Malum ki, doğu dünyası toplumlarının yarısından fazlasını oluşturan kadınların yaşam şartları, eğitim ve toplumdaki yerleri her zaman tartışılmıştır. Bu sorun Buhara Hükümeti liderleri içerisinde de dile getirilmiş ve konu hakkında çeşitli makaleler yazılmıştır. Yazılan eserlere bakıldığında emirlik devriminden önce Buhara kadının sosyal hayatta ki statüsü sadece ev işi ve doğum yapmak olduğunu görmekteyiz. Buhara Cumhuriyeti Hükümeti, kadınların sosyal ve kültürel yaşama katılımı ile birlikte, toplumun gelişiminde kadınların haklarını ve rolünü arttırmak için önlemler almıştır. 1922 yılında Buhara’da ilk kez ‘’Dünya Kadınlar Günü’’ kutlanmıştır.295 1924 yılında 8
Mart günü ‘’Doğu Kadınlar Özgürlük Kulübü’’ açılmıştır. Açılış törenine Buhara’dan yerel Müslüman ve Yahudi kadınlar katılmıştır. Kurulan bu kulüp 3 ana görev etrafında birleştirilmiştir.
a) Personel eğitimi,
b) Ekonomik özgürlük ve emeğin korunmasını sağlamak, c) Yasal ortamın iyileştirilmesi hedef edinmiştir.296
Buhara Ahbar gazetesinde de bu konu hakkında kadınların toplumdaki yeri ve eğitiminin iyileştirilmesi amacıyla makaleler yayınlanmış ve ülkede ki kadınların siyasi hakları, kültürel ve eğitsel yaşama katılımları, okuryazarlıkları ve ailelerinin hak ve özgürlükleri hakkında birçok çalışma yapılmıştır. Yapılan etkinlikler arasında ‘’Kadınlar Kursları’’, ‘’Buhara’da Kadınlar Günü’’, ‘’Kadınlar İçin Eğitim’’, ‘’Buhara’da Kadın Hakları’’, tarzındadır.
295 Kemal Rahmanov, a.g.e. (2012), s.90.
296 M. Ahrarova, ‘’Buxoroda Xotın-Qızlar Harakatı Tarıxıdan,’’ Buxoro Tarixi Masalaları, 1996,
Yayınlanan makalelerin içeriği şu şekilde bölümlere ayrılabilir:
Kadınları eğitilmeye teşvik eden, başarılarını özetlemek ve gelecekte ki görevlerini yansıtan makaleler yazılmıştır,
Kadınların toplumda ve ailede hak ve özgürlüklerini tanıtan ve faaliyetlerinin artması hakkında makaleler,
Toplumun maddi manevi ve ahlaki refahını sağlama da kadınların rolünü ve yerini gösteren bir dizi makaleler.
Yirminci yüzyılın başlarında, Doğu’nun uyanışı, baskı ve zulme karşı mücadele, kadın hakları mücadelesiyle birleşmiş, Buhara Cumhuriyeti’nin kuruluşunun ilk günlerinden itibaren hem erkekleri hem de kadınları eğitmek ve aralarından öğretmen yetiştirmek için altı aylık eğitim kursları açılmıştır. Kadınları eğitmenin amacı sadece okuma ve yazma öğretmek değil, aynı zamanda eğitimli anneler aracılığıyla zihinsel ve fiziksel olarak sağlıklı çocuklar yetiştirmek, adalet, eşitlik ve bağımsızlığın ne demek olduğunu anlamalarına yardımcı olmaktır. Yurt dışına okumaya gönderilen öğrenciler arasında kız çocukları da varken, bu oran oldukça azdır.297
Moskova’ya ise Eğitim Bakanlığı tarafından 8-14 genç kızlar üniversitelerde okumak için gönderilmiştir. Ancak o dönemde kızların yurt dışında okuması için seferber etmek bir hayalli zordu çünkü hükümet istese dahi kız babaları buna izin vermemiştir. Buhara Cumhuriyeti’nde 11-12 yaşlarında olan kız çocuklarının evlendirilmesi geleneğinin devam etmesi de hükümet tarafından engellenmeye çalışılmıştır. Evlilik ile ilgili birçok makale yayınlanmış ve yapılan kongrelerde sürekli gündeme gelmiştir. Çözüme kavuşturulmak istenen bu konu ne yazık ki tam olarak gerçekleştirilmemiştir. 298
7.2. Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti’nde Sosyal Yaşam
Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti, emirliğin yıkılması kötü bir ekonomi değil aynı zamanda eğitim ve kültürel alan da geri kalmışlığı miras almıştır. Ayrıca, Kızıl Ordu Buhara’yı işgal ettiğinde tarihi birçok anıt ve binalar büyük ölçüde hasar görmüştür. Emirliğin başkenti olan Buhara’da harabeye dönmüştür. Halkın sağlığını
297 SH. A. Hayıtov ve K.J. Rahmonov, a.g.e., s. 37. 298 SH. A. Hayıtov ve K.J. Rahmonov, a.g.e., s. 39-42.
tehlikeye atacak hastalıkların önlenmesi için de yeni hükümetin önemli görevlerindendir. 1922 yılı ocak ayında Buhara’da kadın ve iç hastalıkları için bir hastane açılmıştır. Halkın kültürel seviyesini geliştirmek için kulüpler, çayevleri, kütüphaneler ve müzelerin açılmasına özel önem verilmiştir.
1921 yılında BHSC Eğitim Bakanı Kari Yoldash tarafından Buhara Emirliği’nin yazlık sarayı Sitorai Mohi Hossa bir halk müzesine dönüştürülmek üzere harekete geçmiştir. 1922’de BHSC hükümet binasında bir kıraathane açılmıştır. Buhara kütüphanesi sadece öğrenciler için değil, aynı zamanda ahalinin de kullanabileceği şekilde tasarlanmıştır.299 Buhara Cumhuriyeti, Buhara’da modern okullar açmak, gazete
ve dergiler yayınlamak, genç Buhara halkını politik, ekonomik, sosyal ve kültürel seviyesini yükseltmek için Avrupa’ya çalışamaya göndermek, bazı aileler arasında yaşanan tartışmaları sonlandırmak ve 1908 yılı itibariyle dağınık yaşayan aileleri bir merkezde toplayarak, hükümetin merkezi otoritesini güçlendirmeyi hedef almışlardır.300
Buhara Cumhuriyeti’nin diğer şehirlerinde de, hükümet tarafından parklar oluşturulmaya ve bataklıklar- sazlıklar kurultulmştur. 1922 baharında Buhara’da çocuklarını yaz aylarında vakit geçirebilmeleri için bir anaokulu kurulmuştur. 1923 yılında Buhara Bölge İcra ve Hükümet Ekonomi Konseyi tarafından tahrip olan binalar ve bahçeler onarılmaya başlandı. Buhara’da 1922-1923 yılları arasında 5 kulüp, 10 çayhane vardı ve bu kurumlar devlet tarafından açılsa da maalesef beklenilen sonucu vermemiş özellikle toplumun yarısından fazlasını oluşturan kadınlar tarafından hoş görülmemiştir. BHSC, iç ve dış politika karşılaştığı zorluklara rağmen modernleşme ve teknik alanda gelişim için büyük çaba sarf etmiştir.301
7.3. Buhara Halk Sovyet Cumhuriyeti’nde Halk Sağlığı Sorunları ve