1. Hz. Âdem ve Çocukları
Hz. Âdem, insanlığın atası ve ilk insandır.197 Allah onu topraktan yaratmıştır.198 Allah, Âdem ve oğullarını yeryüzünün halifesi olarak tanımlamış ve varlığın önüne koymuştur. Meleklerin Allah’ın tasarrufuna karşı tereddüt ortaya koymaları,199 İblisle olan diyaloglar200 ve Adem’in eşi ile yeryüzüne inmesi Kur’an’da hikâye edilen hususlardır.
Kur’an, isim vermeden Hz. Adem’in eşinden de bahseder.201 Cennete yerleşme202 ve yasağın çiğnenmesi203 tövbeyle dönüşüm204 ve dünya hayatı ile devam205 etmesinden söz edilir.
Hz. Âdem ve eşi açısından anlatılanların konumuzla ilgili kısmı ise çocuklarından bahseden ayetlerdedir. Bu meyanda Allah’tan evlat talebinde bulunmaları206 en önemli husustur. Evlat talebinin gerekçesi ise şükür kavramıyla izah edilmiştir ki meselenin değer boyutuna dair bir mesaj taşımaktadır. Allah onlardan nesiller meydana getirmiştir.207
Hz. Âdem ve eşinin çocukları bağlamında belki de bir diğer önemli örnek iki oğulun durumudur. İsimleri Kur’an’da zikredilmeyen ancak Habil ve Kabil olarak bilinen kardeşler, yeryüzünün ilk bozgunculuğunun konusu olmuşlardır.208 İlk kan dökülmüştür. İlgili ayette iki kavram ön plana çıkmıştır. Kurbiyyet (kurban) ve takva. İki kardeşin mücadelesinde ortaya çıkan ancak dile getirilmeyen bir kavram da haseddir. Bu kıskançlık ve hased, katli doğurmuştur. Sonuç zulmün sahibi zalimin ateşe atılmasıdır.209 Hz. Âdem, bu hadise nedeniyle Kur’an’da ifade edilmese de ilk evlat acısını gören olmuştur yorumu yapılmıştır.210
Kavramlar:
- Şükür
197 Bakara, 2/31; Hicr, 15/26-29.
198 Ali İmran 3-59.
199 Bakara, 2/30.
200 Bakara, 2/34; Araf, 7/12, 13, 14, 18; Hicr, 15/34, 35, 38; Sa’d, 38/77-78.
201 Rum, 30/21.
202 Bakara, 2/35; Araf, 7/89; Taha, 20/117-119.
203 Taha, 20/115, 120.
204 Araf, 7/20-23.
205 Araf, 7/ 24-25.
206 Araf, 7/189: Sizi bir tek candan yaratan, kendisiyle mutlu olsun diye ondan da eşini yaratan O’dur. Erkek eşiyle beraber olunca kadın hafif bir yük yüklenir, onu bir süre taşır; hamileliği ağırlaşınca rableri olan Allah’a şu sözlerle yakarırlar: "And olsun, bize kusursuz bir çocuk verirsen kesinlikle şükredenlerden olacağız!"
207 Nisa, 4/1.
208 Maide, 5/27.
209 Maide, 5/29.
210 İsmail L. Çakan-N. Mehmet Solmaz, “Kur’an-ı Kerim’e göre Peygamberler ve Tevhid Mücadelesi”, Altınoluk, İstanbul 1994, s. 30.
İnsanlığın ikinci atası olarak bilinen Hz. Nuh, olumsuz nitelikleriyle öne çıkmış bir topluma karşı davetle mükellef kılınmıştır. Şirk,211 zulüm,212 fısk,213 kötülük (sui)214 ve manevi körlük215 onların vasıfları olarak görülmüştür. Buna karşılık Hz. Nuh’un tevhid mücadelesi özel bir sure ile anlatılmış ve diğer surelere de yansımıştır.216 Tufan,217 Hz.
Nuh’un en önemli Risalet mucizesi olarak tarihe geçmiştir. Allah ona, ailesinden ve müminlerden iman edenleri tufan öncesi yapılması istenilen gemiye bindirmesini emretmiştir.218
Hz. Nuh, ailesine karşı çok şefkatlidir. Anne ve babasına yaptığı dua yanında ev halkına yönelik de duada bulunmuştur.219 Tufan sırasında ailesine olan düşkünlüğü de ortaya çıkmıştır. Ancak eşi ve çocuğu onun yanında yer almamıştır.220 Konumuz açısından Hz. Nuh ve oğlu arasındaki ilişki burada zikre değerdir. Hz. Nuh, oğlunun davete icabet etmemesi ve tufanın başlamasıyla bir tehlike ile karşı karşıya kalması karşısında bir baba şefkatiyle
“oğulcuğum” hitabıyla adeta yalvarmıştır.221 Onun şefkati tufan sonrası oğlunu kaybedince Allah’a karşı serzenişinde de görülmektedir. “Oğlum benim ailemdendir” sözleriyle Allah’ın onun hakkında merhametini niyaz etmiştir. Ancak hüküm, zulüm nedeniyle verilmiş ve dua kabul edilmemiştir.222 Allah’ın bu takdiri karşısında Hz. Nuh, bilgisizce talepte bulunmaktan Allah’a sığınmış ve bağışlanma dilemiştir.223 Baba şefkati ile evlatlarda görülen zulüm arasındaki dengenin muhafaza edilmesi bu örnekte ön plana çıkmaktadır.
211 Nuh, 71/23. Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014/2, sayı: 33, s. 224.
222 Hud, 11/37.
223 Hud, 11/47.
1. Uluslararası Ankara Sempozyumu
Kavramlar:
- Şefkat - Zulüm
- Bilgisiz talepler
3. Hz. İbrahim, Oğulları İsmail ve İshak
Peygamberlerin atası namıyla maruf Hz. İbrahim, Halilullah künyesi ile bilinmektedir.224 Putlara karşı mücadelesi,225 Nemrutla olan kavgası ve ateşe atılması226 ilk elden hatırlanan hususlardır. Yeniden yaratılış konusundaki ikna oluşu da227 zikredilmelidir.
İnsani özellikleri çok yüksek niteliklerle anılmıştır. İçten, yumuşak huylu, vefa ve sadakat sahibi olmak gibi hususlar sayılmıştır.228 Babası ve evlatlarına dair atıflar yapılmış ailesinden bahsedilmiştir. Babasına karşı hürmet ve muhabbeti ifadelerine yansımıştır.229 Hz. İbrahim’e evlat olarak İshak ve Yakub’un bahşedilmiş olması zikredildikten sonra bu vesile ile mükafatlandırılmış olduğu tespit edilmiştir.230
Hz. İbrahim’in oğlu İsmail ile olan ilişkileri özel olarak konu edilmiştir. Hz. İsmail, babası Hz. İbrahim’in salih bir evlat talebinin231 karşılığı hilm sahibi bir evlat olarak müjdelenmiştir.232 Konumuz açısından Hz. İsmail, yaşlı bir babaya233 refakat etmesi ve onun davasına omuz vermesi yönüyle önemlidir. Sadakat234 ve sabır sahibi,235 seçkin bir evlat236 şeklinde tanımlanmıştır. Bu yönüyle kurban edilmesi sürecinde baba ile oğul arasındaki nezaket ve hitab uslubu dikkat çekicidir. Babacığım ve oğulcuğum ifadelerine burada da işaret etmek gerekir.237 Benzer durum Ka’be inşasında da görülür.238 Bu süreçler her ikisinin de muhsin olarak anılmasına vesile olmuştur.239 Kâbe inşasında hayırlı nesiller talebi bir
224 Nisa, 4/125.
225 Enbiya 21/52-57.
226 Enbiya 21/69.
227 Bakara 2/260.
228 Tevbe, 9/114; Hud, 11/75; Meryem, 19/41; Necm, 53/37; H. Mehmet, Soysaldı, Kur’an Ayetleri Perspektifinde Hz. İbrâhim’in (a.s.) Rol Model Oluşu, Uluslararası Hz. İbrahim (a.s.) ve Nübüvvet Sempozyumu Tebliğler Kitabı, 2019, cilt: I, s. 57.
229 Meryem, 19/47.
230 Ankebut, 29/27.
231 Saffat, 37/100.
232 Saffat, 37/101.
233 İbrahim, 14/39.
234 Meryem 19/54.
235 Enbiya 21/85.
236 Enam 6/86; Sa’d, 38/48.
237 Saffat, 37/102.
238 Bakara 2/127-129.
239 Saffat 37/108-111.
Kur’an’da Peygamberler ve Çocuk Olgusu
87
başka evlat talebi bağlamında not edilmesi gereken husustur.240 Hz. İsmail hizmeti seven bir yapıya sahiptir. Kâbe’nin bakım ve temizliğini üstlenmiştir.241 Hz. İbrahim’in bir evladı da Hz. İshak’tır. Doğmadan önce müjdelenmiştir. Salih242 basiret sahibi, güçlü243 ve alim244 bir insan olarak vasıflandırılmıştır.
Kavramlar:
- Salih evlat talebi
- Muştu/Büşra-halim evlat müjdelendi - Hamd
- Vaadine sadık - Sabırlı
- Hizmet, Kâbe temizliği İsmail 4. Hz. Lut ve iki kızı
Hz. Lut, peygamber olarak gönderilmiş olduğu toplumun ahlaksızlığı245 karşısında vermiş olduğu mücadele ile hatırlanmıştır. Hz. Lut, ailesine karşı özen gösterip onların meşru bir hayat sürmelerine önem vermiştir. Eşi iman etmez iken246 kızları babalarının yanında yer almıştır. Hz. Lut kızlarını temiz/tahir olarak tanımlamıştır.247 Allah da onları aileden olanlar olarak tarif etmiştir.248
Kavramlar:
- Temiz-tahir, iffet - Aileden mümin
5. Yakup ve Yusuf
Hz. Yakup, Hz. İbrahim’in İshak’tan olan torunu idi. İbrahim’e İshak’la birlikte müjdelenmişti.249 Allah Hz. Yakub’un ve Hz. İshak’ın verilmesini hibe kelimesi ile izah etmiştir.250 Hz. Yakup, on iki evlat sahibi olmuş ve bunlar içinde Hz. Yusuf ve kardeşi özel bir yere sahip olarak Yusuf ve Kardeşleri hikayesi şöhret kazanmıştır. Bu süreçte Hz.
240 Bakara 2/127-129.
241 Bakara 2/125; Hac 22/26.
242 Enbiya 21/72.
243 Sad, 38/45-47.
244 Zariyat 51/28.
245 Araf, 7/81-82.
246 Tahrim, 66/10.
247 Hud, 11/78.
248 Hicr, 15/64-65; krş. Faruk Tuncer, Hz. Lut’un Kavmine Karşı Kızlarını Sunmasının Anlamı, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Darulfunun İlahiyat], 2012, sayı: 26, s. 113.
249 Hud, 11/71.
250 Meryem 19/49-50.
1. Uluslararası Ankara Sempozyumu
Yakub’un evlat hasreti hususundaki sabrı özel olarak anılmıştır.251 Konumuz açısından onun evladıyla olan imtihanı ve Hz. Yusuf’un da evlat olarak babası ile ilişkisi konu edilmiştir.
Baba oğul rüya tabirleri hususunda mahir idiler.252
Hz. Yusuf ise ihlas,253 ilim,254 güzel simalı,255 mülk ve saltanat sahibi256 bir kişi olarak tavsif edilmiştir. Hz. Yakup, oğlu Yusuf’taki istidadı fark ettiği için ona ayrı bir ihtimam göstermiştir. Bu çocuklarının diline “hub” ifadesiyle daha sevgili şeklinde yansımıştır.257
Hz, Yusuf’un bir özelliği de her ne kadar köle olarak satılmış ise de evlat edinilmiş olmasıdır.258 Ergenlik çağında ise bilgi ve hikmet verilmiştir.259 Ancak bu süreç iffetiyle imtihanı da beraberinde getirmiştir.260 Hz. Yusuf ihanet etmemiştir.261
Hz. Yakup, hatalı ve cahilce davranan evlatlarına karşı da güven ortaya koymuş262 nasihatte bulunmuş ve sabretmiştir.263 Yusuf da kardeşlerinin davranışlarını affetmiştir.264
Kavramlar:
- Evlat Allah’ın lütfudur/hibe
- Evlat özlemi karşısında yapılacak olan - İhlas
- İlim - Mülk - Hubb - İffet
- Hain olmamak - Affetmek - Güvenmek
251 Yusuf, 12/83.
252 Yusuf, 12/21.
253 Yusuf, 12/24
254 Yusuf, 12/22
255 Yusuf, 12/32
256 Yusuf, 12/56
257 Yusuf, 12/8-9.
258 Yusuf, 12/21; Halit Boz, “Kur’an ve Tevrat’ta Hz. Yusuf”, Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi/The Journal of Turk & Islam World Social Studies, 2017, cilt: IV, sayı: 14, s. 299.
259 Yusuf, 12/22.
260 Yusuf, 12/23.
261 Yusuf, 12/52.
262 Yusuf, 12/64.
263 Yusuf, 12/83, 87.
264 Yusuf, 12/92.
Kur’an’da Peygamberler ve Çocuk Olgusu
89 - Sabır
6. Hz. Musa ve Asiye
Hz. Musa, peygamberler içinde kıssası en çok anlatılanlardandır. O dönemdeki Mısır firavunun gördüğü rüya üzerine erkek çocuklarını öldürmek istemesi265 ve ilahi bir mucize ile bebek Musa’nın sarayda misafir edilip büyütülmesi ardından tevhid davasına başlaması hikâye edilir. Hz. Musa’nın annesinden de bahsedilir. Allah, Hz. Musa daha bebek iken yapması gerekeni annesine ilham etmiş ve o da çocuğu Nil’e bırakmıştı.266 Annenin evladı hakkındaki muhtemel korkusu ve hüznü ayete yansımıştır.267 Bu ayrılığın oluşturduğu hüzün, göz aydınlığına dönüşsün diye Allah tekrar anne ve evladını sarayda buluşturmuştur.268
Hz. Musa’da dair bir önemli figür de ona adeta annelik yapan Firavun’un karısıdır.
O Hz. Musa bulunduğunda onu evlat edinmeyi önermiş ve Firavun bunu kabul etmiştir.269 Kur’an’da adı açıkça zikredilmez. Ancak Hz. Peygamber’in onun adını Asiye olarak ifade ettiği belirtilmiştir.270 Tabiri caizse Hz. Musa’ya annelik yapmıştır.271 Evlat edinmiştir. Üvey anne tabiri gördüğü hizmet dikkate alındığında hafif kalmaktadır. Zira Hz. Musa’nın bir sarayda yer bulmasında olumlu rol üstlenmiştir. Peygamber olduğu zaman da ona iman etmiş ve bunun çilesini çekmiştir.272
Hz. Musa, delikanlılık çağına gelince, ilim ve hikmet verilmiştir. Muhabbet yüklenmiştir.273 Hz. Musa hasbi niteliklere de sahipti. Bu hassasiyetinden olsa gerek bir İsrailli ile bir Mısırlının kavgasında İsrailliye destek olmuş ama üzücü bir sonuç da ortaya çıkmıştı.274 Sonra tevbe etti. Suçlulara destek olmayacağına dair söz verdi.275
Kavramlar:
- Hüzün
265 Kasas, 28/4.
266 Taha 20/39; Kasas, 28/7.
267 Kasas, 28/7.
268 Taha 20/13; Kasas, 28/40; Aydemir, “Abdullah, Hz. Mûsâ (Çocukluk ve Gençlik Çağı)- I”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1986, sayı: 3, s. 67.
269 Kasas, 28/9.
1. Uluslararası Ankara Sempozyumu
- Havf - Şefkat - Üvey anne - Anne - Süt emme276 - İlim, hikmet - Huy güzelliği - İyilik
7. Zekeriya ve oğlu Yahya
Hz. Zekeriyya, Hz. Süleyman’ın neslindendir. Salih,277 duası makbul278 bir peygamberdi. Kendi davasına destek olması için Allah’tan kendisine bir evlat vermesini niyaz etmişti.279 Bu evladın vasıfları, veli, razı kelimeleriyle ifade edilmiştir. Çocuk iken hikmet verilmiştir.280 evladı kendisinin davasında yalnız kalmaması için talep etmiştir.
Nihayet Allah ona Yahya isimli bir evlat bahşetmiştir.281 Yine bu evlat, seyyid, hasur olarak tanımlanmıştır.282 Hannan, zekât, taki, birr valideyhi, cabbar ve asi değil283 denmiştir.
Kavramlar:
- Seyyid - Hasur - Hannan - Zekât - Taki
- Birrul valideyn - Cabbar ve asi değil - Veli
- Razı
276 Kasas, 28/12.
277 Maide, 5/85.
278 Meryem, 19/4.
279 Meryem, 19/4-6.
280 Meryem, 19/12.
281 Meryem, 19/7.
282 Ali İmran, 3/39.
283 Meryem 19/12-14.
Kur’an’da Peygamberler ve Çocuk Olgusu
91 8. Meryem ve İsa
Hz. İsa, mümtaz bir ailenin ferdi olarak Hz. Meryem’in oğludur. Babasız olarak ilahi bir mucize ile dünyaya gelmiştir. Hz. Meryem özel bir insandı. Daha anne karnında iken mabede adanmıştı.284 Ancak kız olması bu vazifeyi yapabilmesi hususunda tereddüt oluşturmuştu.285 Ama o bu vazifeyi ifa edebilmişti.286 Hz. Zekeriyya’nın nezaretinde büyümüştü.287 Allah ona bir erkek çocuk hibe etmek üzere Cebrail’i göndermişti. Böylece Hz. İsa, bir ayet ve rahmet kılınmıştı.288 Kur’an 23 defa Hz. İsa’yı annesine nispetle Meryem oğlu İsa şeklinde anmıştır.289
Kavramlar:
- Hibe - Ayet - Rahmet
- Hikmet Verilmiş - Şerefli /Vecih
- Allaha Yakın/Mukarrab - İyilerden290
- Salih291 - Zorba Değil
- Anne Babaya İyilik
- Oğul Olarak Anılan Bir Peygamber Meryem Oğlu İsa
9. Evlatlar Bağlamında Özel Bir Olgu Olarak Hz. Lokman
Hz. Lokman, peygamber olduğuna dair bir bilgi olmamakla birlikte evladına yaptığı nasihatler vesilesiyle Kur’an’da özel atıf yapılan özel bir şahsiyettir. Hz.
Lokman, şükretmesi için hikmet verilen ve oğluna nasihatleriyle tanınan bilge bir kişidir.292 Onun öğütleri; iman, ibadet, ahlak ve görgü kurallarına dairdir.293 Hz.
284 Ali İmran 3/35.
285 Ali İmran 3/36.
286 Meryem, 19/16-17.
287 Meryem, 19/16-17.
288 Meryem, 19/18-21.
289 Harman, Ömer Faruk, “Kur’an-ı Kerim’de Hz. İsa”, “İslam ve Hıristiyan Kaynaklarında Hz. İsa”, Uluslararası Müslüman-Hıristiyan Diyaloğu Sempozyumu, 23-24 Eylül 2005, Yeşilköy, s. 3-12
290 Ali İmran, 3/45-49.
291 Meryem, 19/23-33.
292 Lokman, 31/12-19; Şahin, Harun “Kur’an’da Aile İçi Eğitim: Lokman Suresi Örneği”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009, cilt: XIV, sayı: 22, s. 82.
293 Ömer Faruk Harman, “Lokman” DİA, Ankara 2003, 27/205-206.
1. Uluslararası Ankara Sempozyumu
Peygamber’e Kureyş’in Lokman ve çocuklarının ona saygısı hakkında soru sormaları üzerine nazil olduğu ifade edilmiştir.294
Kavramlar:
1. Şükür-hikmet 2. Şirk zulüm 3. İyilik
4. İbadet, fenalığı önle, sabır
5. İnsanları küçümseme, kibirlenme, 6. Yürüyüşünde tabii ol
7. Sesini kıs