme göre, ağır bedensel zararlarda, hem doğrudan doğruya zarar gören hem de onun yakınları manevi tazminat talep etme hakkına sahiptir5
. Beden bütünlüğünün ihlali, zarar görende fiziksel acı ve ruhsal üzüntüye yol açar6. Zarar görenin vücut veya ruh bütünlüğünün, maddi ya da manevi bir
zarar oluşturacak biçimde bozulması, bedensel bütünlüğün ihlali olarak tanımlanmaktadır7. Alman hukukunda, bedensel bütünlüğün ihlali ile
sağlığın ihlali aynı anlamda kullanılmaktadır8. Mekanik veya psişik bir
müdahale sonucunda, zarar görenin bedeninde anatomik bir değişiklik ve Talebinde Tarafların Kusur Oranlarının ve Diğer Özel Hallerin Değerlendirilmesi ", Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2/1, (Haziran 2019), s. 94.
4 BAŞARA, Gamze Turan: Kişiliğin İhlalinden Kaynaklanan Maddi ve Manevi Tazminat
İle Haksız Kazancın İadesi, Turhan Kitabevi, Ankara 2018, s. 296; ÇELİK, Çelik Ahmet: Bedensel Zararlar, Seçkin Yayınevi, Ankara 2018, s. 1; HAKERİ, Hakan: Tıp Hukuku, 11. Bs, Seçkin Yayınevi, Ankara 2016, s. 402; ADIR, Esra Kıraç: Ağır Bedensel Zarar Görenin Yakınlarının Manevi Tazminat Talebi, Yetkin Yayınları, Ankara 2018, s. 68; YILDIRIM, Abdulkerim: Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 6. Bs, Adalet Yayınevi, Ankara 2017, s. 225.
5 BAŞARA, s. 296. 6
OĞUZMAN, M. Kemal / ÖZ, M. Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt: 2, 14. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2018, s.285; UYGUR, Turgut, s.444; INDERKUM, Matthias: Schadenersatz, Genugtuung und Gewinnherausgabe asu Persönlichkeitsverletzung ( Art. 28A Abs. ZGB ), Diss., Zürich 2008, s.139; KILIÇOĞLU, Ahmet: "Tüzel Kişi Manevi Tazminat İsteyebilir mi?", DÜHFD, 1 / 1 (Ekim 1983), s. 287; Ayrıntılı bir çalışma için Bkz. BRAUN, Cihan Avcı: "Haksız Fiilde Bedensel Zararın İspatına ve Bedensel Zararın İspatına ve Bedensel Zarardan Sorumluluğa İlişkin Bir Yargıtay Kararının Değerlendirilmesi", AÜHFD , 64/1, 2015, s. 46.
7 ADIR, s. 45; ERLÜLE, Fulya: Bedensel Bütünlüğün İhlalinde Manevi Tazminat, 2. Bs,
Seçkin Yayıncılık, Ankara 2015, s. 131; KESKİN, s. 209; SULU, s. 2746.
8 KARNER, Ernst: Das Ersatz Ideeller Schaden bei Körperverletsung, Wien und New York
bozulma meydana gelecektir9. Örneğin, kesici delici bir aletle yaralanma sonucunda bir organın yitirilmesi, kişinin duyma ya da görme yetisini yitirmesi, beyin sarsıntısı geçirmesi, iç organların zarar görmesi halleri bedensel bütünlüğün fiili müdahaleler sonucunda ihlali hallerindendir10
. Kişilik değerlerindeki eksilmenin parayla ölçülmesi mümkün değildir. Manevi tazminatın, zarar vereni cezalandırma amacı taşımamasının sebebi, manevi zararın parayla tazmin edilebilmesinin mümkün olmaması gösterilmektedir11. Bu nedenle, manevi tazminatın tayininde hâkime geniş
bir takdir hakkı tanınmıştır12. Hâkim, bedensel bütünlüğün ihlali halinde,
kanunun belirlediği çerçeveye göre, manevi tazminatın miktarına hükmetmekte serbesttir. TBK. m. 56 hükmünden, manevi tazminatın para olarak ödeneceği anlaşılmaktadır. Bu paranın miktarı ve ödenme şekli konusunda hâkimin takdir yetkisi bulunmaktadır13
. Duygularından ve önyargılarından soyutlanmış olarak, objektif bir bakış açısıyla hüküm verecek olan hâkim, TBK. m 56/1 veya 56/2 maddelerine göre davacının uğradığı ruhsal sarsıntının yanında, manevi tazminatın amacına ve somut olayın özelliklerine dikkat etmelidir14. Bedensel bütünlüğün ihlalinde,
bedensel bütünlükte oluşan eksikliğin sürekli ya da geçici olması, yaşama ve çalışmaya olan etkisi, oluşan ihlalin ve zararın ağırlığı15, bakıma muhtaç
hale gelmesi, uğranılan işgöremezlik oranı da manevi tazminatın miktarının belirlenmesinde önem taşımaktadır16
. Federal Mahkemenin zarar verenle zarar görenin, bedensel bütünlüğün ihlaline yol açan olaydan sonra evlenmeleri halinde derdest manevi tazminat davasının reddine dair verdiği kararda17 isabet bulunmaktadır.
9 EREN, s. 769; ERLÜLE, s. 126, KARNER, s. 65; BRAUN, s. 46. 10
ERLÜLE, s. 129.
11 ERLÜLE, s. 81; SAYMEN, s. 84; ARIDEMİR, s. 9. 12
EREN, s. 821; ATLAN, Manevi, s. 81.
13 ANTALYA, Manevi, s. 74; ATLAN, Manevi, s. 91; KESKİN, s. 282; SULU, s. 2750;
YILDIRIM, s. 224; TAŞATAN, Caner: "Manevi Tazminat İsteminin Devrine Getirilen Yasal Sınırlamanın Yerindeliği", Sorumluluk Hukuku Seminerler, (Editör: Baysal, Başak), On İki Levha, İstanbul 2016, s. 474.
14 ANTALYA, Manevi, s. 77; KESKİN, s. 283; ATLAN, Manevi, s. 91; ERLÜLE, s. 348;
ADIR, s. 153.
15
ANTALYA, Manevi, s. 57; SULU, s. 2751.
16 BAŞARA, s. 297; ANTALYA, Manevi, s. 232; KESKİN, s. 328; ATLAN, Manevi, s.
175; ERLÜLE, s. 395; ADIR, s. 153; YILDIRIM, s. 225.
YUHFD Cilt. XV No.1 (2020)
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, manevi tazminatın beden gücü kaybı nedeniyle bozulan ruh huzurunun, duyulan ve ileride duyulacak elem ve ıstırabın kısmen ve imkan oranında iadesini amaçladığından hâkimin, 4721 sayılı TMK. m. 4 hükmü gereğince hak ve nesafete göre takdir hakkını kullanarak, manevi tazminat miktarını belirlemesini karara bağlamıştır. Ayrıca hâkimin tazminat miktarını belirlerken somut olayın özelliğini, zarar görenin ekonomik ve sosyal durumunu, paranın alım gücünü, maluliyet oranını, beden gücü kaybı nedeniyle duyulan ve ileride duyulacak elem ve ıstırabı da gözetmesini bildirmiştir18
.
Hâkim, TBK. m. 56 hükmünü tatbik ettiği somut olayın özelliklerini, özellikle zarar veren ile zarar gören arasındaki hısımlık ve dostluk, zarar verenin kusuru, tarafların ekonomik durumu, olayın oluş şekli gibi hususları muhakkak gözetmelidir19. Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararında, takdir
olunacak manevi tazminatın tutarını etkileyecek özel hal ve şartların her olayın özelliğine göre değişebileceğinden söz ederek, hâkimin bu konuda takdir hakkını kullanırken, ona etkili olan nedenleri de karar yerinde objektif ölçütlere göre göstermesine işaret etmiştir20
. Ancak bu kararda belirtilen ölçütler , bazı kuralların soyut tekrarı olarak nitelendirilmiştir21
. Manevi tazminat, somut olayın özellikleri göz önünde bulundurularak belirlenecekse de bu konuda hâkime yol gösterecek birtakım çizelgelerin bulunması, manevi tazminatın hesaplanmasına ilişkin belirsizliği giderebilir. Bu aynı zamanda, manevi tazminat kararları arasında birliği ve dolayısıyla hukuki güvenliği de sağlar. Ülkemiz gerçekleriyle de bağdaşması sebebiyle
18
“Uyuşmazlık, davacı yararına hükmedilen manevi tazminat miktarının somut olayın
gerçekleşme biçimine, hak ve nesafet kurallarına göre, uygun olup olmadığı noktasında toplanmaktadır. Türk Borçlar Kanunu'nu56. Maddesi: “Hâkim, bir kimsenin bedensel bütünlüğünün zedelenmesi durumunda, olayın özelliklerini göz önünde tutarak, zarar görene uygun bir miktar paranın manevi tazminat olarak ödenmesine karar verebilir. Ağır bedensel zarar veya ölüm hâlinde, zarar görenin veya ölenin yakınlarına da manevi tazminat olarak uygun bir miktar paranın ödenmesine karar verilebilir” düzenlemesini içermektedir... Buna göre, manevi tazminat, beden gücü kaybı nedeniyle bozulan ruh huzurunun, duyulan ve ileride duyulacak elem ve ıstırabın kısmen ve imkan nispetinde iadesini amaçladığından hâkim, TMK.'nın 4. maddesi gereğince hak ve nesafete göre takdir hakkını kullanarak, manevi tazminat miktarını tespit etmelidir. Hâkim tazminat miktarını belirlerken somut olayın özelliğini, zarar görenin ekonomik ve sosyal durumunu, paranın alım gücünü, maluliyet oranını, beden gücü kaybı nedeniyle duyulan ve ileride duyulacak elem ve ıstırabı gözetmelidir.” YHGK, 11.09.2013T, 2013/ 21-228E, 2013/1078K. ( UYAP
), E.T. 13.01.2020.
19 EREN, s.816; OĞUZMAN / ÖZ, s. 287; REİSOĞLU, s. 261; ANTALYA, Manevi, s. 85. 20 YİBGK, 22.06.1966, 1966/7E, 1966/7 K. (UYAP), E.T. 13.01.2020.
katıldığımız düşünceye göre, beden bütünlüğünün ihlal edildiği olaylarda hükmedilecek manevi tazminatın; en düşük miktarının asgari ücretin iki katını, en yüksek miktarının da en yüksek devlet memuru aylığının on katını oluşturması yerindedir22
.
TBK. manevi tazminatın üst sınırını belirlememiştir. Zenginleşme yasağına göre, zarar gören, ödenecek tazminat miktarıyla zarar veren olay gerçekleşmesiydi sahip olabileceğinden daha fazlasına sahip olmamalıdır. Manevi tazminat miktarı belirlenirken, zarar vereni ekonomik sarsıntıya uğratmayacak ya da zarar göreni özendirecek yükseklikte bir miktara hükmedilmemelidir23. Ancak manevi tazminatta, tek sınırın manevi zarar
olduğu gözetildiğinde, bu görüşe katılmak mümkün değildir. Hâkimin takdir ettiği manevi tazminat miktarı, manevi zarar sınırında kaldığı sürece, bu miktarın zarar göreni zenginleştirmesi veya zarar vereni ekonomik çöküntüye uğratmasının önemi bulunmaz24. Kaldı ki, ülkemizde manevi
tazminat miktarının belirlenmesinde, Avrupa ülkeleriyle karşılaştırılmayacak kadar düşük miktarlara hükmedildiğini belirten düşüncede25
haklılık bulunmaktadır. Bu nedenle, bedensel bütünlüğün ihlali halleri başta olmak üzere, kişilik haklarının günümüzde karşılaştığı yoğun tehlike ve tehditlerle bu hakların korunmasında görülen modern eğilimlere uygun olarak, manevi tazminat miktarının yükseltilmesi önerisini26
destekliyoruz.
22
"... Tazminatın fonksiyonunun net biçimde tespit edilmemesi, tazminatın belirlenmesine
etki edecek olan kriterlerin, dolayısıyla da tazminat miktarının tam ve doğru olarak belirlenmesini engeller. Dolayısıyla, her şeyden önce manevi zararın ve tazminatın niteliğine ilişkin bir standardizasyona ihtiyaç bulunmaktadır. Bu sağlandıktan sonra, geleneksel hesaplama yöntemi temel alınacak olsa dahi hükmedilecek manevi tazminat kararları arasında nispeten bir istikrar sağlanabilecektir. Bu istikrarın sağlanmasına esas katkı ise, manevi tazminatın objektif ilkelere göre belirlenmesini esas alan iki aşamalı hesaplama yöntemiyle yapılabilir... Beden bütünlüğünün ihlal edildiği olaylarda hükmedilecek manevi tazminatın; en düşük miktarının asgari ücretin iki katını, en yüksek miktarının da en yüksek devlet memuru aylığının on katını oluşturması, bu anlamda bir öneri olarak ileri sürülebilir." ATLAN, Beden, s. 2676 vd. yer alan kapsamlı çizelgeler. 23 KESKİN, s. 339; ARIDEMİR, Arzu Genç: Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Manevi
Tazminat, On İki Levha, İstanbul 2008 s. 177; ATLAN, Manevi Zarar, s. 227; AYDOS, s. 23.
24 ANTALYA, Manevi, s. 78.
25 EREN, s. 821; ANTALYA, Manevi, s. 84. 26 EREN, s. 821; ANTALYA, Manevi, s. 84.
YUHFD Cilt. XV No.1 (2020)
2. Manevi Zarar
Manevi tazminat, kişinin haksız saldırıya uğramasıyla karşılaştığı manevi zararın, zarar verene belirli bir miktar para ödettirilmek suretiyle ya da paranın yerine ya da onunla birlikte başka bir tazminat çeşidinin talep edilmesidir27. Bedensel bütünlüğün ihlali sonucunda meydana gelen manevi zararın TBK. m. 56’ya göre tazmin edilmesi gerekir. Haksız fiil sebebiyle kişi, bedeninde bir acı ve elem duymuş ve manevi azalmalara uğramıştır28
. Manevi zararda, yaralanan kişide manevi bir zarar oluşmakta, kişinin kişilik değerlerinde iradesi dışında bir eksilme gerçekleşmektedir. Yapılan tedavilere rağmen kişi sağlığına kavuşamamış, sakat kalmış, yüzünde, bacağında, kolunda iz kalmış olabilir. Kişi haksız fiil sonucunda, bedensel bütünlüğünde yaşamı boyunca uğradığı olumsuz değişikliğin üzüntüsünü hissedecektir29. Kişinin şahıs varlığını oluşturan yaşam hakkı, vücut bütünlüğü, sağlık hakkı, isim,şeref ve haysiyet gibi kişilik değerlerine yönelik ihlallerin, zarar görenin kişiliği üzerinde meydana getirdiği etkiden ne anlaşılması gerektiği öğretide tartışmalıdır30
.
Türk Hukukunda hâkim olan sübjektif teoriye göre, kişilik hakkının ihlali sonucunda, fiziki ve manevi acılar duyan, acı, elem ve ızdırap gibi duygularla ruhsal dengesi bozulan, yaşama sevinci azalan, huzur, mutluluk duygularını yitiren kişi manevi zarara uğramış sayılmaktadır. Bu görüşe göre, kişilik hakkının ihlal edilmesi ile kişilik hakkının ihlali sonucunda oluşan olumsuzluklar ayırt edilmelidir. Buna göre, zarar, ihlal olayının dolaylı bir sonucudur31. Zira, bir duygu zararı olan manevi zararın, kişilik
27
AYAN, Mehmet: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 11. Bs, Seçkin, Ankara 2016, s. 281; KARNER, s. 130; ANTALYA, Manevi, s. 8; KESKİN, s. 285; ŞAHİN, Ayşenur: "Vücut Bütünlüğünün İhlalinden Doğan Zarar ve Tazmini", AHBÜHFD 15 / 2, (Nisan 2011), s. 146
28 EREN, s.770; ERLÜLE, s. 133; KIRAÇ, Esma: "6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'na
Göre Ağır Bedensel Zarar Halinde Yakınların Uğradığı Manevi Zararın Hukuki Niteliğinin Belirlenmesi", İBD, Yıl: 82, Sayı: 2, Mayıs 2017, s. 13; ÇAKIRCA, Seda İrem: “6098 Sayılı Türk Borçlar Kanununa Göre Ağır Bedensel Zararlarda Yakınların Manevi Tazminat Talebi”, YÜED, 2013, s. 27, (E.T. 12/11/2018) ; ÜNAL, Mehmet: " Manevi Tazminat ve Bu Tazminat Çeşidinde Kusurun Rolü", AÜHFD , Cilt: 35, Sayı: 1, Ocak 1978 , s. 399; AYDOS, Oğuz Sadık: "Basın Yolu İle Kişilik Hakları İhlâllerinde Manevî Tazminat", AHBÜHFD, 16 / 2, (Nisan 2012), s. 11.
29
KILIÇOĞLU, M. Ahmet : Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 22. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara 2018, s. 567; UYGUR, s. 446; YILMAZ, Battal : Hekimin Hukuki Sorumluluğu, 3. Bs, Adalet Yayınevi, Ankara 2017, s. 129.
30
ERLÜLE, s. 44; ANTALYA, Manevi, s. 13; ATLAN, Manevi, s. 47.
31 ANTALYA, Manevi, s. 15; ARIDEMİR, s.182; SAYMEN, Ferit Hakkı: Manevi Zarar ve
hakkı ihlalinin zarar gören üzerindeki duygusal etkisi esas alınmalıdır32
. Böylece manevi tazminata, denkleştirme ve tatmin fonksiyonu yüklenmektedir33
.
Objektif teori ise, manevi zararı kişilikte meydana gelen objektif eksilme veya kayıp olarak görmektedir34. Bu teoriye göre, mağdurda psikolojik
olarak ortaya çıkan acı, elem gibi tepkiler nazara alınmaz. Zira, kişilik hakkının ihlali sonucunda meydana gelen acının, elem ve üzüntünün, sıkıntının, tam ve kesin olarak belirlenmesi bilimsel açıdan mümkün değildir. Somut olayda kişiden kişiye değişen acı, elem ve üzüntünün manevi tazminatın dayanağı ve ölçüsü sayılması mantık kurallarına aykırıdır. Bu nedenle, alelade bir alacak hakkı olan manevi tazminata telafi fonksiyonu yüklenmektedir. Telafi görüşünün zorunlu sonucu olarak, tüzel kişiler ve ayırt etme gücüne sahip bulunmayan gerçek kişiler de manevi tazminat talebinde bulunabilirler35. Ayrıca TMK. m. 25/4'e göre, " Manevî
tazminat istemi, karşı tarafça kabul edilmiş olmadıkça devredilemez; mirasbırakan tarafından ileri sürülmüş olmadıkça mirasçılara geçmez".
Hükmün gerekçesinde de, “.. zira manevi tazminat istemleri ileri
sürülmediği sürece kişilik hakkına yönelik saldırıdan elde edilen kazancı isteme hakkının başkasına intikal etmesi düşünülemez. Böylece bu istem ileri sürüldükten sonra, malvarlığı niteliği kazanabilir ve miras yoluyla intikal edebilir" hususu açıkça belirtilmiştir. Buna göre, alelade alacak hakkı
KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip: “Kişilik Haklarını Koruyan Manevi Tazminat Davasına İlişkin Yeni Gelişmeler (MK. 24, BK. 49)”, Sorumluluk Hukukunda Yeni Gelişmeler I. Sempozyumu (21-22 Ekim 1977, Ankara), İstanbul, Fakülteler Matbaası, 1980, s. 145; KÖYSÜREN, Sultan Genç: “Manevi Tazminat Davalarının Genel Esasları ile İş Kazası veya Meslek Hastalığı Hallerinde Uygulama Şekli”, Terazi Hukuk Dergisi, S. 91, Ankara 2014, s. 72.
32 ARIDEMİR, s. 177; SALDIRIM, Mustafa: Açıklamalı ve İçtihatlı Türk Borçlar Kanunu,
Bilge, Ankara 2013, s. 255; KESKİN, s. 99; ERTAŞ, s. 90; ARAT, Ayşe: "6098 sayılı Borçlar Kanunu m. 58'e Göre Manevi Tazminatın Belirlenmesine, 818 sayılı Borçlar Kanunu m. 49/II'nin Kaldırılmasına Etkisi", EÜHFD, C: XVII, S: 3-4, Erzincan 2013, s. 15.
33
ARIDEMİR, s. 177; SALDIRIM, s. 255; SAYMEN, s. 83; ARIDEMİR, s. 8; KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, s. 161; SULU, s. 2754; ŞAHİN, s. 156.
34
ANTALYA, Manevi, s. 17; KIRCA, Çiğdem: "Manevi Tazminatın Fonksiyonu ve Niteliği", Yargıtay Dergisi, Temmuz 1999, s. 253; TAŞATAN, s. 483; ADIR, s. 61; EREN, s. 815; KESKİN, s. 141; ERLÜLE, s. 54; ATLAN, Manevi, s. 50; KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, s. 145.
35 KESKİN, s. 102, 263; SAYMEN, s. 83; ATLAN, s. 55; KIRCA, s. 258; ARAT, s. 186;
YUHFD Cilt. XV No.1 (2020)
olan manevi tazminat devredilebilir, mirasçılara geçebilir36
ve sorumluluk sigortasına konu olabilir37
.
Karma görüş olarak tanımlanan üçüncü görüşe göre, kişilik değerinin ihlalinden doğan objektif eksilme ile bu ihlal nedeniyle zarar görenin duyduğu acı ve elemin ruh bütünlüğünde veya yaşama sevincinde oluşturduğu eksilme birlikte değerlendirilmelidir. Objektif teorinin savunduğu objektif unsur ile sübjektif teorinin savunduğu sübjektif unsur ile tamamlanmalı ve manevi zarar her iki unsurun birleştirilmesi ile oluşmalıdır38. Bu görüşe göre, kişilik hakkı ihlalinin kişide oluşturduğu öfke
ve kızgınlığın giderilmesinin tatmin işlevi, bedensel acı ve ızdırabın giderilmesinin ise denkleştirme işlevi gördüğü işaret edilerek, manevi tazminatın karma amaca sahip olduğu belirtilmiştir39
.
Kanaatimizce, insanın en yüce değer olarak benimsendiği çağdaş hukuk sistemimizde, manevi zarar için kişinin bedensel bütünlüğünün ihlali yeterli olup, bu ihlalin sonucunda manevi acı, elem, keder ya da ıstırap duyulması sonucu aranmamalıdır. Aksi takdirde, mağdurun kişilik hakkının ihlal edilmesi sonucunda kişinin nasıl ve ne denli bir acı yaşayıp yaşamadığının tespitine çalışılması, mağdurun kişilik hakkının belki de ilk olaydan daha da ağır biçimde zarar görmesine yol açacaktır. Sübjektif teorinin ya da karma teorinin benimsenmesi halinde, mağdurun ruh dünyasının açığa çıkmasını engellemek için manevi tazminat talebinde bulunmaktan kaçınacağı da başka bir gerçekliktir40. Ayrıca bedensel bütünlüğü ihlal edilen kişinin, ayırt
etme gücünden yoksun olması halinde, kendisinin idrak ve hissetme yeteneğine sahip olmaması sebebiyle acı, elem ve keder duygularını algılayamayacağı hayatın olağan akışındandır. Böyle bir durumda, ayırt etme yeteneği bulunmayan kişileri manevi tazminatın korumasına layık görmemek, Anayasamızın 10. maddesinde yer alan eşitlik ilkesine de aykırılıktır41. Özellikle cinsel istismara uğrayan çocuğun ya da cinsel
saldırıya muhatap kalmış bir kadının, maruz kaldıkları olayları anlatmaktaki çaresizlikleri ve çekingenlikleri nazara alındığında, objektif teorinin kadına karşı şiddetle mücadeledeki işlevi yadsınamaz.
36 AYDOS, s. 25.
37 KIRCA, s. 253; TAŞATAN, s. 483; ADIR, s. 61; EREN, s. 815; KESKİN, s. 141. 38 ANTALYA, Manevi, s. 18; ARAT, s. 187; ATLAN, Manevi, s. 53;
KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, s. 145.
39 ANTALYA, Manevi, s. 31; ERLÜLE, s. 69; ATLAN, Manevi, s. 55. 40 KIRCA, s. 258; ADIR, s. 61; ERLÜLE, s. 69.
İsviçre Federal Mahkemesi, manevi zararın gerçekleşmesi için meydana gelen eksilmenin, zarar gören tarafından hissedilmesi, duyulması ve yaşama sevincinin azalmasını şart koşmayarak, beden bütünlüğünün ihlalinin doğrudan doğruya manevi zarara yol açtığını objektif olarak benimsemiştir42. Yargıtay ise, kişilik değerlerine yapılan saldırı sonucu,
yaşama sevincinde bir eksilme hissedilmesini, huzur, rahatlık ve mutluluk duygularında azalmanın olmasını, iç dengesinin ve özellikle ruhsal bütünlüğünün bozulmasını aramaktadır43. Benimsemiş olduğumuz objektif
teoriye göre, manevi zararın, kişinin kişilik değerlerinde meydana gelen objektif eksilme olduğu için Yargıtay 9. ve 17. Hukuk Daireleri'nin kararlarına katılamıyoruz. Ancak Yargıtay 4. Hukuk Dairesi'nin kararlarında, objektif teorinin benimsendiği görülmektedir44. Yargıtay
Hukuk Genel Kurulu, son dönemde verdiği kararlarında objektif zarar görüşüne yaklaşmıştır45
.
Mülga 818 sayılı Borçlar Kanunu m. 47 hükmüne göre, ölüm durumunda sadece ölenin ailesinin manevi tazminat isteyebileceği kabul edilmişti46
. 6098 sayılı TBK.'nda ise " ölenin yakınları" denilerek kapsam genişletildiği gibi, ağır bedensel zararlarda da zarar göreninin yakınları manevi tazminat talep edebilecektir47. Kişinin başkasının bakımına muhtaç olacak şekilde omurilik felci geçirmesi, bilincini yitirmesi veya cinsel fonksiyonunu yitirmesi ağır bedensel zarara örnek teşkil eder48. TBK. m. 56/2 hükmünde,
bedensel bütünlüğü zedelenen kişinin yakınlarının manevi tazminat talep etmelerini “ağır bedensel zarar” koşuluna bağlamıştır. Yakınları kavramına, zarar görenle o ana kadar ki münasebetleri bakımından manevi acı çekmesi normal ve beklenebilen kişiler dahil olup, mutlaka akrabalık
42
BGE 108 II 431, KARNER, s. 134.
43 Y9HD, 2014/33535E, 2016/10473K, 26.04.2016T; Y17HD, 2014/16605E, 2015/5202K,
31.03.2015 (UYAP ), E.T. 13.01.2020.
44 Y4HD, 2015/6585E, 2016/8202K, 22.06.2016T; Y4HD, 2015/5543E, 2016/7654K,
09.06.2016T, (UYAP), E.T. 13.01.2020.
45 YHGK, 2014/21-2215E, 2015/1487K, 12.02.2014T (UYAP), E.T. 13.01.2020. 46
KILIÇOĞLU, Tüzel, s. 288; SULU, s. 2744.
47 YILDIRIM, s. 226; SALDIRIM, s. 255; ANTALYA, Manevi, s. 69; ÇAKIRCA, s. 790,
E.T. 13.01.2020.
YUHFD Cilt. XV No.1 (2020)
bağlantısı şart değildir49. Halbuki, bedensel bütünlüğü ihlal edilen kişinin
bizzat açacağı manevi tazminat davasında bu unsur aranmayacaktır50
. 3. Kusur
TBK. m. 56 hükmü ile, ağır bedensel zarar ya da ölüm hallerinde, zarar görenin veya ölenin yakınlarına, failin kusuru olsun ya da olmasın, manevi tazminat talep etme hakkı tanınmıştır.51 Mülga 818 sayılı Borçlar Kanunu'nun m. 47 hükmünde kusurdan söz edilmemesi, manevi tazminata