sorusuna; ‚Bize isyan eden kardeşlerimiz!‛ cevabını vermiştir (İbn Abdürabbih, Ebû Ömer
E. Muâviye Dönemi Hz Âişe’nin Tutumu
Hz. Âişe Hulefâ-i Râşidîn dönemi sonrasında Emevî Devleti’nin ilk 18 yı- lını görmüştür. Bu yıllar Muâviye b. Ebû Süfyân’ın hilafet dönemine tekabül etmektedir. Hz. Âişe’nin Emevî iktidarı ve meşruiyeti hakkında kesin olarak ne düşündüğüne dair bilgiler mevcut değildir. Ancak Emevî idarecilerinin Hz. Âişe ile iyi geçinmeye çalıştıkları ve zaman zaman Hz. Âişe’ye hediye gönde- rip maddi yardımda bulundukları zikredilmektedir.35
Hz. Âişe Cemel Savaşından sonra özellikle pişmanlığı sebebiyle siyasette aktif rol oynamamıştır. Ancak Muaviye ile zaman zaman mektuplaşmıştır. Bu mektuplaşmalarda Hz. Âişe özellikle Muâviye b. Ebû Süfyân’ın icraatlarında yanlış gördüklerini zikretmiş ve politikalarını eleştirmiştir. Hz. Âişe’nin, Muâviye b. Ebû Süfyân’a yönelttiği eleştiriler, Muaviye’yi rahatsız etmiş ve yanına gelen Hz. Hasan’a Hz. Âişe’nin işine karışmaması gerektiğini söyle- miştir.36
Hz. Âişe’nin iktidarla karşı karşıya geldiği ilk olay kardeşi ve Hz. Ali’nin Mısır valisi Muhammed’in Emevî ordusu tarafından acımasızca öldürülmesi- dir. Hatırlanacağı üzere Amr’ın kumandanlarından Muâviye b. Hudeyc onu bir mağarada yakalamış ve öldürdükten sonra37 cesedini yaktırmıştır.38 Hz.
35 Ebû Nuʿaym, Ahmed b. Abdullâh b. Ahmed el-Isbehânî (ö. 430/1039), Hilyetü’l-Evliyâ ve Ta-
bakâtü’l-Asfiyâ, I-X, es-Saʿade, Mısır 1394/1974, c. 2, s. 47.
36 el-Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (ö. 279/893), Ensâbü’l-Eşrâf, thk. Suheyl Zekkâr, Riyâd ez-
Ziriklî, I-XIII, Dârü'l-Fikr, Beyrut 1417/1996, c. 5, s. 101.
37 Muhammed’in ölü bir eşeğin karnına konarak yakıldığı; Hz. Âişe’nin bu olaydan sonra hiç kı-
zartma et yemediği ve namazlardan sonra Amr b. el-Âs ve Muaviye b. Ebû Süfyân’a beddua et- tiği rivayet edilmektedir. Hz. Âişe, Muhammed’in öldürülmesi üzerine onun yetimlerini yanı- na alıp bakımını üstlenmiştir. (Mustafa Özkan, Emevîler Döneminde İktidar-Ulemâ İlişkisi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2008, s. 147).
Âişe Medine’ye gelen Muâviye’ye çok sert tepki göstermiş, ona adaletli olma- sını ve önceki halifelerin yolundan gitmesini söylemiştir.39
Hz. Âişe’nin, Hz. Ali ve taraftarlarına sövmeyi reddeden sahâbî Hucr b. Adî’nin öldürülmesinden dolayı Muâviye’ye çıkışması da bu kabildendir. Hucr’un öldürülmesine kızan Hz. Âişe hac vesilesiyle Hicaz’a gelen Muâvi- ye’ye ‚Hucr’u neden öldürdün, yumuşak huyluluğun nereye gitti?‛ diyerek onu suçlayıp azarlamıştır.40
Hz. Âişe’nin Muâviye b. Ebû Süfyân’a karşı çıktığı diğer husus Ziyad b. Ebih’i nesebine dahil etmesidir. Hz. Âişe bu hususta olayın dini boyutu sebe- biyle İslâm’a aykırı olduğu için Muâviye b. Ebû Süfyân’ı eleştirmiştir. Nikah- sız bir ilişkiden doğan çocuğu herhangi bir şahsa nispet etme câhiliye dönemi adetlerindendir. Bu durum Hz. Peygamber'in ‚Çocuk kimin yatağında doğ- duysa ona aittir.‛ hadisine aykırı bulunmuş ve birçok alim gibi Hz. Âişe de dinî gerekçelerle Muâviye b. Ebû Süfyân’ı eleştirmiştir.41
SONUÇ
Hz. Âişe, Resûlullah’ın eşleri arasında İslâm tarihine en çok etkisi olan bir hanımdır. Özellikle ilmî meselelerde bizzat kendi döneminde olduğu gibi son- rakilere de kıymetli bir anlayış tarzı bırakan Hz. Âişe, Resûlullah’ın vefatın- dan sonra bazı siyasi meselelerde ismi geçen bir sahâbîdir. Onun Hz. Os- man’ın eleştirilere medar olan ikinci 6 yıllık dönemine kadar siyasi meselelere girmemiş olması, onun siyasi olaylarda başka amaçlarının olmadığını, aksine Müslümanların arasını ıslah etmek maksadıyla bazı eleştiriler yaptığını göste- rir. Dahası, Müslüman idarecilerine de sadece Hz. Osman ve Hz. Ali döne- minde değil, Muâviye döneminde bile nasihat ve eleştiri mektupları yazması da bu hususu destekler.
Hz. Âişe’nin isminin siyaset ile geçtiği, Hz. Ali ve arasında meydana ge- len olaylar külli bir şekilde tefekkür edildiğinde görülecektir ki iki taraf da döneminin krizlerini çözmek için çaba sarf etmişlerdir. Neticede Hz. Âişe’nin savaşı devesinin üzerinde idare etmesinden dolayı Cemel Vak‘ası diye meş- hur olan hadise meydana gelmiş, sonunda Hz. Âişe tarafı savaşı kaybetmiştir. Hz. Âişe Cemel Savaşı’ndan sonra Medine’de sakin bir hayat sürmüş, bir da- ha siyasete karışmamış ve Hz. Ali’ye karşı menfi bir durum sergilememiştir. Olaylara objektif bir şekilde bakıldığında haklı haksızdan ziyade İslâm tarihi- nin bu iki önemli şahsının kendilerince çözüm olacak faaliyetler içinde bulun-
39 Buna karşın Muaviye ise bu işte kimseye emir vermediğini, onu öldürenlerin Amr ile Muâviye
b. Hudeyc olduğunu söylemiştir. (Özkan, s. 148).
40 Özkan, s. 149-150.
dukları görülmektedir. Ayrıca ihtilaf insanın yaratılışı gereği içinde bulundu- ğu gayet doğal bir şeydir.
KAYNAKÇA
Abbott, Nabia (1897-1981), Hz. Muhammed’in Sevgili Eşi Ayşe, çev. Tuba Asrak Hasde- mir, Ankara: Yurt Kitap-Yayın, 1999.
Aksu, Ali, ‚İfk Olayı Üzerine Bir Değerlendirme (Sebep ve Sonuç Açısından)‛, Cumhu- riyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. VIII/1, Haziran 2004, Sivas. el-Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (ö. 279/893), Ensâbü’l-Eşrâf, thk. Suheyl Zekkâr,
Riyâd ez-Ziriklî, I-XIII, Dârü'l-Fikr, Beyrut 1417/1996.
Demircan, Adnan, Ali-Muaviye Kavgası, İstanbul, Beyan Yayınları, 2002. Demircan, Adnan, Ali-Muaviye Kavgası, İstanbul: Beyan Yayınları, 2002. Demircan, Adnan, Hâricîlerin Siyasi Faaliyetleri, İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
Demircan, Adnan, Hz. Peygamber’in (s.a.s.) Ailesi ve Aile Hayatı, İstanbul: Ufuk Yayınları, 2014.
Demircan, Adnan, İslâm Tarihi’nin İlk Döneminde Önderler ve İhtilaflar, İstanbul: Beyan Yayınları, 2015.
Ebû Nuʿaym, Ahmed b. Abdullâh b. Ahmed el-Isbehânî (ö. 430/1039), Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ, I-X, es-Saʿade, Mısır 1394/1974.
Ethem Ruhi Fığlalı, ‚Cemel Vak‘ası‛, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 7, s. 320-321.
Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât Ebû Hubeyra el-Leysî el- Asferî (ö. 240/854), Târîhu Halîfe b. Hayyât, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415/1995. İbn Abdürabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Abdirabbih b. Habîb
el-Kurtubî el-Endelüsî (ö. 328/940), el-İkdü’l-ferîd, y.y., t.y.
İbn İshâk, Muhammed b. İshâk b. Yesâr (ö. 151/768), Sîretü İbn İshâk, thk. Süheyl Zekkâr, 1. Baskı, Beyrut: Dârü’l-fikr, 1398/1978.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâʾ İsmâîl b. Ömer b. Kesîr ed-Dimeşkî (ö. 774/1373), el-Bidâye ve'n- Nihâye, I-XV, Dârü’l-Fikr, 1407/1986.
İbn Sa‘d, Muhammed b. Saʻd b. Menî el-Hâşimî el-Basrî (ö. 230/845), et-Tabakâtü’l- Kübrâ, 2. Baskı, 9 cilt, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1418/1997.
Kelpetin, Mahmut, Cemel Vakʻasıʼna Farklı Bir Yaklaşım: Linda D. Lau Örneği, Tarih Dergisi, Sayı 54 (2011 / 2), İstanbul 2012, s. 21-37.
Mustafa Fayda, ‚Âişe‛, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 2, s. 201-205. Mustafa Öz, ‚Vâkıfe‛, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 42, s. 487-488.
Nedvî, Süleymân, (1884-1953) Sîretü’s-seyyide Âişe ümmi’l-mü’minîn, 2. Baskı, Dımaşk: Dâru’l-kalem, 1431/2010.
Öz, Şaban, ‚Şiî ve Sünnî Tarih Yorumu Açısından Hz. Ali’nin Hz. Ebu Bekr’e Beyati Meselesi‛, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2007, cilt: VII, sayı: 1, s. 187-200.
Özkan, Mustafa, Emevîler Döneminde İktidar-Ulemâ İlişkisi, Ankara Okulu Yayınları, An- kara, 2008.
Sabuncu, Ömer, ‚Âişe bt. Ebû Bekir‛, Müminlerin Anneleri. ed. Adnan Demircan - Ömer Sabuncu, 137-247, İstanbul: Siyer Yayınları, 1. Basım, 2017.
Seligsohn, M., ‚Âişe‛, İA, 13 cilt, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakül- tesi, 1997.
eş-Şerîf ebü’l-Hasan Muhammed b. el-Hüseyn b. Musa el-Musevî (ö. 406/1015) (Derle- yen), Hz. Ali Nehcü’l-belâğa, çev. Adnan Demircan, İstanbul, Beyan Yayınları, 2006.
et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr (ö. 310/922), Târîhü’l-Ümem ve’l-Mülûk, Bey- rut: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1407/1987.
Vâkıdî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Eslemî el-Medenî (ö. 207/823), Kitâbü’l-Megāzî, thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut, 1409/1989.
Yusuf Şevki Yavuz, ‚Cemel Vak‘ası‛, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 7, s. 321-322.
Zerkeşî, Bedrüddin (ö. 794/1392) Hz. Âişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler, (Arapça adı: el-İcâbe li Îrâdi Ma’stedrakethu Âişe ala’s-Sahâbe), Ankara: Otto Yayınları, 2010.