Ayasofya’nın Açılış Merasimi

Yeni Ayasofya öncekilerden daha haşmetli ve görkemlidir. Ayasofya’nın güneyinde Justinianus’un atlı bir heykelinin bulunduğu Augusteum Meydanı vardır. Bu meydan milli toplantılara, alaylara mahsustur. Mabedin doğusunda şimdiki Topkapı sarayının kale duvarlarından biraz içeride imparatora mahsus kiliseler, meşhur

manastırlar, saray erkânının konakları ve imparatorun sarayı bulunmaktadır358_.

Justiniaus ve devlet erkânı Ayasofya’nın açılış günü heyecan içindedirler. Halk açılışa gelmiş ve yeni mabedin görkeminden fazlaca etkilenmişlerdir. İnşaat esnasında çekilen zahmetler gitmiş, yerini sevince bırakmıştır. Daha öncesinde ahşap ve küçük olan Ayasofya, bu sefer daha geniş ve büyük olarak inşa edilmiş, yakınında bulunan

küçük binaların ve iş yerlerinin yanında azametli halde yükselmektedir359_.

İmparator inşaatın bitmesinden duyduğu memnuniyet ve mesruriyeti yapmış olduğu ikram ve izzetlerle gösterecektir. İmparator tebrikleri kabul ederek büyük bir

ziyafet vermiş, fakir fukaraya sadakalar dağıtmıştır360_{. Bu ziyafette bin sığır, bin koyun,}

altı yüz geyik, bin ördek, bin kaz, altı yüz kara geyik, bin horoz, on bin tavuk ve birkaç bin sair kuş türünü şükür olarak kurban ettirmiştir. Fakirlere ve gariblere üç yüz bin

altın361_{, otuz bin kile buğday, otuz bin mud buğdayı sadaka olarak dağıtmıştır}362_.

358 _{Arif Müfid Mansel, Ayasofya, İA, C.II., s.48.}

359 _{Karamani, a.g.e, vr. 15b, Ali Arabi İlyas, Tevarih-i İbtida-i Şehr-i İstanbul..., vr. 174a, Hayalizade}

İbrahim Efendi, a.g.e., vr. 9a, İbrahim Efendi, a.g.e. vr. 51a, Azmizade Efendi, a.g.e., vr. 25a, Nişancı,

a.g.e., vr. 46b, 47a, Yusuf bin İlyas, a.g.e, vr. 2b, Yusuf bin Musa, a.g.e., vr. 130b.

360 _{Ali Arabî İlyas, Tevarih-i İbtida-i Şehr-i İstanbul...., vr.173b,174a, str.24-27,1-7.; Mütercim}

Hayalîzade İbrahim, a.g.e., vr.9a, str.10-13.; “Ayasofya binasını Ustuyanoş tamam ettirdi, müheyya kıldı. Vüzerası ve ümerası ve hâs u a‘vâm ve za‘y-ı şerif gani ü fakir pirü civan misafir-i mücavir şehirde ve civanda halayık pişimâr cem‘ olup. Her bir haline ve kudretine münasip tuhfe ve hedaya alup padişahın huzuruna gelüp ibadethaneyi mübarek hüccete olsun deyü tebrik eylediler. Padişah dahi a‘yan ve ekâbiri ve dügeli halayıka ziyafet içun ta‘am kayıdın gördüler. Ve padişah icün ol şadırvanın kenarında tahı şahi kurdular. Padişah haşmetü şevket ile gelüp müsned-i hükümete geçup oturdu. Ekâbir-i ayan her biri zerrin kürsiler üzerine karâr tutup oturdular. Ve guleman-ı simin bir mâh peykerler leal gevherle müzeyyen kemerler kuşanup tac’ı murassa ve kabây-ı mülemma giyup serv-i hıreman gibiayak üzerine durup Ustuyanoş’a hizmet kıldılar. Ve muganniler gelüp sazlar ile ol zeyne demsaz olup uşşak içun havay-ı rast itdiler. Ve ırak ve ısfahan ve Hicaz makamından gelen gûyende perdeleraçup aklın hasadın feth ettiler. Âlim ilmi işret ferşi meynudan arşu minaya çekdi. Ve sâday-ı ehl-i safa felek a‘laya irdi. Ravi eydur ki ol gün taam içun Ustuyanoş matbahında bin sığır ve dörtbin koyun ve üçbin kaz ve tavuk ve dahi beşbin kurban eylediler ve ol günde ziyafet için yedi bin dörtyüz altmış keyl (hububat ölçüsü kile) buğday ve yüzyirmi kese dinar mesakin ve fukaraya tevzi‘ ve tasadduk ettiler. Ve dahi ol zaman Ayasofya’da mütearif üç bin ruhban var idi. Her biri birer şem‘ai kâfuri yakıp padişah huzuruna mübarek b’ad içun geldiler. Pes padişah dahi anların her birine biner dinarin‘am eyledi”. Şemseddin Karamani, a.g.e., vr.22a-22b, str.3-17,1-11.

361 _{Ali Arabî İlyas, Tevarih-i Kostantiniyye..., vr.64a, str.5-7.}

362 _{Ayasofya tamam olduğu gün Üstüyano buyurdu,binanın tamamlığı şükranesine altı bin koyun ve üç}

Ayasofya çalışanlarına fazlaca maaş verilmiş imparatorun kendi malından giydirilmişlerdir363_.

İmparator Justiniaus sevincinden kendisini kaybederek protokol kurallarını uygulamamış, açılışa dört katlı bir zafer arabasıyla gelmiştir. Kendisini devlet erkânı takip etmiş, Patrik Menas ise karşılayanların başında bulunmuştur. Teşrifat kaidesince imparatorun patrikle elele içeri girmesi gerekirken, Justiniaus mabedin haşmetinden heyecanıp mihrabın yanına kadar koşmuş ve “Süleyman peygamberim Kudüs’ü Şerif-i

yaptı amma bu ondan iyidir” diye bağırmıştı364_.

Törene hükümdarı tebrik için üç bin ruhban katılmış, Justiniaus her birine biner dinar ihsan etmiştir. Ayrıca hükümdar “şükürler olsun, benim gibi zayıf bir kula, Ayasofya gibi bir ibadethanenin imareti bana müyesser kılındı. Âdem devrinden bu

zamana gelinceye kadar böyle bir durum hiç bir hükümdara nasip olmadı” demiştir365.

Ayasofya açıldıktan sonra Justiniaus üç bin ruhbana mertebelerine göre yer göstermiş, herbirinden ibadetleriyle meşgul olmalarını ve imparatorun ve devletin devamına dua etmelerini talep etmiştir. Açılış sonrasındaki günlerde imparator Justiniaus her gün fakirlere ikram ve ihsanda bulunmuş, artık ölse de bu ibadethane

sebebiyle hayr dua ile yâd edileceğini ifade etmiştir.366

Ayasofya’nın bitirilmesi sadece imparator, devlet erkânı ve İstanbul halkına değil Hristiyan dünyasına sevinç ve mutluluk getirmiştir. Hristiyan dünyası İstanbul’a ziyarete gelmiş ve burada ibadet etmenin ayrı bir sevabı ve manevi hazzı olduğuna inanmaya başlamıştır. Hayalizâde İbrahim Efendi, Ayasofya haberinin yedi iklime eyledi ve otuz bin müd buğdayı fukaraya sadaka eyledi. Yusuf bin Musa Balıkesirî, a.g.e., vr.130a, str.13-15.; Şemseddin Karamani, a.g.e., vr.22b, str.7-11.; İbrahim Efendi, a.g.e., vr.51a, str.16-19.; Abdünnasır Abdulkayyum, a.g.e., vr.15b, str.6-10.; Ali Arabî İlyas, Tevarih-i Kostantiniyye..., vr.64a, str.4-9.; İlyas Balıkesirî, a.g.e., vr.2a, str.12-16.

363 _{Abdullah Konevi, a.g.e., s.50.}

364 _{Yusuf bin Musa el-Balıkesirî, a.g.e., vr.2b, str.4.; Feridun Dirimtekin, Resimli Ayasofya.., s.6.,}

“Üstüyano dahi cümle beyler ve sipahilerle içeri girdi. Ferahından tâ mihrâba değin şükretti ve eyitti. Minnet Allahu teâlâ hazretine ki fazl ve hidayetinden bunculayın ibâdethane yapmak müyesser eyledi. Hiç bir pâdişaha olmadı, eğerçi Süleyman peygamber aleyhisselam Kudus-i Şerif’i yaptı amma bu ondan yeğdir dedi.” Yusuf bin Musa Balıkesirî, a.g.e., vr.130b, str.8-9.

365 _{Şemseddin Karamani, a.g.e., vr.23a, str.1,2.; Nişancı, vr.47a, str.4-6.; “Ol vaktin patriki üç bin kıssis}

ile herbiri birer kâfuri şem‘a ile binanın mübarekliğine geldiler, Üstenobano patriklerin elinden tutup büyük dervâzdan mihrâba varınca gitti ve dedi ki “minnet Hüda’ya ki ben böyle âli bir ibâdethane yaptım ve kimseye böyle binâ-yı âli yapmak müyesser olmadı”. Abdünnasır Abdulkayyum, a.g.e., vr.15b, str.9- 14.

366 _{Abdünnasır Abdulkayyum, a.g.e., vr.16a., str.13-14.; Nişancı, a.g.e., vr.47a, str.6,7.; İbrahim Efendi}

yayıldığını, her taraftan ziyarete gelip, hediyeler getirenler olduğunu belirtmektedir367_.

Bu süreçte İstanbul’a malzeme gönderen beyler, hükümdarlar, melikler buraya gelmişler ya da elçilerini göndermişlerdi. Ayasofya sadece İstanbul’un değil, Hristiyan dünyasının göz bebeği olmuş, ibadet edilecek bir mekân olmanın yanında bir sembol ve üstünlük kaynağı rolünü üstlenmiştir.