II. BÖLÜM
3. ÖZEL SEKTÖRDE MOBBĠNG VE ÖRGÜTSEL BAĞLILIĞA ETKĠSĠ:
3.2. Bulgular ve Yorum
3.2.4. Mobbing ve Örgütsel Bağlılık Motivasyonları
Mobbingin çalıĢanlar üzerindeki etkilerini ölçmek amacıyla kullanılan mobbing ölçeği daha önce kullanılan çalıĢmalardan yararlanılarak eklemeler ve çıkarmalar yapılarak yeniden düzenlenmiĢtir. Bu düzenlemenin sonucunda 25 maddeden oluĢan bir ölçek oluĢturulmuĢtur. Mobbing motivasyonları ölçeğinde yer alan ifadelerin detaylı analizleri aĢağıdaki Tablo 17‟de sunulmuĢtur.
Tablo 17: Mobbing Motivasyonu Ġfadelerinin Ortalamaları ve Standart Sapmaları
Sayı (n) Ortalama Standart Sapma Mobbing uygulayan yöneticinin
saygınlığını azaltıyor 250 3,78 1,335
Mobbing çalıĢanların kuruma olan
duygusal bağını zedeliyor 250 3,72 1,369
Mobbing iĢ kalitemi düĢürüyor 250 3,69 1,263
Mobbing iĢ motivasyonumu düĢürüyor 250 3,69 1,295
Mobbing arttıkça iĢten ayrılma isteğim
artıyor 250 3,66 1,305
Mobbing iĢe isteksiz olarak gelmeme sebep oluyor
250 3,65 1,315
Mobbing kurum içi ve dıĢı informal
iletiĢim biçimini artırıyor 250 3,58 1,306
Mobbinge maruz kaldığımda iĢimden
soğuyorum 250 3,56 1,311
Mobbing iĢ arkadaĢlarıma karĢı
negatifleĢtiriyor 250 3,43 1,273
Mobbing kurumuma karĢı korumam gereken mahremiyet bilincini zedeliyor
250 3,41 1,309
Kurumda istediğim herkesle kolayca iletiĢim kurabiliyorum
118 ĠĢ yerinde bazen onaylamasam da
baĢkalarının emirlerini uyguluyorum 250 3,10 1,360
ÇalıĢtığım kurumda kendi düĢüncelerimi
kısıtlama olmadan paylaĢabilirim 250 3,08 1,349
ĠĢ ortamında baskı kaldığım durumlar olabiliyor
250 3,05 1,292
ĠĢ konusunda uzman olduğum alanlarda dıĢ müdahale olmadan istediğim adımı atabiliyorum
250 2,91 1,309
ÇalıĢtığım ortamda özgür olduğumu hissediyorum
250 2,90 1,296
ĠĢ konusunda yanlıĢ bulduğum adımları direk reddedebiliyorum
250 2,89 1,350
Ġs arkadaĢlarımın hakkımda dedikodu
yaptıklarını düĢünüyorum 250 2,76 1,301
Kurumunda is dağılımının adaletli olduğunu düĢünüyorum
250 2,72 1,268
ĠĢyerinde bazen kaygılı hissediyorum 250 2,71 1,279
ĠĢyerinde bazen görmezden gelinebiliyorum
250 2,65 1,214
Kariyerimin yönetim tarafından engellendiğini düĢünüyorum
250 2,42 1,224
Molalarda yalnız kalıyorum 250 2,27 1,231
ĠĢyerinde bazen hakarete maruz kalabiliyorum
250 2,24 1,215
Cinsel içerikli Ģakalara ve hoĢ olmayan davranıĢlara maruz kalıyorum
250 2,16 1,234
Mobbing motivasyonlarının analiz sonuçları incelendiğinde, mobbing uygulamasının özellikle yapılan iĢe karĢı bir soğuma meydana getirdiğini söyleyebiliriz. Ortalamalardan en yüksek seviyede olanlara bakıldığında mobbinge maruz kalan bir bireyin iĢ kalitesinin düĢtüğünü, iĢe isteksiz gelmeye baĢladığını ve ayrılma isteğinin çoğaldığı görülmektedir.
En yüksek ortalamaya sahip olan (3,78), “Mobbing, uygulayan yöneticinin saygınlığını azaltıyor” ifadesinin de kurum açısından büyük bir dezavantaj oluĢturduğunu söylemek mümkündür. 3,72 ortalamayla ikinci olarak en çok orana sahip olan “Mobbing çalıĢanların kuruma olan duygusal bağını zedeliyor” ifadesi bir anlamda bu araĢtırmanın amacını ortaya çıkarıyor da diyebiliriz. Mobbing sebebiyle
119 kuruma olan duygusal bağının zedelendiğini vurgulayan katılımcılar mobbingin örgütsel bağlılığa etkisi olduğunu da dolaylı yoldan aktarmıĢlardır.
En düĢük ortalamaya sahip olan motivasyonlar ise tehdit ve taciz olarak genelleyebileceğimiz motivasyonlar olarak tespit edilmiĢtir. “Molalarda yalnız kalıyorum” ifadesi 2,27, “ĠĢyerinde bazen hakarete maruz kalabiliyorum” ifadesi 2,24, “Cinsel içerikli Ģakalara maruz kalabiliyorum” ifadesi de analizin en düĢük oranıyla 2,16 ortalamaya sahiptir. Bu sonuçlara göre katılımcıların mobbinge maruz kaldıkları taktirde, yaptıkları iĢe karĢı negatif bir tavır benimsediklerini söylemek mümkündür.
Mobbing motivasyonlarının analizi sonucunda bu motivasyonlar faktör analizine tabi tutulmuĢtur. Faktör analizi ile birlikte güvenilirlik testi de uygulanmıĢtır ve çıkan sonuçlar oldukça güvenilir olduğunu göstermektedir. Analiz sonucunda özdeğeri (eigenvalue) 1‟den büyük, minimum yükleme büyüklüğü olarak 0.50 kriteri kullanılarak mobbing motivasyonlarındaki toplam varyansın %68,92‟ sini açıklayan 4 faktör grubu elde edilmiĢtir. Bu faktör grupları aĢağıda detaylı olarak ele alınacaktır. Ayrıca bu faktör grupları değiĢken olarak kaydedilmiĢ ve demografik değiĢkenlerle olan iliĢkileri de analiz edilmiĢtir.
Tablo 18: Örgütsel Bağlılık Motivasyonu Ġfadelerinin Ortalamaları ve Standart Sapmaları
Sayı(n) Ortalama Standart Ortalama
ÇalıĢma arkadaĢlarımla aile gibiyiz 250 3,26 1,283
Kurumumun problemlerini tamamen kendi problemlerim gibi görüyorum
250 3,20 1,289
ĠĢyerinde yaptığım her iĢi özenle severek yapıyorum 250 3,18 1,227 Kurumda kendimi ailenin bir parçası gibi hissediyorum 250 3,07 1,312
Kendimi çalıĢtığım kuruma ait hissediyorum 250 3,05 1,319
ÇalıĢtığım yerde iletiĢim koĢulları eksiksiz ve serbest
yönlü olduğu için memnunum 250 3,05 1,254
120
ĠĢ yerimden ayrılırsam çok üzülürüm 250 2,96 1,295
BaĢka alternatifim olmadığı için iĢyerimden ayrılmayı düĢünmüyorum
250 2,90 1,335
Çabalarım ve iĢ performansım üstlerim tarafından takdir ediliyor
250 2,88 1,316
Buradaki insanlara karĢı yükümlülük hissettiğim için iĢimden ayrılmayı düĢünmüyorum
250 2,62 1,253
Ankete katılan kiĢilerin, örgütsel bağlılığını ölçmek amacıyla hazırlanan motivasyonlara verdikleri cevaplar ve bu cevapların ortalamaları Tablo 18‟de detaylı olarak verilmiĢtir. Katılımcıların cevaplarına bakıldığında en çok ortalamaya sahip (3,26) motivasyonun “çalıĢma arkadaĢlarımla aile gibiyiz” ifadesi olduğu tespit edilmiĢtir. Yine “kurumda kendimi ailenin bir parçası gibi hissediyorum”(3,07) ve “kendimi çalıĢtığım kuruma ait hissediyorum” (3,05) ifadeleri yüksek ortalaması olan ifadelerdendir. Bu sonuçlara bakıldığında ankete katılan kiĢilerin çoğunluğunun iĢyerlerine karĢı olumlu düĢünceler beslediği görülmektedir. Öyle ki en yüksek ortalamaya sahip olan ifadeler kiĢilerin kurumlarına karĢı sevgi ve bağlılıklarının yüksek olduklarını göstermektedir. Bu sonuçlar, analizin diğer aĢamalarında, kiĢilerin mobbinge maruz kaldıkları zaman fikirlerinin değiĢip değiĢmeyeceği konusunda bize yardımcı olacaktır.
Tablo incelendiğinde en az ortalamaya sahip olan ifade “buradaki insanlara karĢı yükümlülük hissettiğim için iĢimden ayrılmayı düĢünmüyorum” olarak tespit edilmiĢtir. 2,62 ortalamaya sahip olan bu ifade, kiĢilerin ne kadar kendilerini kuruma ait hissetseler de iĢten ayrılma konusunda kendilerini sorumlu hissetmediklerini göstermektedir. Bu da insanların mutsuz ve rahatsız hissettikleri ortamlardan, ne kadar bağlı olsalar da kolayca vazgeçebileceklerini göstermektedir.
121
Tablo 19: Çoklu Regresyon Analizi
R2 F P DeğiĢkenler t p b Mobbinge maruz kalma ile ilgili değiĢkenler 453 52,46 0,00 ĠĢ veriminde azalma/isteksizlik -1,227 ,221 -,054 Kurumsal aidiyet 14,125* ,000 ,600 ĠĢ ve kariyerle ilgili engellemeler -,591 ,555 -,035 Tehdit ve Taciz ,620 ,536 ,034 P*<0,05
Tabloda mobbinge iliĢkin 4 değiĢkenin örgütsel bağlılık üzerindeki açıklayıcılık (etki) düzeyleri görünmektedir. Çoklu regresyon analizi sonuçlarına göre tüm bu bağımsız değiĢkenler örgütsel bağlılıkta ortaya çıkan varyansın (değiĢimin) %45,3‟ünü açıklamaktadır. Bu bulgu 0,05 manidarlık düzeyinde anlamlıdır (F: 52,46; p<0,05). AraĢtırmada ele alınan bağımsız değiĢkenler ayrıntılı olarak incelendiğinde örgütsel bağlılık üzerinde en yüksek etkiyi kurumsal aidiyet değiĢkeni sağlamaktadır. Kurumsal aidiyet örgütsel bağlılığı olumlu yönde etkilemektedir. Kurumsal aidiyet değiĢkeni içerisinde verilen ifadelerde de göreceğimiz gibi kiĢilere iĢ yerinde özgürlük tanıyan, çalıĢanlara karĢı insan odaklı bir iletiĢim belirleyen hoĢgörülü kurumlarda, çalıĢanların kurumuna karĢı bakıĢı daha pozitif olmaktadır. Buna karĢı iĢ veriminde azalma/isteksizlik, iĢ ve kariyerle ilgili engellemeler ve tehdit ve taciz değiĢkenleri örgütsel bağlılık üzerinde anlamlı bir etkiye sahip değildir.
122
Tablo 20: Mobbing Motivasyonlarının Faktör Öz Değerleri, Açıklanan Varyansları ve Güvenilirliği
Faktörler Özdeğer Açıklanan Varyans % Güvenilirlik (α) ĠĢ veriminde
azalma/isteksizlik
8,904 30,94 ,965
Kurumsal aidiyet 4,463 16,31 ,816
ĠĢ ve kariyer ile ilgili engellemeler
2,565 13,90 ,835
Tehdit ve Taciz 1,298 7,75 ,611
Toplam 68.92 ,894
Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy: ,893
Bartlett's Test of Sphericity- Approx. Chi-Square: X2: 4964,168, df: 300, p: ,000
Analiz sonucunda ortaya konan dört mobbing faktörü incelenmiĢ ve bu faktörlerin toplam varyansın % 68.92‟sini açıkladığı görülmüĢtür. Katılımcıların verdikleri cevaplara göre “iĢ veriminde azalma/isteksizlik” faktörü toplam varyansın %30,94‟ünü, “kurumsal aidiyet” faktörü %16,31‟ini, “iĢ ve kariyer ile ilgili engellemeler” faktörü %13,90‟ını, tehdit ve taciz faktörü ise % 7,75‟ini oluĢturmaktadır. Kullanılan ölçeğin güvenilirliğine bakıldığında ise Cronbach Alpha (α) katsayısının (α:,894) oldukça yüksek olduğu görülmektedir.
Tablo 21: ĠĢ Veriminde Azalma ve Ġsteksizlik (Faktör 1)
ĠĢ veriminde azalma/isteksizlik Ort. S.S Faktör Yükü
Mobbing iĢ motivasyonunu düĢürüyor 3,69 1,295 ,905
Mobbing arttıkça iĢten ayrılma isteğim artıyor
3,66 1,305 ,901
Mobbing iĢ kalitemi düĢürüyor 3,69 1,263 ,888
Mobbing kurum içi ve dıĢı informal iletiĢim
biçimini artırıyor 3,58 1,306 ,875
Mobbing iĢe isteksiz olarak gelmeme sebep
oluyor 3,65 1,315
123 Mobbinge maruz kaldığımda iĢimden
soğuyorum 3,56 1,311 ,832
Mobbing uygulayan yöneticinin saygınlığını
azaltıyor 3,78 1,311 ,830
Mobbing çalıĢanların kuruma olan duygusal
bağını zedeliyor 3,72 1,369 ,830
Mobbing kurumuma karĢı korumam gereken
mahremiyet bilincini zedeliyor 3,41 1,309
,804
Mobbing iĢ arkadaĢlarıma karĢı
negatifleĢtiriyor 3,43 1,273 ,803
Özdeğer (Eigenvalue) 8,904
Açıklanan varyans (Variance explained) 30,94
Güvenilirlik (Cronbach’s alpha) ,965
Mobbing motivasyonları içerisinden ele alınan ilk faktör “iĢ veriminde azalma- isteksizlik” olarak adlandırılmıĢtır. Bu faktör mobbing motivasyonları arasında en çok orana sahip olan faktördür. Öyle ki sadece bu faktör 8,904 özdeğeriyle toplam varyansın %30,94‟lük neredeyse yarısı diyebileceğimiz büyük bir kısmını oluĢturmaktadır. Güvenilirlik açısından bakıldığında da yine ,965‟lik bir oranla faktör altında toplanan maddelerin oldukça yüksek bir güvenilirliğe sahip olduğu söylenebilir.
Faktörün içerisindeki maddeler ayrı ayrı incelendiğinde aslında aralarındaki dağılımın neredeyse eĢit olduğunu söyleyebiliriz. Birbirine oldukça yakın oranlara sahip olan maddeler arasında en yüksek oran “Mobbing uygulayan yöneticinin saygınlığını azaltıyor” (A.O= 3,78) ifadesiyken en düĢük oran “Mobbing kurumuma karĢı korumam gereken mahremiyet bilincini zedeliyor” (A.O= 3,41) ifadesinindir.
Tablo 22: Kurumsal Aidiyet (Faktör 2)
Kurumsal aidiyet Ort. S.S Faktör Yükü
ĠĢ ile ilgili uzman olduğum alanlarda, dıĢ
müdahale olmadan istediğim adımı atabiliyorum 2,91 1,309 ,862
ÇalıĢtığım kurumda kendi düĢüncelerimi
124 ÇalıĢtığım ortamda özgür olduğumu
hissediyorum. 2,90 1,296
,824
ĠĢ ile ilgili konularda yanlıĢ bulduğum adımları
direk reddedebiliyorum. 2,89 1,350
,801
ÇalıĢtığım kurumda iĢ dağılımının adaletli
olduğunu düĢünüyorum. 2,72 1,268
,764
ÇalıĢtığım kurumda istediğim herkesle kolayca
iletiĢim kurabiliyorum. 3,05 1,292 ,742
Özdeğer (Eigenvalue) 4,463
Açıklanan varyans (Variance explained) 16,315
Güvenilirlik (Cronbach’s alpha) ,816
Mobbing motivasyonları içerisinden ele alınan ikinci faktör “kurumsal aidiyet” olarak adlandırılmıĢtır. Bu grupta katılımcılara çalıĢtıkları kuruma ve iĢ arkadaĢlarına karĢı bakıĢ açılarını, mevcut baskı durumunu ölçmek amacıyla sorular yöneltilmiĢtir. AraĢtırmaya katılan katılımcılar açısından bu faktör mobbing motivasyonları açısından en etkili ikinci faktör olarak değerlendirilebilir. 4,463 özdeğeriyle toplam varyansın %16,31‟lik dilimini oluĢturmaktadır. Faktör güvenilirliği incelendiğinde yine yüksek bir oran görülmektedir (,816).
Tablo 23: ĠĢ ve Kariyer ile Ġlgili Engellemeler (Faktör 3)
ĠĢ ve kariyer ile ilgili engellemeler Ort. S.S Faktör Yükü
ĠĢ yerinde bazen görmezden
gelinebiliyorum. 2,65 1,214
,781
ĠĢyerinde bazen onaylamasam da
baĢkalarının emirlerini uygulamak zorunda
kalıyorum. 3,10 1,360
,770
ĠĢ ortamında baskı altında kaldığım
durumlar olabiliyor. 3,05 1,292
,722
ĠĢ arkadaĢlarımın hakkımda dedikodu
yaptıklarını düĢünüyorum. 2,76 1,301 ,708
ÇalıĢtığım kurumda kendimi kaygılı
hissediyorum. 2,71 1,279
,579
ĠĢ yerinde bazen hakarete maruz
kalabiliyorum 2,24 1,215
125
Özdeğer (Eigenvalue) 2,565
Açıklanan varyans (Variance explained) 13,907
Güvenilirlik (Cronbach’s alpha) ,835
Mobbing motivasyonları içerisinden ele alınan üçüncü faktör “iĢ ve kariyer ile ilgili engellemeler” olarak adlandırılmıĢtır. Bu grupta katılımcılara çalıĢtıkları kurumda karĢılaĢtıkları baskı ve zorlamalar, iĢ ile ilgili engellenmeler ve kısıtlanmalarla ilgili ifadeler yönlendirilmiĢtir. Sonucunda birçok çalıĢanın her gün bu gibi durumlara maruz kaldıkları görülmüĢtür. Özellikle 3,10 ortalama ile yüksek bir orana sahip olan ve çalıĢanların iĢyerinde, onaylamadığı halde baĢkalarının emirlerini uygulamak zorunda kalıyor olması mobbingin varlığını kanıtlamaktadır. Bu faktör 2,565 özdeğeriyle toplam varyansın %13,90‟lık kısmını oluĢturur. Güvenilirlik değeri ise ,835 olarak tespit edilmiĢtir.
Tablo 24: Tehdit ve Taciz (Faktör 4)
Tehdit ve taciz Ort. SS Faktör Yükü
Cinsel içerikli Ģakalara ve hoĢ olmayan
davranıĢlara maruz kalabiliyorum. 2,16 1,234
,780
Molalarda yalnız kalıyorum. 2,27 1,231 ,750
Kariyerimin yönetim tarafından
engellediğini düĢünüyorum. 2,42 1,224
,508
Özdeğer (Eigenvalue) 1,298
Açıklanan varyans (Variance explained) 7,758
Güvenilirlik (Cronbach’s alpha) ,611
Mobbing motivasyonları içerisinden ele alınan dördüncü ve son faktör “tehdit ve taciz” olarak adlandırılmıĢtır. Bu faktör içerisinde değerlendirilen motivasyonlar aslında hiçbir iĢyerinde yaĢanmaması gereken oldukça yanlıĢ tutum ve tavırlardan oluĢmaktadır. Öyle ki çalıĢanlarının kariyerlerinde ilerlemesinin keyfi olarak engellenmesi, özellikle yalnız bırakılarak dıĢlanması, cinsel içerikli ya da baĢka Ģekillerde taciz edilmesi çalıĢanlar açısından da kurumlar açısından da kara leke
126 olarak değerlendirilebilir. Tehdit ve taciz faktörü diğer faktörler arasında en az katılım gösterilen genelde daha az karĢılaĢılan durumlar olması açısından biraz da olsa güzel bir sonuç olarak değerlendirilebilir.
Faktörün özdeğeri ve varyansına bakıldığında 1,298 özdeğer, %7,75 oranında varyans oranı tespit edilmiĢtir. Güvenilirlik değeri ise ,611 olarak görülmektedir.