Bunlardan biri de Buhara Emirliği’nin kaldırılması ve BHSC’nin kurulmasıydı. Buhara Cumhuriyeti’nde yerel yönetim, üst makam Buhara İnkilap Komitesi ve Halk Temsilcileri Konseyi’nden oluşmaktaydı. Yerel İnkilap Komiteleri, Merkezi İnkilap Komitesi tarafından atanan ve merkezi hükümet tarafından kabul edilen yasaların, kararnamalerin ve yönetmeliklerin uygulanmasını denetleyen ve kamu otoritelerinin eğitim alanındaki faaliyetlerini yönlendiren beş üyeden oluşmaktadır. Ayrıca tüm sorunların kendi idari sınırları içerisinde bağımsız olarak çözmüşlerdir. Yerel yönetim kurulları İçişleri Bakanlığı aracılığıyla faaliyetlerini Merkez İnkilap Komitesine bildirdiler. 157
Yerel yönetimleri kurmak ve güçlendirmek amacıyla ilçeler, kasabalar ve köylerdeki nüfus arasında sosyal yardım faaliyetlerini yürütmek ve denetlemek için kontrol komisyonu kurulmuştur. Komisyonun görevi yerel inkılap komiteler oluşturmak, hak ve sorumluluk konusunda rehberlik sağlamaktır. Anayasanın 23 Eylül 1921 yılında kabul edilmesinin ardından Cumhuriyetin yerel makamlarının sistemi, yasal statüsü düzenlendi. Bu düzenlemeye göre yerel makamlar milletvekillerinin il- ilçe ve köy konseylerinden ve yürütmek komitelerinden oluşuyordu. İllerde, yerel yönetim
156 Kemal Rahmanov (2012), a.g.e.s,153-154.
157 F.F. Sadıqov, ‘’BXSR’de Mahalliy Boshqaruv Organlarınıng Tashkıl Topıshıga Doir Ayrim
milletvekilleri konseylerinin il kongresi tarafından uygulandı ve ilde 1000 kişi başına toplam 150 delege seçilmiştir.
Kendi idari sınırları içinde idari, mali, toprak, su, kültürel ve eğitim konularında çalışmalar yaparak, çıkan sorunları çözme yetkisine sahiptir. Kongreleri, bölgedeki yerel yürütme komiteleri tarafından yürütüldü. Belediye ve ekonomi konseyleri kuruldu. Kongreler 9 üyeden oluşur ve yılda iki kez yürütme komiteleri tarafından toplantılara çağrılmışlardır. Halkın milletvekillerinin bölge kongrelerine ve yürütme kurallarına ilişkin yönetmeliğe göre ilçe yürütme kurulu ve başkanlığının yetkileri şunlardır:
a) Bölgede cumhuriyet gücünün kurulması ve güçlendirilmesi,
b) Bölgesel yürütme kurulu ve üst makamlarının kararlarının uygulanması, c) Şehir yürütme Komitesinin yönetimi ve denetimi,
d) İlçede kamu güvenliğinin sağlanması,
e) Tarımsal kalkınmanın teşvik edilmesi, hasatın kaydedilmesi ve devlet vergilerinin tahsili için önlemler alınması.
Kırsal nüfusun genel toplantısı, yerel sosyal ve ekonomik yaşamın tüm konularını, devlet iktidarının organlarının yasalarını ve emirlerini, toprak ve su ilişkileri sonucunda ortaya çıkan sorunları ele almak, devlet vergilerinin tahsilini sağlamaktır.158
Buhara Cumhuriyeti’nde hükümete vezirler yetiştirmek için 3 Ekim 1920’de Maarif Nezareti dışında olan okullardan alim ve din adamları tarafından 45 günlük bir eğitim verilmiştir. Feyzullah Hocayev emriyle açılan bu kurs, 10 Aralık itibariyle tekrardan öğrenci alımına başlanacaktır.159Buhara şehrinde 2-5 Ağustos 1921 yılında Milli Birlik
Kongresi, Ahmet Zeki Velidi başkanlığında ‘’Orta Asya Milli Müslüman Cemiyetleri Federasyonu’’ düzenlenmiş, daha sonra bu teşkilat ‘’Türkistan Milli Birlik’’ adını almıştır.160
158 F.F. Sodukov, a.g.m.s.184-185.
159 Buhara Ahbar Gazetesi, ‘’E’lon (İlan)’’ S.9, 20 Kasım 1920.
160 Rustam Sharıpov, Feruza Muhiddinova, O’zbekıston Halqları Siyosiy- Huquqıy Ta’limotları
22 Eylül 1922’de Buhara Genel İnkılap Komitesi’nde ‘’ Mahalli İnkılap Komitesi’nin Vazifeleri’’ oluşturuldu ve bu komiteye aşağıdaki yükümlülükler verilmiştir:
Merkezi İnkılap Komitesinin çıkardığı kanunlar, buyruklar ve kazanımları yerine getirmek,
Yeni devlet araçlarını düzenlemek,
Yiyecek – İçeçek konusu,
Maliye işleri,
Okul ve eğitimi geliştirmek için çözüm bulmaktır.161
İl ve ilçelerde ki eski idari kuruluşlar kaldırılmış ve seçimler öncesinde geçici İnkılap Komitesi kurulmuştur. Merkezi İnkılap Komitesi bu kararları Buhara Emirliği’nin devrilmesinden sonra kurulan yeni devlet düzeninde hemen teşkil edilmesi için çalışmalarını sürdürmüştür. Kurulan bu yerel komiteler hazırlanan programlar ile sorumluluk alanlarında düzenlemeler yapmıştır.
3.4.1. BHSC’de İdari- Bölgesel Yapısı
14 Eylül 1920 yılında yapılan Genel Buhara Geçici İnkilap Komitesi ve Halklar Nazırları Şurasının birleştirildiği mecliste Abdülkadir Muhiddinov ve Feyzullah Hocayev başkanlığında görüşmeler yapılmıştır. Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti tarafından düzenlenen toplantıda devletin idari sınırları ile ilgili kararlar verilmiştir. Özellikle Emirlik devrinde eyalet halinde olan iller şekline dönüştürülmüştür. Bu illerden bazıları; Baysun, Buhara, Karmana, Karki, Chorjoy vb. dir. 1920 yılı sonuna doğru Buhara Cumhuriyetine ait 15 il, 58 ilçe ve 197 kasaba ve köylere sahipti. Buhara Cumhuriyeti’ndeki idari ve bölgesel reformların planlanan şekilde tamamlanması zaman almıştır. Nüfusun çoğunluğunun idari planlamadan habersiz olması nedeniyle, göçebe aileler, göçebe Kırgız ve Kazakların sürekli aynı bölgede yaşamamış olmaları da bu idari yapının uygulanmasına engel olmuştur. 1922 yılında Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti’nin nüfusu yaklaşık olarak 2,8 milyon olarak kaydedilmiştir. Nüfusun
161 Umar Rashidov va O’lmasjon Rashıdov, Buxoronıng Rossıya Bilan Iqtısodiy va Siyosiy
%65’i Özbek, %14’ü Tacik, %9 Kazak, %7 Türkmen ve %1 kısmında ise diğer etnik gruplar oluşturmaktadır.
Buhara Cumhuriyeti’nin idari yapısı dört yıl boyunca çeşitli değişikliklere uğramıştır. İl ve ilçelerde çok fazla değişiklik olmamasına rağmen köylerin sınırları, hükümetin otoritesini güçlendirmek için değiştirilmiştir. Buhara Cumhuriyet’in yönetim merkezi ise Eski Buhara şehridir. Buhara Cumhuriyeti hükümeti idari personeli güçlendirmek ve mali açıdan sağlamlaştırmak için 1924 yılı ortalarında idari ve bölgesel reformlar başlatıldı. BHSC’de iller seçim bölgesi haline getirildi, kasabalar kaldırıldı ve ilçeler volosta* dönüştürüldü. Hükümetin sulama sistemine Amu Derya, Zerefşan, Kaşkaderya ve Surhanderya göre dört bölgeye ayrılmıştır.1621924 yılı sonlarında Buhara
Cumhuriyeti’nin Sovyet hakimiyetine girmesiyle idari sınırlarda tekrar değişikler yapılarak iller, ilçeler, kasabalar kaldırılarak Sovyet Hükümetinin idari yapısına dönüştürülmüştür. 163
3.4.2. Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti’nin İdari- Bölgesel Birimleri Buhara Hükümeti kurulduğunda 182.193 km’lik alanı kapsayan devlet sınırlarında 9 vilayet, 41 ilçede, 132 yerleşim merkezlerinde yaklaşık 4 milyon nüfus vardı. İdari bölümler aşağıda verilen tabloda ki gibidir:
* Volost, Bir grup çiftlik veya köy topluluğundan oluşan yerel yönetim birimi. 162 F.F. Sadıqov, a.g.m. s.184.
163 SH.A. Hayıtov, 19.Asr Oxırı – 20.yy. Boshlarıda Buxora, Buxoro Davlat Universiteti Tarix
Tablo 2. Bahodır Eshov, O’zbekıston Davlatchılıgı va Boshqaruvı Tarıxı.
* Toshkent 2012, s.424’den Alınmıştır.
VİLAYETLER TUMANLAR VE KENTLER
Baysun Darband, Kumkorgan
Karshi Beshkent, Koson, Chim
Buhara Vobkent, Boyoviddin, Gıjduvan
Guzar Tangatushor, Yangi, Kamashı
Karmana Ziyovuddin, Xatırchi
Nurota Kushrobat, Nayımantopdı
Sarıosiyo Yurchı, Karatoğ
Sharısabz Kıtob, Chırakchı, Yakkaboğ
Sherabad Termiz, Kalıf
Garım Daryoz, Jırgıtol, Xaid, Kalbai
Dushanbe Xısab, Fayzıabad, Yavan, Yangıbozor
Kolob Muminabad, Xovalang
Korgontepa Kobadıyon, Saroy
Karki Kızılayok, Xolach, Xojamboz
Chorjoy Denov, Savot, Farob
1920 sonbaharında illere, ilçelere, kasabalara ve köylere ayrılan Buhara Halk Cumhuriyeti'nde ilk idari bölge bölümü ayrılmıştır.164