Mimarbaşı Ağnadiyos’a Ceza Verilmesi

Ayasofya’nın yapımında son derece hassas davranılmasına rağmen muhteşem kubbenin yıkılmış olması II. Justin’i (Ustuynuş) rahatsız etmiştir. Yeni imparator, Ayasofya’yı inşa eden mimarları kubbenin yıkılmasından sorumlu tutmuştur. Mimarbaşı İgnatios, kubbenin yıkılmasında önceki imparator Ustuyanuş’u hedef

378 _{Şemseddin Karamani, a.g.e., vr.25b, str.1-12.; Hayalîzade İbrahim Efendi, a.g.e., vr. 10a,10b, str.9-}

21,1-5.; Azmizade Mustafa Efendi, a.g.e., vr.25a, str.1-5.; Ali Arabî İlyas, Kos. ve Aya.. Hikayat, vr.65a- 65b, str.3-11,1-2. Ali Arabî İlyas, Tev. İbt. Şehr-i İst. ve Ayas. Kebir-i Bina., vr.174a, str.16.; Nişancı,

a.g.e., vr.60a- 60b, str.12-13,1-4.;

“zirâ tâkatim yoktur deyip karındaşı Ustunubânos yanına çağırıp dediki ey benim has karındaşım beni hâke defn ettikten sonra Ayasofya önünde bir direk nasip edesin ve benim heykelimi bakırdan düzesin, bir elimde bir altın top ve bir elim boş tasvir edesiz tâ kim bilsinler ki rub’u meskûni cümle elime getirdim şimdi dünyadan eli boş gittim deyip ruhu pervâz eyledi.” Abdülkayyum, a.g.e.,16b, str.4-10.; Rivayettir ki Ustunbos pâdişâh vefat eden ammisi Ustunyano’nun tasvirin bakırdan ettirip buyurdu ki, mi‘mâr-ı mezkûr Ayasofya yanında bir mil yapıp üstünde koya. Meğer Ustunyano pâdişâh vakt-i rıhlette ammîzâdesine vasiyet eylemiş idikim: Benüm suretimi düzdürüp bir mil üzerinde kodurdasın ve bir elim içine altından top ve bir elim içini açuk edesin. Görenler fikredeler ki dünyada rub‘-ı meskûnun zabtını elime aldım, hükmeyledim ve bir elim açık kaldığına sebeb budur ki dünyadan nesne alıp gidemedim. Nişancı, a.g.e., vr.60a-60b, str.10-13,1-3.

379 _{Prokopis, Iustinianus Döneminde Yapılar, Çev. Erendiz Özbayoğlu, Arkeoloji ve Sanat Yayınları,}

İstanbul 1994, s.24.; Ekler, s.100.

380 _{Abdünnasır Abdulkayyum, a.g.e.,vr.16a, str.16.; Hayalîzade İbrahim Efendi, a.g.e., vr.10a, str.5.;}

Azmizade Mustafa Efendi, a.g.e., vr.24b, str.11.; Nişancı, a.g.e., vr.47b, str.1-2.; İbrahim Efendi(Müs.),

a.g.e., vr.51b, str.7.

göstermesi ve olayın sorumluluğunu onun verdiği kararlara bağlaması II. Justin’in

öfkesini üzerine çekmesine sebep olmuştur382_.

II. Justin, yaşanan bu yıkımın sorumlusu kabul ettiği mimarbaşı İgnatios’u cezalandırmaya karar vermiştir. Vezirlerinin de tavsiyesiyle kubbe üzerine yerleştirilecek bir tasvir için mimarbaşının görevlendirilmesine, kubbeye çıktıktan sonra güvenlik halatının kesilip orada mahsur kalmasına karar verilmiştir. Kubbe üzerinde mahsur kalacak mimarbaşı İgnatios, açlık ve susuzluk çekerek yahut kubbeden düşerek ölecek ve bu şekilde cezalandırılmış olacaktır. Kararlaştırılan bu ceza uygulanmış

mimarbaşı kubbe üzerinde mahsur kalmıştır383_.

Ancak Mimarbaşı İgnatios, Kostandinidi’nin ismini Leyla olarak verdiği384

eşinin yardımıyla kubbenin üzerinden inmeyi başarmış ve rahip kılığına girerek

şehirden gizlice kaçmıştır385_.

Mimar İgnatios Edirne’de dokuz yıl geçirmesinin ardından İstanbul’a geri

gelmiş Ayasofya’ya yakın bir kilisede rahip şeklinde yaşamaya başlamıştır386_{. İmparator}

382 _{Karamani, a.g.e., vr. 26b, Abdünnasır Abdulkayyum, a.g.e., vr. 16a,16b, Nişancı, a.g.e., vr. 48a,}

Seyyid Muhammed Ata, a.g.e., vr. 32a, İbrahim Efendi, a.g.e., vr.174a, Hayalizade İbrahim, a.g.e., vr. 12a.

383 _{Karamani, a.g.e., vr. 27a,27b, Abdünnasır Abdulkayyum, a.g.e., vr.17b, Seyyid Muhammed Ata,} a.g.e., vr. 32a, İbrahim Efendi, a.g.e., vr.174a-174b, Hayalizade İbrahim, a.g.e., vr. 12b.

384 _{هدلاح ىغيدشﻻوط هدنفارطا كريوصت كرديا ناغف ودايرف لايل ىس هجوز يﻻوط ندتبيصم وبشا ردشملغارب اداروا هرزوا قملوا كلاه}

ي هموقرمMimarın eşinin isminin Leyla olduğunu söylüyor.İşbu musîbetten dolayı zevcesi Leylâ feryâd u figân ederek tasvirin etrâfında dolaştığı hâlde merkûmeye “git bana kalın ve uzun bir ip tedârik edip zifte batırdıktan sonra getir” deyip zevcesi dahi ol vecihle ipi tehyi’e ederek getirmiş.Kostandinidi, a.g.e., s.8

385 _{Nişancı, a.g.e., vr.61a-61b, str.1-13,1-8.; Ali Arabî İlyas, Kos.ve Aya.. Hikayat, vr. 66a-67b, str.6-}

11,1-11,1-11,1-1-9.; Ali Arabî İlyas, Tevarih-i İbtida-i Şehr-i İstanbul...., vr.174b, str.1-15.; İbrahim Efendi(Müs.), a.g.e., vr.52a, str.7-20.; Bir zaman padişah mi‘mar Agnadyos’un helakine kast eyledi ki binanın harcını mükerrer ettiği ecelden pes emir ve vüzerasına meşveret kılup eyittiler ki “Ey padişah-ı âlem anın kanına girmen reva değildir. Amma onun helâkine tedbir oldur ki Agnadyos mimarı emir edesiz ol milin üzerine çıka ol bakır atı üzerinde olan sureti meremmet eyleye ta zamanıyla halel olmaya. Çünkü mimar milin üzerine çıka biz anın ipin lu‘able (hile) elinden alıp ve nerdeban giderup ta mimar ol milin üzerinde açlıktan helak ola. Veyahud bir gece gaflet galabe edip milden düşüp pare pare ola ile olsa”, padişah bu tedbiri beğendi. Pes bu güne Ağnadyus mimar hazır kılup Şemseddin Karamani, a.g.e., vr. 27b-28a, str.1-17,1-6.;

“Nihâyet Üstenobano’nun tasvirin mil üzerine koysun, ya düşe pâre pâre ola yâ açlıktan yahud susuzluktan gidedirler, bu sözü ma‘kul görüp Agnadyos sûretî milin üzerine koyup inmek üzere iken ipi çektiler, bu kerre Agnadyos milin üzerinde kaldı bu veçhile inmeğe mecal yoktur, bildikim helâkine kasd etmişlerdir, bâşın ceyb-i tefekküre çekti bir kimseye bir cevap söyletmedi. Vaktâkim gece oldu, Agnadyos’un hâtunu âh edip gözyaşı dökerek seylegelip nazar eyledi Agnadyos dahi aşağa nazar eyledi, hâtunun gördü, meğer endâze ipi yanında kalmıştı, ipi hatun cânibine uzattı ve dedi ki var biraz zifte batır, gene bana getir aşağa ineyim dedi. Hâtun fi’l-hâl vardı ipi zifte batırdı geldi endâze ipinin ucunu bağladı çekti yukarı aldı fi’l-hâl libaslarını cümle çıkârıp milin üzerinde koyup kendisi aşağa indi, ol ziftli ipi ateşe verip cümle yaktı bir eser kalmadı.” Abdünnasır Abdulkayyum, a.g.e., vr.17b, str.4-19

386 _{İbrahim Efendi(Müs.), a.g.e., vr.52a, str.20.; Şemseddin Karamani, a.g.e., vr.29a, str.7.; Abdünnasır}

Ustuynus bu kiliseyi ziyaretinde mimar İgnatios ile karşılaşmıştır. Mimar başından

geçenleri İmparator Ustuynus’a anlatmış imparatorun affına nail olmuş387 _{görevine iade}

edilmiş ve maaşını artırmıştır388_.

Mimarın geri gelişi Nişancı’ya göre üç yıl, Hayalizâde İbrahim Efendi’ye göre

on yıl, Ali Arabî İlyas’a göre ise birkaç yıl sonra gerçekleşmiştir389_{. Yusuf Bin Musa}

Balıkesirî, İlyas Bin Musa Balıkesirî, Aleksandr Kostandinidi, Azmizade Efendi mimarın kaçışı ve geri gelişi hakkında herhangi bir bilgi aktarmamışlardır.