Modern Polisliğin Ortaya ÇıkıĢı

modern devlet, Ģiddet kullanma tekeline sahip tek meĢru irade olarak tanımlanmıĢtır.³³⁷

Modern ulus-devlet oluĢum sürecinde polis, en önemli kurumlardan biridir. Polislik zor aygıtı olarak Ģiddet kullanımıyla içiçedir. Devletin meĢru Ģiddet kullanma tekeli bu noktada karĢımıza çıkmaktadır. Polis, Kıta Avrupası ve özellikle Almanya ve Fransa‟nın modern devlet oluĢumuna bağlı bir kavram olarak karĢımıza çıkmaktadır.

Kamu alanı ile özel alanın ayrıĢtırılmasının rasyonel bir aracı olmuĢtur. Sonuçta polis kavramı modern devletin rolünü nitelemeye yarayan temel ve özgün bir iĢleve sahiptir.³⁴² Toplum ve devlet sürtüĢmesinde polisin çok önemli bir konumu bulunmaktadır. Devlet, topluma polisle müdahale etme imkanı bulmaktadır.³⁴³ Dolayısıyla polis kavramı devletin gücünün doğasını anlamak için çok önemlidir. Bu bağlamda polisin tarihi devletin tarihini de yansıtmaktadır. Neocleous‟a göre polisin devlet gücünden bağımsız düĢünülmemesi gerekir. Ayrıca polis düzen, güvenlik ve kanun gibi diğer kavramlarla beraber burjuva toplumunu anlamak için temel bir kavramdır. Burjuva toplumunda güç kullanımı anlamak ancak bu sayede mümkün olabilmektedir.³⁴⁴

Polisin modern devlette kurumsal olarak ortaya çıkıĢı ile ilgili birçok görüĢ bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri, suç sayısının artıĢı ve kentleĢme, endüstrileĢme ile ihtiyaç duyulan iĢ gücünün ve insan hareketlerinin kontrolü, savaĢlar için asker toplama, modern devletin yapısından kaynaklanan topluma nüfuz etme kontrol ve biçimlendirme, isyanlar, yoksulların sayısının artıĢı, tehlikeli görülen iĢçi sınıfının kontrol edilmesi, Ģehir yönetiminin sağlık, yangın, kanalizasyon vs. gibi pek çok hizmeti sağlama zorunluluğu³⁴⁵ olarak ifade edilebilir. Tez esasen polisin modern devletin geliĢimi ile birlikte halkın güvenlik ihtiyacını karĢılamak üzerinden doğduğu görüĢünü³⁴⁶ devletin zorla olan içiçeliğinin meĢrulaĢtırılmasına yönelik bir anlayıĢ olarak görmektedir. Buna göre suç ve suçla mücadele, kapitalist sistem içinde sermayenin koruyuculuğunu yapacak ama aynı zamanda tehlikeli sınıfları denetim ve

342 Jean Jacques Gleizal; J. Gatti Domenach; Claude Journes, 2000, a.g.k., s. xii,xiii,8.

343 Richard Brosio, Civil Society:Concepts And Critique From A Radical Democratic Perspective

<<http://Eserver.Org/Clogic/2005/Brosio.Html>> (28.10.2008)

344 Mark Neocleous, 2006, a.g.k., s. xii-xv.

345 Ali Çağlar, (Temmuz 1999), a.g.k., s. 127-128.

346 Ahmet Hamdi Aydın, Kamu Yönetimi ve Polis, Gazi Kitabevi, 2006, s. 284.

gözetim altında tutacak bir polis yapılanmasının temel amacı olarak kendisini göstermektedir. Ancak suç ve suçluyla mücadele, devletin egemen sınıfın lehine kurulu düzenin devamında polise yüklediği temel iĢlev olarak güvenlik hizmeti iĢlevinden ziyade zorun vazgeçilmez bir boyutu olarak görülmelidir. Dolayısıyla çalıĢmada devletin zor aygıtları olarak ordu, polis, mahkemeler, cezaevleri vs.

kapitalist sistemin yeniden üretiminde rol alarak egemen sınıfın lehine faaliyet gösterdiği görüĢü³⁴⁷ paylaĢılmaktadır.

Polis sistemlerinin ortaya çıkıĢı, savaĢ, devrim gibi derin bunalım dönemleriyle örtüĢmektedir. Çünkü bu olaylar toplumdaki güç iliĢkilerini devlet dahil olmak üzere etkilemektedir. Asker, polis gibi zor aygıtlarının Ģiddetin artmasına bağlı olarak artacağını söylemek yanlıĢ olmaz. Bu durum, kabaca iç güvenlik alanında toplumsal gerilimlerin arttığına dıĢ güvenlik alanında ise ülkeler arasındaki esasen ve özellikle ekonomik temelli çıkar çatıĢmalarının yaĢandığına iĢaret etmektedir. Örneğin Fransa için (1825-1900 arasında) polisliğe yönelik ulusal harcamalarda en büyük artıĢın gerçekleĢtiği beĢ yıl, üçü devrimi ya da darbeyi izleyen, diğer ikisi Napoleon‟un rejimine yönelik tehditlerin ortaya çıkıĢından sonra gerçekleĢen 1831, 1853, 1860, 1868 ve 1872 yıllarıdır.³⁴⁸

Devrim sonrasında Fransız devleti topluma bürokratik yapılar yoluyla nüfuz etmeye baĢladıkça topluma yönelik etkinliğini giderek artırmıĢtır. MerkezileĢmiĢ bürokratik yapı, yerel güç sahiplerinin çıkarlarına dayalı sistemi yıkmak ve toplumu mobilize edebilmek, devlet yörüngesine sokmak için çok önemli görülmüĢtür.³⁴⁹ Bu süreç içinde bürokratikleĢme iĢçi sınıfına karĢı etkin bir denetim aracı olarak da kullanılmıĢtır.³⁵⁰ Bu dönemde Fransa‟da denetimin ve gözetlemenin kuralları ve uygulamaları bürokratikleĢmiĢ ve olaylar henüz gerçekleĢmeden önlem almaya

347 Tony Bunyan, The History and Practice of the Political Police in Britain, Quartet Books Limited, 1977, s. 2-3. ; Tom Bowden, Beyond The Limits of The Law, Penguin Books, First Published 1978, s.

19-20.

348 Ferdan Ergut, 2004, a.g.k., s. 74. ; A.R. Gillis, (September 1989), a.g.k., s. 333.

349 A.k., s. 31.

350 Kurthan FiĢek, Yönetim, Paragraf Yayınevi, 3. Baskı, Ankara, 2005, s. 121,127.

dönük istihbarat faaliyetleri büyük ölçüde artmıĢtır. Merkezi hükümet denetimin sağlanmasından sorumlu olmuĢtur.³⁵¹ Merkezci eğilimler içinde devlet gücünün kapsam, nitelik ve organlarını geliĢtirmek zorunluluğu ortaya çıkmıĢtır.³⁵² Merkezi polis örgütlenmesi, devlet gücünün en yalın görüntüsü olmuĢ, polis komutanlıkları ve Paris‟teki merkezi genel komutanlık, suçlu takibi, kentsel gözetim, ekonomik ve siyasal denetim görevlerini yerine getirmek suretiyle merkezi ve güçlü bir yönetsel mekanizma içinde yer almıĢtır.³⁵³

Kıta Avrupası‟nda polis oldukça farklı ve geniĢ kapsamlı iĢlerden sorumludur.

“Polizei” düzensizliğin ortadan kaldırılmasıyla uğraĢmaktadır. Bu nedenle tüm boyutlarıyla düzenin devam ettirilmesiyle görevli polis görevi, hükümet ile polis arasında bir ayrım yapılamaması durumunu ortaya çıkarmaktadır, “Polizei” sorunu,

“devletin” sorunu olarak kavramsallaĢtırılmıĢtır. Polis tarafından sürdürülen düzen koĢulu, devletin düzenidir.³⁵⁴ Hegel, polisi üniforma giyen, suçların önlemesi ve araĢtırılması amacıyla kurulmuĢ, kamu otoritesini sağlayan bir oluĢumun çok ötesinde sivil toplumda bireysel ile evrensel çıkarlar arasında orta noktayı bulma amacını taĢıyan ve entegre edici mekanizmalardan birisi olarak ortaya koymuĢtur.³⁵⁵

Hegel, polisi sadece suçların tespitinde ve önlenmesinde üniformalı bir kiĢi olarak görmemektedir. “Polizei” kelimesi Hegel için Ġngilizce‟de kullanılan “Police”

kelimesinden daha geniĢ bir anlam taĢımaktadır. TaĢıdığı anlam ise kamu otoritesidir. Hegel polizei kelimesini endüstri ve ticaretin hükümetçe düzenlenmesi ya da kamu yönetimi olarak kullanmaktadır.³⁵⁶ Böyle bir polis, kiĢilerin güvenliği, mülkü, refahı, cadde ıĢıklandırması, köprü yapımı, günlük ihtiyaç maddelerinin fiyatlandırılması, kamu sağlığı ve kolonilerin oluĢturulmasıyla ilgilenmektedir.

351 Ferdan Ergut, 2004, a.g.k., s. 51.

352 Kurthan FiĢek, 2005, a.g.k., s. 127.

353 Michel Foucault, Hapishanenin Doğuşu 2006, s. 313.

354 Mark Neocleous, (1998), a.g.k., s. 45.

355 A.k., s. 43.

356 Friedrich Hegel, 2001, a.g.k., s. 185-186. ; Mark Neocleous, (1998), a.g.k., s. 43.

Malların ve hizmetlerin denetlenmesine iliĢkin düzenlemeler, ticaretin ve mesleklerin uygun bir Ģekilde iĢlemesine yönelik uygulamalar hatta kilisede vatandaĢların nasıl davranması gerektiğine kadar birçok konu polisin alanına girmekteydi.

Foucault, polisin tanımlanmasında Turquet da Mayerne‟in önerdiği devlet örgütlenme biçiminden yola çıkmaktadır. Burada kralın yanında dört büyük yetkili bulunmaktadır. Bunlardan birisi adaletten, birisi ordudan, birisi maliyeden, bir diğeri ise polisten sorumludur. Polisten sorumlu olan görevliye düĢen rol, ahlaki bir rol olarak belirtilmektedir. Polis, ordu, adalet ve dolaysız vergilerin dıĢında görünüĢte herĢey ile ilgilenmektedir.³⁵⁷

Michel Foucault‟nun “Omnes et singulatim: politik aklın eleĢtirisine doğru” eserinde polis, temel ve özgün bir iĢleve sahip olarak modern devletin rolünü nitelemektedir.

Foucault “bireylere çevrilmiĢ ve onları sürekli ve birbirini izleyen bir Ģekilde yönetmeye yönelik iktidar tekniklerinin” geliĢimiyle ilgilenmiĢtir. Devlet iktidarının rasyonelliği ve eĢsizliğinin tamamen bilincinde olunmasını etkileyici bulmuĢtur.

Bunun ise özellikle iki doktrin bünyesinde formüle edildiğini belirtmiĢtir. Hikmet-i hükümet (raison d‟Etat) ve polis teorisi.³⁵⁸ Hikmet-i hükümet ve polis teorisi, yönetimin görevinin Ģeyler ve insanlar üzerinde doğrudan egemenlik hakkına sahip olduğu varsayımına dayanmaktadır. 1648 Vestfalya'dan itibaren bir siyasi birimin devlet olup olmadığını belirleyen temel etken egemenlik olmuĢtur. Egemenliğe sahip olmanın en önemli göstergesi de kendi içinde kamu güvenliğinin sağlanmıĢ olmasıdır.³⁵⁹ Bu bakımdan kamu güvenliği ile yönetme hakkı el ele gitmiĢtir.³⁶⁰ Ġkincisi o zamanki anlamıyla “polis”tir. Yani devlet güçlerini içerde pekiĢtirmek için gerekli araçların tümüdür.³⁶¹ Foucault‟ya göre oldukça özel bir bakıĢ açısına göre

357 Michel Foucault, Özne ve İktidar, IĢık Ergüden, Osman Akınhay (Çev.), Ayrıntı Yayınları, Ġstanbul, 2005, s. 48-51.

358 Michel Foucault, “Omnes et Singulatim: Towards a Criticism of „Political Reason” s. 242.

<<http://www.tannerlectures.utah.edu/lectures/foucault81.pdf>> (04.10.2008)

359 Ferdan Ergut, (Eylül 2003), a.g.k., s. 47. ; Michel Foucault, Ders Notları 1970-1982, Selahattin Hilav (Çev.), Yapı Kredi Yayınları, Ekim 1992, s. 103. ; Yasin Yıldırım, (KıĢ 2003/2004), s. 44.

360 Ferdan Ergut, (Mart 2001), a.g.k., s. 66.

361 Michel Foucault, 1992, a.g.k., s. 103.

polis her Ģeyi kapsamaktadır. Ġnsanlar ve eĢyalar iliĢkileri içinde tasarlanmaktadır yani insanlar bir toprak üzerinde ortak yaĢamları, mülkiyet iliĢkileri, ürettikleri, pazardaki alıĢveriĢleri içinde tasarlanırlar. Polis, onların yaĢam tarzlarıyla da ilgilenir.” Ġnsanlar (halk), polisin gerçek konusudur.³⁶²

Foucault eski rejimin sonuna doğru, “polis” teriminin modern anlamdaki polis kurumunun en azından bütününe denk düĢmediğini ve “polisin” genel olarak sağlığın korunmasının, refahın düzenli geliĢimi ve düzenin sürdürülmesini sağlayan mekanizmaların bir toplamı olduğunu ileri sürmüĢtür.³⁶³ Toplumsal beden (nüfus), bu bedenin kontrolü üzerindeki odak ile toplumsal düzen ve kontrol aracılığıyla bireyin bedeni üzerinde oluĢturulan odak toplumsalın modern söyleminin iki önemli odağıdır. Bunlar ise polis düĢüncesinde temellenmiĢtir. BeĢeri bilimlerin, yurttaĢlar hakkında bilgi toplayan ve bunu arĢivleyen polislerce baĢlatılmıĢ olduğu³⁶⁴ ifade edilmektedir.

Elements de la police adlı eserinde Von Justi, polisi devletin gücünü arttırmayı ve bu gücün bütün Ģiddetiyle uygulanmasını sağlayan Ģey olarak tanımlamıĢtır. Foucault‟a göre modern yönetim sanatının ya da devlet aklının amacı³⁶⁵ bireylerin yaĢamlarındaki öğeleri geliĢtirmek ve böylece devletin gücünü pekiĢtirmek olduğunu düĢündüğü polisi etraflı bir Ģekilde tanımlamıĢtır. Belirtildiği üzere polisin konusu olan Ģey halktır.³⁶⁶

David Bayley, polis güçlerinin ortaya çıkıĢında önemli rol oynamıĢ görünen faktörleri belirtmiĢtir. Polis, toplumda davranıĢlara Ģekil vermek amacıyla insanlar üzerinde yetkilendirilmiĢ tek kurum olmamasına rağmen bu otoritesi polisi farklı bir

362 Michel Foucault, “Omnes et Singulatim: Towards a Criticism of „Political Reason” s. 248.

<http://www.tannerlectures.utah.edu/lectures/foucault81.pdf>

363 Orhan Tekelioğlu, 1999, a.g.k., s. 42.

364 A.k., s. 17.

365 Michel Foucault, Özne ve İktidar, 2005, s. 53.

366 Michael Foucault, “Omnes et Singulatim: Towards a Criticism of „Political Reason” s. 248.

<<http://www.tannerlectures.utah.edu/lectures/foucault81.pdf>> (04.10.2008)

yere koymaktadır ve bu durum kendisinin tanımında önemli bir yere sahiptir. Tarih boyunca siyasi değiĢimlerin özelliği, otorite olarak toplumdaki bazı grupların çekiĢmesi de polis gücünün uygulanmasında çeĢitli etkiler doğurmuĢtur.³⁶⁷

Neocleous, modern dönemin polisinin, ahlakın kamu huzuru ve sağlığının korunmasına yönelik düzenlemelerde bulunduğundan bahsetmiĢ, yollar, köprüler ve kent binalarının bakımının sağlanmasına, mal ve hizmetlerin fiyatlandırılmasına, düğün, vaftiz ve cenaze töreni harcamalarının takip edilmesine, dilenciliğin önlenmesine ve böylelikle yoksulluğun ve mülkiyetin muhafazasına, yoksulların denetlenmesi ve muhtaçlık durumuna düĢmemelerini sağlamaya kadar geniĢ bir alanda faaliyet gösterdiğini ortaya koymuĢtur. Polis, ücretli emek sisteminde iĢçilerin disiplinize edilmesine, bunların rasyonel olarak hesap kitap yaparak açıkça tanımlanmıĢ iktisadi amaçlar peĢinde koĢan bireylere dönüĢtürülmesine yardımcı olmuĢtur. Devletin zenginliğinin artırılmasına yönelik her yöntem, sonuç itibariyle, yönetimin otoritesi bulunduğu müddetçe polisin sorumluluğu altında olmuĢtur.³⁶⁸ Polisin Ģiddeti devletin zenginliği ve çıkarlarını korumak için kullanmasının sınıflı bir toplumda burjuva sınıfı adına yarar sağlamaktan baĢka bir anlama gelmeyeceğini ifade etmiĢtir.