Nehrevan’a Doğru Hareket

Hâricîler Hz. Ali’nin tahkimden vazgeçmediğini ve Ebu Musa el-Eş‘ari’yi tahkim toplantısına gönderdiğini görünce kesin bir şekilde ipleri koparmaya karar vermişlerdir.33 _{Hâricîlerin ileri gelenleri Şureyh b. Evfâ el-Absî’nin evin-}

de veya Hurkus b. Züheyr’in evinde kendilerine imam olarak aralarından bi- rini seçmek üzere toplanmışlardır.34 _{Burada liderliği önce Yezid b. El-}

30 _{İbn Kesir, el-Bidâye, X, 569; Demircan, Hâricîlerin Siyasi Faaliyetleri, s. 90} 31 _{Taberi, Tarih, V, s. 74}

32 _{İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam, V, 130; İbn Kesir, el-Bidâye, X, 569.} 33 _{Demircan, Hâricîlerin Siyasi Faaliyetleri, 91.}

Husayn’a35 _{ya da Hurkus b. Züheyr’e sonra İbn Ebî Evfâ’ya teklif etmişler fa-}

kat onlar kabul etmemiştir. En son olarak, fazla namaz kılıp secde ettiği için kendisine Zü’s-sefinât (nasırlı) denilen Abdullah b. Vehb er-Râsibî’ye bu gö- revi önermişlerdir. O, ‚Bu görevi dünya sevgisi için kabul etmediğim gibi ölüm korkusu ile de terketmeyeceğim‛ ya da ‚bu görevi dünyalık arzusuyla veya ölümden kaçtığım için değil; bundan büyük bir sevap umduğum için kabul ediyorum‛36 _{diyerek üstlenmiştir.}37 _{Sonrasında da Allah’ın hükmünü}

gerçekleştirebilecekleri bir beldeye gitme teklifinde bulunmuştur. Şureyh b. Evfâ, Medain’e gitmeyi önermiştir. Zeyd b. Husayn et-Tâî, topluca değil de gizli şekilde ve parça parça gidilmesini; zira Medain’de kendilerine karşı çıka- cak insanlar olduğu için orda durmayıp Nehrevan’a kadar ilerlenmesini oraya gidilince de Basra’daki destekçilerine mektup yazılarak irtibat kurulmasını önermiştir. Bu öneri diğerleri tarafından da kabul edilmiştir.38 _{Basra’daki des-}

tekçilerine mektup yazmasının ardından Kufe’den Nehrevân’a doğru gruplar halinde yola çıkmışlardır. 39

Bu süreçte hakem olayı gerçekleşmiştir. Hz. Ali tahkime Şüreyh b. Hanî önderliğinde 400 kişilik bir heyet göndermiş, Ebu Musa’yı ve namaz kıldırma- sı için Abdullah b. Abbas’ı da onlara dâhil etmiştir. Muaviye de aynı sayıda kişiyi Amr b. As’ın yönetimde Ezruh’a göndermiştir.40 _{Vakıdi’nin iddiasına}

göre Sad b. Ebi Vakkas’ hakemlerin görüşmesi sırasında orda bulunmuş; hatta oğlu Ömer ona Ezruh’a gidinceye kadar eşlik etmiştir. Daha sonra Sa’d tövbe etmiş, umre yapmaya gitmek için hazırlanmıştır.41

Sünni kaynaklara göre hakemlerin durumu Hz. Ali’ye ulaşınca, bu karar- larının kabul edilemez olduğunu söyleyerek Şamlılarla savaşmak üzere hazır- lıklarına başlamıştır. Kendisine destek olmaları için de Nehrevan’daki bu gru- ba bir mektup göndermiştir. Hakemlerin Kur’an ve Sünnete göre hüküm vermediklerini, mektup kendilerine ulaşınca geri gelmelerini ve düşmana kar- şı birlikte mücadele etmeyi teklif etmiştir. Çünkü Hz. Ali’ye göre hakemlerden önceki duruma tekrar dönülmüştü. 42

İbâdî müellif Kafâfî, Hz. Ali’nin tahkimdeki neticeyi öğrenince pişman olduğunu söylemektedir. Onun Nehrevan halkını Muaviye’ye karşı çağırmak için şöyle bir mektup yazdığını rivayet edilir:

35 _{Dîneverî, Ahbâru’t-Tıvâl, (nşr. Ömer Faruk Tabba), Beyrut ts., 202.} 36 _{Dîneverî, Ahbâru’t-Tıvâl, 202.}

37 _{Kafafî, s. 184-185; Ethem Ruhi Fığlalı, ‚Abdullah b. Vehb er-Râsibî‛, DİA, C. 1, 1988, 141.} 38 _{Dîneverî, Ahbâru’t- Tıvâl, 203-204; İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam, V, 131.}

39 _{Dîneverî, Ahbâru’t-Tıvâl, 204; Taberi, Tarih, V, 75- 76.} 40 _{Minkâri, Vak‘atu Sıffin, 533.}

41 _{Taberi, Tarih, V, 76.}

42 _{Taberi, Tarih, V, 77-78; Fığlalı, ‚Abdullah b. Vehb er-Râsibî‛, 141-142; Azimli, Dört Halifeyi Farklı}

‚Emirü’l-Mü’minin Ali’den, Abdullah b. Vehb el-Râsibî, Yezid b. Hısn (Taberi de Husayn şeklinde de geçmektedir) ve taraftarlarına. Allah’ın selamı sizin üzerinize olsun. İki hakem, Kitabullah’ı tamamen terk edip vahyolunan- lara karşı hüküm vermiş durumdalar. Böylece Allah ve Resulü de onları terk etmiş olmaktadır. Ayni zamanda ben de onları terk etmiş bulunmaktayım. İlk görüştüğümüz üzereyiz. Benimle anlaşın ki ve benden ısrarla taleb ettiğiniz şeyi, Allah düşmanlarımızla bizim aramızda hükmedinceye kadar, yerine ge- tirmek üzere mukabele edelim. Allah izin verirse, Necran’da buluşalım.‛ 43

Fakat Hâricîler ‚Sen Rabbin için değil kendin için gazaplandın. İki kişiyi hakem kıldığın için küfre düştüğünü kabul edip tövbe ederek imana gelirsen, aramızdaki durumu gözden geçireceğiz. Diğer türlü senden ayrılacağız. Allah hainlerin hilesini başarıya ulaştırmaz‛ yanıtını verdiler.44

Hâricîlerin kaynaklarına göre cevap mektubunda Hz. Ali’nin Abdullah b. Vehb er-Râsibî’ye itaati de şart koşulmuştur:

‚Bismillâh. İmâmü’l-Müslimîn Abdullah b. Vehb er-Râsibî, Zeyd b. Husayn ve

yanındakilerden, kendi kendini azletme durumuna düşen Ali b. Ebû Tâlib’e, Selamet doğru yolu tutanların üzerine olsun. Mektubunda zikrettiğin iki hakemin Kitâbullah’ı terk ettikleri ve Allah’ın indirdiğinin aksine hüküm verdikleri haberi bize ulaşmış bu- lunmaktadır. Allah’a şükürler olsun ki, biz başından beri bu işi yapmanın doğru ol- madığını biliyorduk. Senin günahın, tahkîme razı olduğun için hakemlerin günahın- dan büyüktür. Hak olana dönmemizi ve daha önce olduğu gibi bizimle anlaşmayı teklif etmişsin. Bu durumda biz, senin tövbe ettiğini ve pişmanlık duyduğunu kabul ediyo- ruz. Sen hakikaten samimi ve dürüst isen Allah’a, Resûlü’ne ve Müslümanlar’ın imamı Abdullah b. Vehb er-Râsibî’ye itaat hususunda Müslümanlar’a iltihak et! Biz seni azlettikten sonra onu imam olarak tayin ettik; çünkü bizim böyle bir yola gitme- mize sen sebep oldun.” şeklinde olmuştur.45

Hz. Ali mektubu okuyunca onları ikna etmenin zorluğunu anlamış ve onları kendi haline bırakarak Şamlılarla savaşmak üzere çalışmalarına başla- mıştır.46 _{Buradan da Hz. Ali’nin zihninde Hâricîlere karşı askeri bir harekât}

düzenleme gibi bir düşüncesi olmadığı anlaşılmaktadır.47 _{Halife Nuhayle’de}

karargâh kurarak valilerine, yerine birilerini bırakarak yanına gelmelerini em- retmiştir. Bunun yanı sıra Utbe b. Ahnes b. Kays ile birlikte Basra valisi Abdul- lah b. Abbas’a bir mektup göndererek batıdaki düşmanlara karşı çıkmak için hazırlıklara giriştiklerini, onların da adamlarıyla birlikte yola koyulmasını ve

43 _{Dîneverî, Ahbâru’t-Tıvâl, 206; Kafafî, s. 184-185.}

44 _{Dîneverî, Ahbâru’t-Tıvâl, 206; Taberi, Tarih, V, 77-78; Fığlalı, ‚Abdullah b. Vehb er-Râsibî‛, 141-}

142; Azimli, a.g.e.,151-154.

45 _{Kafafî, s.186.} 46 _{Taberi, Tarih, V, s. 78.}

kendilerinden sonraki haberleri beklemelerini söylemiştir. Mektubu sesli ola- rak okuyan İbn Abbas’a sadece 60 bin kişinin sadece 1500’ünden destek gel- miştir. Bunun üzerine İbn Abbas onlara bir konuşma yaparak sayıyı arttırmış- tır.48 _{Hz. Ali’nin toplam destekçisinin 65 bini Kufe’den, 3200’ü Basra’dan ol-}

mak üzere yaklaşık 68.200 kişidir.49 _{Şam üzerine sefere çıkmaya hazırlanıldığı}

bu süreçte Hâricîlerin Abdullah b. Habbâb ve eşinin öldürüldüğü haberi gel- miştir.