Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti’nde ulusal ekonomi için eğitim önemliydi. Savaş zamanı ve ekonomik yıkımın muazzam zorluklarına rağmen, Buhara hükümeti, Sovyet Cumhuriyeti ile verimli bir iş birliği yürütmüştür. Eğitim alanında RSFSR, Türkistan ASSR, Azerbaycan, Moskova’ya gönderilen öğrencilerin maddi desteği BHSC hükümeti tarafından sağlanmıştır. Buhara ’dan Moskova’ya gönderilen ilk öğrencilerin listesi 20 Ağustos 1922’de derlenmiştir. 20 öğrenci Özbek, 3 Tatar, 2 Tacik olmak üzere toplam 25 öğrenci gönderilmiştir. 12 Eylül 1922’de RSFSR temsilcisi Mukamilov, Buharalı öğrencileri Moskova ve Petrograd şehirlerine yerleştirmiştir. Buhara hükümeti, RSFSR ile personel eğitimi alanında karşılıklı iş birliğini genişletmek için birçok adım atmıştır. Dışişleri Komiseri L. Karakhan’a mektup göndererek, BHSC’de ki eğitim alanında resmi olarak açıklama da bulunmuş ve Moskova’da 100 erkek ve 25 kız öğrenci için bir okul kurmak için Eğitim Bakanlığından yardım istemiştir. Bu dönemde aynı zamanda Almanya ve Kafkas Ülkelerine de öğrenciler gönderilmiştir.
Mukamilov’un bu isteği olumlu yanıt bulmuş ve Moskova’da Buharalı öğrenciler için küçük bir okul (Eğitim Evi) açılmıştır. 1923’te Sovyet Halk Komiserleri Konseyi, Moskova’da ki Buhara Eğitim Evi’nin ilgili bakanlığa devredilmesine karar verilmiş, Kremlin yakınlarındaki 9 numaralı Caxaro- Trust binası, öğrenciler için okula dönüştürülmüştür. İlk olarak 75 öğrenci için tasarlanan bu okul, artan talep nedeniyle bina olarak yetersiz kalmıştır. Moskova’da ki BHSC temsilcileri, 200 öğrenci için yeni bir yer belirlemeye yardımcı olmak amacıyla RSFSR hükümeti komisyonuna başvuru
280 B.V. Hasanov, S. Ahmedov ve N.F. Karımov, Tarıxnıng Nomalum Saxıfaları I. Kitob, Gafur
yapılmıştır. 9 Temmuz 1923 tarihli komisyon kararıyla Spiridonovka Caddesi’ndeki 17 numaralı ev, Buhara Eğitim Evi için yeni bir bina olmuştur. 281
Bu binanın kiralanma sorunları da 5 Ocak 1924’te yapılan bir toplantı da ele alınmıştır. Altı yıllık kira bedeli 16.000 altın ruble olarak belirlenmiş, ek olarak onarım masraflarıyla 25.000 altın ruble, BHSC tarafından ödenmiştir. RSFSR’de yaşanan karışıklıklar nedeniyle masrafların atışına neden olmuştur. Maliyetler artsa da BHSC hükümeti düzenli olarak öğrencilerinin ihtiyaçlarını karşılamıştır. Öğrenciler için gönderilen paralar Kızıl Doğu fabrikası yönetimi tarafından kullanılmış, ayrıca okulun onarımı içinde gönderilen para başka amaçlar için harcanmıştır. Eğitim evleri olarak adlandırılan bu okullarda, tam teşekküllü bir eğitim verecek kadar yeterli sayıda öğretmen ve destek personeli yoktu. Geliştirilen bir projeye göre her beş öğrenciye bir öğretmen sağlanacaktı. Ek olarak öğrencilerin sağlığını izlemek için de bir sağlık personeli oluşturuldu. Moskova’da ki okulların müdürleri bir süre sonra öğrencilere kötü davranmaya ve onları zorla fabrikalarda çalıştırmaya başlamışlardır. Buhara Eğitim Evi'nin mali durumunu iyileştirmek için Moskova'daki Buhara konsolosunun başkanlığında bir mütevelli heyeti oluşturulmuştur. Mütevelli Heyeti, Aydınlanma Evi'nin tüm masraflarının%25'ini oluşturan aylık 54 öğrenciye 500 altın ruble sağlama maliyetini üstlenmiştir. Zamanla bu miktar 45 altın rubleye düşmüştür. Ne yazık ki Moskova’da ki BHSC’nin eğitim evi tarihinin ilk ve son tatilini vermiş, 1924 yılı ortalarında Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti siyasi arenadan kaybolmuştur. 282
Moskova’da açılan bu eğitim evi bir süre sonra amacı dışında kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle öğrenciler fabrikalarda işçi olarak kullanılmış ve ayrılan bütçenin de Moskova’ya aktarılması sonrasında yapılmış olan harcamalar hakkında herhangi bir rapor alınmaması, bu konunun üzerinde durulmaması da eğitim evinin başarısızlık ile sonuçlanmasına neden olmuştur.
281 T.K. Nurıddınov, “House of Education of the Bukhara People's Soviet Republic in Moscow”,
Research Result. Social Studies and Humanities, S.5, s. 45-46.
ALTINCI BÖLÜM
BUHARA HALK SOVYET CUMHURİYETİ’NDE ASKERİ
ALANDAKİ ÇALIŞMALAR
6.1. Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti’nde Ulusal Ordu İçin Verilen Mücadele
BHSC’nin kuruluşundan sonra, düzenli bir ulusal ordu oluşturma, yerel uzmanlar sağlama, ülkenin coğrafi sınırlarını güçlendirme ve ordu ile modern askeri beceriler edinme konularını ele almak için pratik adımlar atılmıştır. Sosyal yaşamın diğer alanları arasında, bir ulusal ordunun oluşumu, hükümet tarafından alınacak önlemler ve yerel basının bu konudaki vurgusuyla daha da dikkat çekici hale gelmiştir. Çünkü BHSC’nin resmi politikasına ve Kızıl Ordu ile savaşan işgalcilere karşı çıkan güçler, gençlerden oluşan ulusal bir ordunun kurulması liderlerin odak noktası haline gelmiştir.
Feyzullah Hocayev, Abdulkadir Muhiddinov, Kari Yoldash Pulatov, Mahmut Said Ahroriy, bu konu hakkında çok sayıda makale yayınlamıştır. Halk Nazırlar Şurası tarafından 3 Ekim 1920’de yayınlanan buyruk ile Kızıl askerlerin üniformalarını Ticaret ve Sanayi Bakanlığı kontrolünde Harbi Hazırlık Şubesine devredildiğini duyurmuştur.283 BHSC’de askeri gelenekleri teşvik etmek için bir dizi önlemler alınmış
ve 1921 yılı itibariyle 5 Şubat günü BHSC ordusunun ‘’Dayanışma Günü’ ’olarak kutlanmaya başlanmıştır. Ordunun ulusal amblemlerinin oluşturulması, cesaret gösteren askerler için bir onur rozetinin tasarlanması ve aynı ulusal orduyu güçlendirmeye yönelik etkinliklerinin yapılması yönünde gazetelerde geniş makalelere yer verilmiştir. Ancak ulusal hükümet düzenli bir yerel halk ordusu kurma, onu modern askeri teçhizatla donatma ile ülkenin savunma kapasitesini güçlendirme ve yerel bir askeri mahkeme kurma görevi verilmiştir.
Fakat kurulan bu yeni devlet bir askeri mahkeme kurma görevini yerine getirememişken aynı zamanda ordunun sağlığı üzerinde kontrol yetersizliği vardı. Özellikle doktor yetersizliği Buhara Hastanesinde yatan birçok askerin tedavisinin
yapılamamasına neden olmuştur. BHSC hükümetine muhalefette bulunan, Kızıl Askerlere karşı, askeri faaliyetlerine, kişiliklerine, mücadelede ki psikolojik koşullar hakkında makaleler dönemin gazeteleri olan Buhara Ahbar ve Azat Buhara’da yayınlamışlardır.284
Gazete ve dergilerde yayınlanan konuları üç madde de toplamak mümkündür:
Basmacılar ve onların askeri hareketleri, sınır, amaç ve vazifelerinin içeriği, teşkilatları, onların arasındaki ihtilafları kapsayan makale ve haberler,
Basmacılar ve Kızıl Askerlerin çarpışmalarına karşı savaş sürecinin akıbetleri, ayrıca Korbaşılar ve onların çeteleri ile bağlılık olayları hakkında makaleler.
BHSC hükümetine teslim olan Korbaşı ve Basmacıların, çete üyelerinin askeri mahkeme tarafından hüküm giyişi ile ilgili haberler.
Bu malumatlar 1920-1924 yıllarında Buhara Cumhuriyeti’nde ulusal kurtuluş mücadelesi tarihinin bilimsel ve teorik bilgisini zenginleştirmiştir. Verilen tüm mücadeleye rağmen ve iç savaşlar nedeniyle de ulusal ordu kurulamamıştır.28520 Eylül
1920’de BHSC özel karar ile, Yüksek Askeri Devrim Mahkemesi kurulmuş, 20 Kasım 1920 yılında mahkemenin tüzüğü onaylanmıştır. Mahkeme, Buhara’da ki Sovyet hükümetini güçlendirmek, rejime karşı olan eylemleri önlemek amacıyla oluşturulmuştur. 2864 Mart 1921 yılında RSFSR ile Buhara Cumhuriyeti arasında ki
anlaşmaya göre yeni sistemin muhalifleriyle mücadele de Sovyet Rusya’nın askeri gücüne tamamen güvenme hakkı verilmiştir. 287
BHSC’de ordu konusunda ki yapılan ıslahatlar aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz:
Kızıl ordu personeli 2197 nefere çıkarılmış ve bu kişiler her zaman BHSC vatandaşı olarak sayılmış ve komutan yetiştirmek okullarında öğrenci sayısı da 287’e ulaşmıştır.
284 A. Rajabov, ‘’BXSR’de Mıllıy Armiya va Mıllıy Ozodlık Harakatıga Munosabat Masalaları,’’
19.Asr Oxırı – 20.yy. Boshlarıda Buxora, Buxoro Davlat Universiteti Tarix Kafedrası, Buxoro 2016,
s.152.
285 A. Rajabov, a.g.m. s.153.
286 S. Xoshımov, ‘’ Ş’uro Hokımıyatınıng Buxoradagı Kuch Ishlatısh Organları Tarıxıdan,’’
Fergana Bilim Universiteti Dergisi, S.1, C.3, 2018, s.45.
287 D.A. Alimova, P. Y. Radjapova vb. Turkestan V Nachale XX Veka: K Istorıı Istokov
Ordu genel harp şartlarına göre oluşturulmuş, yaş konusuna önem verilmiş ve yaş sınırlaması üzerinde olanların yetkilerine son verilerek, yerine genç görevliler tayin edilmiştir.
Askeri – siyasi çalışmalar iyi şekilde organize edilmiştir.
Eğitim çalışmaları güçlendirildi. Askeri- bilimsel bir toplum kuruldu. Komutanlar SSCB’nin yüksek okullarına gönderildi.
Buhara Cumhuriyeti, Kızıl orduyu milleştirme çalışmıştır.288
Buhara Şuralar Cumhuriyeti Merkez İnkılap Komitesi tarafından yayınlanan 105. buyruk ve asker alımı hakkında ki şartları ilan edilmiştir:
1) Buhara Cumhuriyeti ve hükümeti tarafından dahili ve harici bağımsızlığını düşmanlardan korumak için ordu mühimdir.
2) Ülkesini korumak adına ergenlik çağını geçmiş ve mükellef yaşa gelmiş erkekler askerlik hizmetini yapmak zorundalar.
3) Askerlik hizmeti ile mükellef olan her bir yurt evladı bir yıl askerlik yapacaktır.
4) Askerlik yaşına gelen kişiler birliğe katılır.
5) Askerlik ve sefer birliğine katılacak kişilerin yaşları 20-27 arasında olacaktır. 6) Askerlik görevini yerine getirmek temel vazifelerden biridir. Bu vazifeyi yerine getirmeyenler için de ceza kaidesi Harbiye Nezareti tarafından ilan edilmiştir.
7) Her vilayetten alınacak olan asker sayısı Harbiye Nezareti tarafından ilan edilecektir.
8) Her vilayet için asker alımı zamanı Merkez İnkılap Komitesi ve Harbiye Nezareti isteği ile tayin edilecektir.
9) Hastalık veya başka sebepler nedeniyle askerlik hizmetini ve bağımsızlık için mücadeleye katılamayanlar için Harbiye Nezareti isteğinde genel kaide ve nizamname yazılıp ilan edilecektir.
10) Genel askerlik hizmetini intizam ve tertibi sağlamak ise Harbiye Nezareti tarafından bildirilecektir. Her vilayet için Merkez İnkılap Komitesi ‘nin emri ile genel askerlik hizmetini yapması ve düzenli olarak seferberlik ve mücadeleye katılmakla mükelleftir.289
Buhara Cumhuriyeti yetkililerinden Feyzullah Hocayev, Osman Hocayev, Abdülhamid Oripov ’dan oluşan bir grup bu konu hakkında ki görüşlerini şu şekilde açıklamıştır: ‘Kızıl Ordu birimleri Buhara topraklarından bulunduğu sürece Cumhuriyet ve bağımsızlık sadece boş kelimelerden ibaret olacaktır.’’290 5 Şubat 1921’de Buhara halkından asker alımı hakkında bir beyanname yayınlandı. Bu beyanname ile merkez hükümet dairelerinden Harbiye Nezareti ileri derecede önem vermiş ve özel bir komisyon kurularak askeri programlar hazırlanmıştır. 5 Şubat 1921’de saat 12:00’de bütün ahali İstiklal Meydanında toplandılar. Halk Nazırlar Şurası Başkanı Feyzullah Hocayev ve Merkez İnkılap Komitesi Başkanı Abdülkadir Muhiddinov halka seslenmiştir. Muhiddinov, askerliğin önemini ve faydalarını aktarmıştır.291
6.2. Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti’nde Polis Teşkilatının