Modern Polis ve Sınıf Kontrolü

yere koymaktadır ve bu durum kendisinin tanımında önemli bir yere sahiptir. Tarih boyunca siyasi değiĢimlerin özelliği, otorite olarak toplumdaki bazı grupların çekiĢmesi de polis gücünün uygulanmasında çeĢitli etkiler doğurmuĢtur.³⁶⁷

Neocleous, modern dönemin polisinin, ahlakın kamu huzuru ve sağlığının korunmasına yönelik düzenlemelerde bulunduğundan bahsetmiĢ, yollar, köprüler ve kent binalarının bakımının sağlanmasına, mal ve hizmetlerin fiyatlandırılmasına, düğün, vaftiz ve cenaze töreni harcamalarının takip edilmesine, dilenciliğin önlenmesine ve böylelikle yoksulluğun ve mülkiyetin muhafazasına, yoksulların denetlenmesi ve muhtaçlık durumuna düĢmemelerini sağlamaya kadar geniĢ bir alanda faaliyet gösterdiğini ortaya koymuĢtur. Polis, ücretli emek sisteminde iĢçilerin disiplinize edilmesine, bunların rasyonel olarak hesap kitap yaparak açıkça tanımlanmıĢ iktisadi amaçlar peĢinde koĢan bireylere dönüĢtürülmesine yardımcı olmuĢtur. Devletin zenginliğinin artırılmasına yönelik her yöntem, sonuç itibariyle, yönetimin otoritesi bulunduğu müddetçe polisin sorumluluğu altında olmuĢtur.³⁶⁸ Polisin Ģiddeti devletin zenginliği ve çıkarlarını korumak için kullanmasının sınıflı bir toplumda burjuva sınıfı adına yarar sağlamaktan baĢka bir anlama gelmeyeceğini ifade etmiĢtir.

sahiplerinin mevcut statülerini ve varlıklarını korumak adına da polis gücünün oluĢturulduğu³⁷⁰ da ifade edilmektedir.

Çağlar‟a göre modern polisin ortaya çıkıĢına iliĢkin öne sürülen yaklaĢımlardan birisi egemen sınıfların, sayıları giderek artan ve kendilerine tehdit oluĢturan iĢsizler ve yoksullar, göçmenlerden korkmalarıdır. Bu korku kendilerinin lehine olan sosyal düzen üzerindeki kontrollerinin kaybolabileceği tehlikesi üzerinden yükselmekteydi.

Potansiyel olarak tehlikeli sınıfların kontrol altına alınması için modern bir polis tesis edilmiĢtir.³⁷¹ Bu çerçevede polisin bir sınıf kontrol fonksiyonunu yerine getirmekte olduğu söylenebilir. Totaliter bir polis devletinde herkes Ģüpheli ve potansiyel olarak düzene karĢı ihanet içinde görülmektedir. Düzene karĢı oluĢumlar hakkında bilgi toplamak üzere gönüllülerden yararlanma yoluna baĢvurulması ve bunun organize bir oluĢum haline getirilmesi durumu vardır. Bu yolla sürekli denetim ve gözetim sağlanması yoluna gidilmekte, olağanüstü hal kanunları olağanlaĢtırılarak istisnai hükümler sürekli ve genel kanun hükümleri olarak yerini almaktadır.³⁷² Polis hem bir toplumsal denetim ve kontrol hem de iĢgücünü biçimlendirip yönlendiren bir kurum olarak ortaya çıkmıĢtır. Kapitalizmin ürettiği yoksul sınıf suçla doğrudan iliĢkilendirilmiĢ, dıĢlanmıĢtır. Modern polisin ortaya çıkıĢı esasen suçlu olarak görülme potansiyelini her zaman taĢıyan sınıfların kontrol edilmesi ihtiyacından ileri gelmektedir. Güvenlik aygıtının (polisin) çatıĢma ve ihtilaf üzerine kurulu bir zemine sahip olması gerçeği vardır.

Feodalizmdeki geleneksel otoritenin ortadan kalkması ile efendisiz olarak tanımlanan kiĢilerin sosyal, ekonomik ve politik durumları sosyal düzene bir tehdit olarak algılanmaya baĢlamıĢtır. Bu bağlamda polis, alt ve tehlikeli sınıfların kontrol edilmesi amacıyla oluĢturulmuĢtur. “Polis kurumu aslen ve kaçınılmaz olarak politiktir, zira devletin iĢleyiĢinin tam merkezindedir. Polis, devletin bir yaratısı olması hasebiyle politiktir, devlet tarafından ortaya çıkarılmıĢtır ve toplumsal düzen

370 A.k., s. 56.

371 Ali Çağlar, (Temmuz 1999), a.g.k., s. 128.

372 Brian Chapman, Police State, Praeger Publishers, 1970, s. 114,122,132.

amacıyla kullanılmaktadır.”³⁷³ Polis, modern devletin merkez organı olarak kamu düzeni ve toplumsal kontrolü sağlamanın yanısıra güvenlik politikalarının uygulanmasında halkın seferber edilmesi, mobilize edilmesi yoluyla tahakkümcü bir role de sahiptir.³⁷⁴

Modern polisin, özellikle de kent polisinin ortaya çıkıĢ ve yükseliĢine iliĢkin açıklamalardan biri polisin ortaya çıkıĢının asayiĢle ilgili genel kaygıların bir sonucu olduğudur. Suç sayısı ve düzeyi daha önce hiç görülmemiĢ bir biçimde artmıĢ, mevcut sistem, kentleĢme endüstrileĢme baskılarına uyum sağlamakta ve yeni oluĢumlara yanıt vermekte yetersiz kalmıĢ ve sonuçta çökmüĢtür. Modern polis öncesinde suçun iĢlenmesinden sonra harekete geçen bir anlayıĢ nüfusun artıĢıyla beraber beklentilere cevap veremez olmuĢtur. Bu Ģartlar altında yarı zamanlı gece bekçiliği (nightwatch) sisteminin çok yetersiz kaldığı görülmüĢtür. Yetersiz maaĢ alan, eğitim düzeyi düĢük kiĢilerle gönüllü olarak yürütülen yerel ölçekli polisliğin, varolan dönemin sorunlarına cevap vermekte yetersiz kaldığı ifade edilmiĢtir. Bu yüzden Londra metropolitan polisi, büyük Ģehirler tarafından benimsenen yeni bir polislik modeli olarak iĢlev görmüĢtür.³⁷⁵

Yeni Polis (Londra Metropolitan Polisi)

18. yüzyıl öncesinde polis daha geniĢ bir kavram olarak polisliğin genel düzenlemeler, hükümet, bir Ģehir ya da ülkenin ekonomisi ya da etiği gibi sosyal ve politik yönlerine referansta bulunmaktaydı.³⁷⁶ Smith bu noktada Fransa‟da polise iliĢkin düzenlemelerin bir hayli fazla olduğunu ancak bunun Ġngiltere‟de sadece iki ya da üç düzenlemenin olduğundan bahsetmiĢtir.³⁷⁷ Polis çalıĢmalarındaki genel

373 Mark Neocleous, 2006, a.g.k., s. 3,4,209.

374 Jean Claude Paye, Hukuk Devletinin Sonu, Demet Lüküslü (çev.), Ġmge Kitabevi, 1. Baskı, Eylül 2009, s. 182-183.

375 Micheal D. Lyman, 2005, a.g.k., s. 33,37-38. ; Ali Çağlar, (Temmuz 1999), a.g.k., s. 127.

376 Les Johnston, 1992, a.g.k., s. 4.

377 Adam Smith, Lectures On Justice Police, Revenue and Arms, Oxford Clarendon Press, London, 1896, s. 154-155.

varsayım, 1829‟da Ġngiltere‟de ortaya çıkan yeni polisin, eskisine göre, suça odaklanmakla sınırlı ve daha dar bir talimatnameye sahip olduğudur. Modern kamu polisliği 18. yüzyıl sonu ve 19. yüzyıl baĢları boyunca geliĢen bir dizi ekonomik, politik ve sosyal eğilimlere bir cevap olarak görülebilir.³⁷⁸

Londra Metropolitan Polisi (Yeni polis) 1829 yılında Ġngiltere‟nin ilk tam zamanlı Ģehir çapında faaliyet gösteren üniformalı ve önleyici polisi olarak ortaya çıkmıĢtır.

Kent ayaklanmaları, düzensizlik ve bunların sayıca sıklığı ve çokluğu karĢısında cemaat polisinin gücü yetersiz kalmaktaydı. Yeni polis yasasıyla polisin gücünün artmasının istendiği³⁷⁹ anlaĢılmaktadır.

Yeni polisin ortaya çıkıĢıyla ilgili olarak öne sürülen hızlı endüstrileĢme, kentleĢme bunun yarattığı suç oranlarının artması ve düzenin bozulması kaĢısında varolan eski, organize olmamıĢ, etkin olmayan ve yozlaĢmıĢ polis sisteminin bu durumla baĢa çıkamayacak durumda olması Ģeklinde gerekçeler³⁸⁰ ileri sürülmektedir. Ancak üzerinde durulması gereken ve esas gerekçe olarak suç ve düzensizlik korkusundan ziyade endüstriyel iĢçi sınıfının pasifize ve disipline edilmesi ihtiyacında olan kapitalist devletin isteği olduğu söylenebilir. Bu açıdan bakıldığında yeni polisin sadece suç kontrolü ve önlemeyle değil ama aynı zamanda esas olarak fabrikalarda ve diğer çalıĢma alanlarında iĢçi sınıfını en geniĢ boyutta disiplin altına sokmak, gerekli ceza ve baskıyı üzerlerinde tutmak, denetim ve gözetim altına almaya yönelik uygulamalarda bulunmak amacında olduğu görülmektedir. ĠĢçi sınıfını kontrol etmek, yeni polisin suç kontrolü ve düzenin devamı görevlerinin yanında hatta onlardan çok daha önemli olarak yürüttüğü görevi olarak kabul edilebilir. Bunu doğrulayacak Ģekilde Meyzonnier, yeni polisin ilk önemli polislik baĢarısının iĢçi

<<http://ia341333.us.archive.org/1/items/lecturesonjustic00smituoft/lecturesonjustic00smituoft.pdf>>

(13.12.2008)

378 Mark Neocleous, 2006, a.g.k., s. 112. ; Philip Stenning, Clifford Shearing, (Winter 1979), a.g.k., s.

269.

379 David H. Bayley, 1985, a.g.k., s. 93-94. ; Ali Can, (Yaz 2003), a.g.k., s. 210.

380 Les Johnston, Clifford Shearing, Governing Security, Routledge, London and New York, 2003, s.

57-58.

sınıfı ulusal sendikasının bir ayaklanmasını bastırmakla gerçekleĢtirmiĢ olduğunu ifade etmiĢtir.³⁸¹

19. yüzyılın baĢlarında sanayi devrimiyle birlikte orta sınıfın yükselmesi, Ģehirli zenginlerin dikkate değer biçimde artmasına yol açmıĢtır. Bu kiĢilerin zenginliği Ģehir ve kasabadaki ev ve fabrikalardaki üretim ile birçok taĢınabilir mala dayanmaktadır. Bu yeni zengin sınıf için yan yana yaĢadıkları Ģehirli yoksullar, büyük korku kaynağı olarak görülmüĢtür. 19. yüzyıl boyunca ortaya çıkan polis kurumu, dilenciliğin önlenmesine (ve böylelikle yoksulluğun ve mülkiyetin muhafazasına) dair yeni mekanizmaların önemli bir bölümünü kapsamaktaydı.

Neocleous bu durumu “Bir güvenlik projesi olarak polisin tarihi, özel mülkiyetin kendisinin en radikal “ötekisinden” (komünizm) duyduğu korkunun tarihidir.”³⁸² Ģeklinde açıklamaktadır. ġehirli orta sınıfın bu korkusu Ġngiltere‟deki yeni polisin ortaya çıkıĢının önemli bir nedeni olarak görülebilir. Bu zengin sınıfın çoğunlukla Lordlar Kamarasında olmak üzere parlamento‟da söz hakkı vardır. 1834-1835 ve 1841-1846 yılları arasında BirleĢik Krallığın BaĢbakanlığını yapmıĢ olan Robert Peel‟in giriĢimleri sonucunda 1829‟da Londra‟da Metropolitan Polisinin kurulması parlamento‟da kabul edilmiĢtir.³⁸³ Bu polisin, suçu önleme görevini rutin devriyeler yaparak gerçekleĢtirmesinin yanında esasen tehlikeli sınıflar olarak görülen iĢçi yoksul kesiminin bastırılmasında kullanıldığı görülmektedir.³⁸⁴ 1848‟de Avrupa‟daki bütün devrimci hareketlerden kaçınabilen tek ülkenin Ġngiltere olmasının altında yatan sebeplerin baĢında 1820-1850 arasında Robert Peel‟in muhafazakar taktikleri olduğu³⁸⁵ ileri sürülmüĢtür.

381 Partice Meyzonnier, 2006, a.g.k., s. 233.

382 Mark Neocleous, 2006, a.g.k., s. 108.

383 Charles Edwards, 1999, a.g.k., s. 2-3. ; Ali Can, (Yaz 2003), a.g.k., s. 210.

384 Allan Silver, “The demand for order in civil society: a review of some themes in the history of urban crime, police and riot”, Policing Key Readings, Tim Newburn (ed.), Willan Publishing, 2005, s.

10.

385 Immanuel Wallerstein, Dünya Sistemleri Analizi Bir Giriş, Ender Abadoğlu, Nuri Ersoy (çev.), Aram Yayıncılık, Ekim 2004, s. 101.

Ġngiliz yeni polisinin kökenleri kapitalizm ve 19. yüzyılın baĢlarında Ģehirli orta sınıfın yükseliĢinde bulunabilir. Yeni polisin devlet yöneticilerinin ve elitlerin çıkarlarına daha etkili biçimde hizmet ettiği ileri sürülmektedir.³⁸⁶ Parlamento tarafından, 1833 yılında Londra‟ya yakın Ģehirlerde, 1839 yılına gelindiğinde ise Londra dıĢındaki kasaba ve Ģehirlerde de polis birimlerinin kurulmasına izin verilmiĢtir. Yeni polis, yoksul kesim için baskı ve zor kullanma anlamına gelmiĢtir.³⁸⁷ Çünkü polis o dönem için de halkın korunmasından ziyade, zenginlerin mülklerini korumak için oluĢturulmuĢ bir güç olarak tasarlanmıĢtır. Yeni polis iĢçi sınıfına karĢıdır. Asıl amacının ücretlerin baskıcı ve zorlayıcı gücüyle burjuvazi için ucuz emek stoku yaratılması ve ücretli iĢçiler olarak iĢgücü piyasasına insan gücünün sağlanması yoluyla oluĢan piyasanın sürdürülmesi ve biçimlendirilmesini sağlamak olduğu ileri sürülebilir. ĠĢgücünün piyasalaĢtırılmasıyla iĢçi sınıfı, iĢgücünü satmaktan baĢka birĢeye sahip olmamaktadır, bunun aksi tüm yolların tıkanmasının ise³⁸⁸ o dönemde ortaya çıkarılan yeni polis sayesinde gerçekleĢtirildiği söylenebilir.

1834 Ġngiliz Yoksulluk Yasasıyla yoksul ile muhtaç arasındaki sınırın keskin bir biçimde ayrılmasını sağlamak, yeni polisin iĢlerinin baĢında gelmiĢtir. Emeğin piyasa koĢullarına uygun hale getirilmesi ve buna yönelik polisiye tedbirler, zenginliğin ön Ģartı olan yoksulluğun devamına hizmet etmektedir.³⁸⁹ Sanayi devrimi sonrasında burjuvazinin iĢçi sınıfına ve mücadelesine karĢı kullandığı bir araç olarak kendisini ve statüsünü korumak için oluĢturulduğu söylenebilir.³⁹⁰ Yeni Polisin sermayenin emek üzerindeki artan hakimiyeti içerisinde refah ve idare gibi geniĢ içerikli görevlerin yerine çok daha sınırlı biçimde suçun önlenmesi ve ortaya çıkarılması gibi görevler üstlenmesi istenmiĢtir. Bu yolla Yeni Polis kanun ve düzenin korunması iĢleviyle sınırlandırılmıĢtır.³⁹¹ Ancak söz konusu sınırlandırmanın önemi suçun

386 Ferdan Ergut, (Mart 2001), a.g.k., s. 60.

387 Charles Edwards, 1999, a.g.k., s. 3. ; Partice Meyzonnier, 2006, a.g.k., s. 233.

388 Ahmet Alpay Dikmen, “Neoliberal Devlet Sermaye‟nin Hizmetçisidir.”, Sol Günlük Siyasi Gazete, 03.04.2007. <<http://arsiv.sol.org.tr.>> (06.10.2009) ; Mark Neocleous, (Autumn 2000), a.g.k., s. 724.

389 Ahmet Bekmen, “Bir Yönetim Zihniyeti Olarak Liberalizm”, Toplum ve Bilim, Birikim Yayınları, Sayı 109, (2007), s. 300-301.

390 Veysel Dinler, (Nisan 1999), a.g.k., s. 55-56.

391 Mark Neocleous, 2006, a.g.k., s. 55.

belirlenmesinde iĢçi ve yoksul kesimin üzerinden tanımlamalar yapılması ve kamu düzeninin karĢısındaki en tehlikeli sınıfın iĢçi kesimi olarak görülmesinde yatmaktadır. Dolayısıyla polisin asli amacı olan egemen güçlerin koruyuculuğu ve menfaatlerini savunma konusunda faaliyet alanını kaybetmediği söylenebilir.

Yeni polisin ve yeni yoksulluk yasasının, yeni bir endüstriyel kapitalist düzenin inĢasının parçaları olarak ortaya çıktıkları söylenebilir. Bunun için bu düzene uygun bir Ģekilde iĢçi sınıfının denetim ve gözetim altına alınması gerekmiĢtir. Marx‟ın izahı Ģöyledir³⁹²:

“Sermaye ilişkisini yaratan süreç, işçiyi kendi emeğinin sahipliğinden ayıran süreçten başka bir şey olamaz; bu, iki dönüşümü işlemeye sokan bir süreçtir, hayatta kalmanın ve üretmenin toplumsal vasıtaları sermayeye dönüşürken, doğrudan üreticiler ücretli emeğe dönüşürler.”

Buradaki iddia bu dönüĢümlerden ikincisinin büyük çapta bir polis operasyonu formunu aldığıdır – bu dönüĢüm polis projesinin merkezinde bulunmuĢtur. Burada polis, emeğin metalaĢtırılmasına hizmet etmektedir.

Feodalizmin dağılıĢı ile insanların topraktan zor yoluyla koparılmasını Marx Ģöyle yorumlamaktadır: “Bugünkü iĢçi sınıfının ataları, zorla serseri ve dilenci kitlelerine dönüĢtürülmüĢ oldukları için sopayla cezalandırılmıĢtır.” Polis, bu düzen içerisindeki özel bir çıkarın imgesel evrenselliğini korumaktadır. Bu nedenle düzensizlik tehdidinin neredeyse her zaman için, ücretli çalıĢma disiplinine boyun eğmeye istekli olmayanlardan veya sermaye düzenine ve devlete meydan okuyanlardan geldiğine inanılır. Polis hakkındaki esas gerçek, Ģiddeti devletin çıkarlarını korumak için kullandığı ve sağladığıdır. Sınıflı bir toplumda bu, yani polisin Ģiddeti, burjuva sınıfı lehine sağlanmasından baĢka bir anlama gelmez.³⁹³ Burjuva toplumsal iliĢkilerinin topluma damgasını vurmaya baĢladığı bir dönemde, düzene karĢı esas tehlikeyi emekçi sınıflar oluĢturmaktaydı. Bu nedenle iĢgücünün disiplinize edilmesi, güvenlik ve denetim giderek daha önemli bir hale gelmekteydi.

392 Karl Marx, Capital: A Critique of Political Economy, Cilt 1, Ben Fowkes (Çev.), Harmondsworth:

Penguin, New Left Review, 1976, s. 874. aktaran: Mark Neocleous, 2006, a.g.k., s. 121.

393 Mark Neocleous, 2006, a.g.k., s. 30,204-205,210.

Özetlersek, modern devlette yeni polis ile baĢlayarak polisin ortaya çıkmaya baĢlamasının arkasında yatan sebeplerin baĢında kapitalizmin ortaya çıkardığı düzensizlik sayılabilir. Sınıflı toplum yapısı içinde yeni polisten en çok yarar sağlayacak burjuva sınıfıdır. Çünkü polis mülkiyeti korur. Sosyal düzeni sermaye için daha istikrarlı bir hale getirir ve yatırım, ticaret güvenliğini sağlar. Modern polis, halka daha fazla nüfuz etme olanağı bulduğu gibi kamu düzeninin sağlanmasında suç ve suçluyla mücadeleyi sınıfsal perspektifini perdeleyerek adi suçlularla mücadele gibi de sunabilmektedir.³⁹⁴ ÇıkıĢındaki sebepler arasında polisin ücretli emeğe dönüĢmüĢ iĢçi sınıfının özellikle kentlerde zabtedilmesi üzerine oluĢturulmasının en ön sırada geldiği söylenebilir.