Evlat olmak ve evlat sahibi olmak, Allah’ın insana bahşettiği en kıymetli lütuflardan olsa gerektir. İnsanlığa rehber olarak gönderilen peygamberler de hem evlat olarak hem de evlat sahibi olarak örneklikler ortaya koymuşlardır. Bu süreç ilk insan ve ilk peygamber Hz.
Âdem ile başlamıştır. Hz. Âdem ve eşi, Allah’ın verdiği nimetlere şükredebilmek için evlat talebinde bulunmuşlardır.295 Benzer talep Hz. İbrahim’de, Hz. Zekeriyya’da ve Hz.
Meryem’in annesinde de görülmüştür. Bu dualar kabul edilmiş ve nesiller meydana gelmiştir.296 Buradan evlat sahibi olmanın fıtri bir gereklilik olduğu anlaşılmakta olup insan onun sevgisini hissetmek ve yaşamak istemektedir. Babalar evlatlarına rehberlik yapmışlardır.297 Fıtri olarak da kendi davalarının sahiplenilmesini ümid etmişlerdir.298 Bu talep ve duanın karşılığı bir müjde olarak kendilerine sunulmuştur. 299
Kur’an’da gerek evlat olarak gerekse evlat sahibi olarak on iki peygambere atıfta bulunulmuş ve kıssaları anlatılmıştır. Bunlar, Âdem, Nuh, İbrahim, İsmail, İshak, Lut, Yakup, Yusuf, Musa, Zekeriyya, Yahya ve İsa’dır. Hz. Lokman ise bir nebi olmamakla birlikte salihlerden bir kimse olarak evladı ile olan ilişkisine atıfta bulunulmuştur.
Kur’an’da peygamberlerin evlatlarıyla ilişkilerinde ebeveyn ve evlat olarak olumlu ve olumsuz ilişkilere işaret edildiği gibi bu ilişkilerin etrafında şekillenmiş olan değerler ve
294Ekin, Yunus, “Lokman Sûresi’nin Tanıtımı”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1996, sayı:
1, s. 157; Gül, Ahmet, “Lokman Hekim ve Öğütleri”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1985, sayı: 2, s. 387-406; Duman, M. Zeki, “Ailede Çocuk Eğitimi ve Lokman Hakim'in Oğluna Nasihatlerinin Düşündürdükleri”, Diyanet İlmi Dergi [Diyanet Dergisi], 1991, cilt: XXVII, sayı: 3, s. 103-116.
295 Araf, 7/89.
296 Nisa, 4/1.
297 Bakara, 2/38; Taha, 20/122-123; Ali İmran 3/33.
298 Meryem, 19/7.
299 Hud, 11/71; Saffat, 37/101.
Kur’an’da Peygamberler ve Çocuk Olgusu
93
bu değerlere kaynaklık eden kavramlar oluşmuştur. Evlat sahibi bir baba ve peygamber olarak evlatlarıyla olumsuz imtihan olunan üç örnek mevcuttur. Bunlardan ilki, Hz. Adem’in iki evladının birbiriyle mücadelesi ile ortaya çıkan katl örneğidir. Bir diğeri Hz. Nuh’un oğlunun iman etmemesi üzerine yaşadığı hüzündür. Üçüncüsü ise Hz. Yakub’un evlatlarının kardeşleri Yusuf’a kurdukları hiledir. Olumlu örnekler ise Hz. İbrahim’in oğulları İsmail ve İshak, Hz. Lut’a iman etmiş kızları, Hz. Yakub’un oğlu Yusuf, Hz. Zekeriyya’nın oğlu Yahya ve Meryem oğlu İsa’dır.
Peygamberlerin hayatından evlat-ebeveyn ilişkisi bağlamında ilkeler çıkarmak mümkündür. Hz. Âdem ile iki evladı arasındaki ilişkilere dair hususlar Kur’an’a yansımamıştır. Bununla birlikte onun evlat sahibi olmayı bir şükür sebebi olarak görmesi kayda değerdir.
Hz. Nuh’ta ise baba şefkatinin tezahürü asi bir evlat üzerinden örneklendirilmiştir.
Bu örnekte evlatların olumsuz durumları karşısında bilgece davranmanın önemi ortaya konulmuştur. Bu, takvaya daha uygun olarak değerlendirilmiştir. Şefkatin zulmü görmezlikten gelmeye neden olmaması önemsenmiştir.
Hz. İbrahim ise, evlat talebini salih olması vurgusuna entegre etmiş ve onun bu talebine uygun olarak hilm sıfatında bir evlat müjdeli bir haber sonrasında verilmiştir. Baba evlat arasında başlangıçtan itibaren oluşan bir ilkeli usul, sadakat, sabır ve hizmet ile adeta taçlanmıştır. Allah’a verdiği söze sadık kalmış, sabır göstermiş ve Kâbe hizmetlerine devam etmişlerdir.
Hz. Lut ve iki kızı ise aile içinde iman davetine karşılık veren evlatların iffet ve tahir olma nitelikleri söz konusu edilmiştir. Benzer bir durumu Hz. Yusuf’ta ve Hz. Meryem’de de görmek mümkündür.
Hz. Yakup ve evlatları ile olan ilişkisinde önemli bir ayrıntıyı zikretmek icap eder. Hz.
Yakup evlatları arasında ayrım yapmamıştır. Hz. Yakub’un Hz. Yusuf’a olan özeni evlatları tarafından bir ayrımcılık olarak yorumlanmıştır. Hz. Yusuf, sadakat sahibi ve hain olmaması yönüyle babası için onur vesilesi görülmüş olsa gerektir.
Kur’an’da evlat ve ebeveyn bağlamında bir boyut da evlat olarak peygamberlerin tutumlarıdır. Hz. İbrahim, İsmail ve İshak, Yusuf, Yahya, Musa ve İsa bu yönüyle işaret edilen peygamberlerdir. Hz. İbrahim, babası bir müşrik olmasına rağmen ona itaat etmemiş fakat saygı ve ilgisini eksik etmeyip onun için dua etmiştir. İsmail ve İshak ise babaları Hz.
İbrahim’e hürmet ve sadakatte bulunmuşlardır. Buradan maruf olan hususlarda itaat ve sadakatin önemi fark edilebilir.
1. Uluslararası Ankara Sempozyumu
Hz. Musa hem kendi annesine hem de kendisine üvey annelik ve babalık yapan Firavun ve eşine karşı hürmetsizlik yapmamıştır. Huy güzelliği ve iyilik onun ilişkilerinde temel nitelik olmuştur. Hz. Yahya ise asilik ve zorbalıktan uzak, sevgi dolu anne babaya hürmetkar olduğu kaydedilmiştir. Seyyid olması yönüyle de beyefendiliğine atıfta bulunulmuş olabilir. Benzer özellikler Hz. İsa için de söz konusudur.
Bir peygamber olmasa da Hz. Lokman’ın oğluna nasihatleri evlat ve çocuk konuları ele alındığında mutlaka ilgi alanına dahil edilmiştir. İhsan, sabır, mütevazı olma gibi erdemler onun evladına nasihatlerinde öne çıkarılabilecek hususlardandır.
Sonuç olarak ifade edilmelidir ki, Allah Kur’an’da, evlatlar üzerinden iyi örneklikleri Hz.
Peygamber’in hitap ettiği toplumlara ulaştırmıştır. Bu mesajlarda ihsan ve bilgi-hikmet temel kavramlar olarak dikkat çekmiştir.
KAYNAKÇA
Aydemir, “Abdullah, Hz. Mûsâ (Çocukluk ve Gençlik Çağı)-I”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1986, sayı: 3, s. 65-88.
Aydemir, Abdullah. “Hz. Mûsâ (Çocukluk ve Gençlik Çağı) -II-”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1987, sayı: 4 [Prof. Dr. Ömer Yiğitbaşı’na Armağan], s. 1-33.
Boz, Halit, “Kur’an ve Tevrat’ta Hz. Yusuf”, Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi/The Journal of Turk & Islam World Social Studies, 2017, cilt: IV, sayı:
14, s. 293-318
Çakan, İsmail L. – Solmaz, N. Mehmet Solmaz, Kur’an-ı Kerim’e göre Peygamberler ve Tevhid Mücadelesi, Altınoluk, İstanbul 1994.
Duman, M. Zeki, “Ailede Çocuk Eğitimi ve Lokman Hakim'in Oğluna Nasihatlerinin Düşündürdükleri”, Diyanet İlmi Dergi [Diyanet Dergisi], 1991, cilt: XXVII, sayı: 3, s. 103-116.
Ekin, Yunus, “Lokman Sûresi’nin Tanıtımı”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1996, sayı: 1, s. 157-162.
Güç, Ahmet, “Kur’an-ı Kerim’e Göre Hz. Meryem ve İsa (a.s)”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1991, cilt: III, sayı: 3, s. 215-224.
Gül, Ahmet, “Lokman Hekim ve Öğütleri”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1985, sayı: 2, s. 387-406.
Harman, Ömer Faruk, “Kur’an-ı Kerim’de Hz. İsa, İslam ve Hıristiyan Kaynaklarında Hz. İsa”, Uluslararası Müslüman-Hıristiyan Diyaloğu Sempozyumu, 23-24 Eylül 2005, Yeşilköy, 2005, s. 3-12.
Kur’an’da Peygamberler ve Çocuk Olgusu
95
Harman, Ömer Faruk, “Lokman” DİA, Ankara 2003, 27/205-206.
Martı, Huriye-Abdurrahman Han, “Hz. Nuh’un Hayatı Ekseninde “Aile Olmak”
Üzerine Yeniden Düşünmek”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2016, cilt: V, sayı: 9, s. 97-105.
Soysaldı, H. Mehmet, “Kur’an Ayetleri Perspektifinde Hz. İbrâhim’in (a.s.) Rol Model Oluşu”, Uluslararası Hz. İbrahim (a.s.) ve Nübüvvet Sempozyumu Tebliğler Kitabı, 2019, cilt: I, s. 56-81.
Şahan, Ramazan “Hz. Nûh Kıssası Bağlamında Ailevi İlişkiler”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014/2, sayı: 33, s. 215-248.
Şahin, Harun, “Kur’an’da Aile İçi Eğitim: Lokman Suresi Örneği”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009, cilt: XIV, sayı: 22, s. 81-91.
Şan, Lokman, “Hz. İbrahim Kıssasında Aile”, Uluslararası Hz. İbrahim (a.s.) ve Nübüvvet Sempozyumu Tebliğler Kitabı, 2019, cilt: II, s. 551-563.
Tan, Zeki, “Lokman Sûresi 12-19 Ayetleri Bağlamında Baba-Çocuk İlişkisi”, Iğdır Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Uluslararası Aile İçi Eğitim Çalıştayı, 2016, s. 211-222.
Topçu, Mevlüt, Kur’an’da Aile Örnekleri, DİB Yayınları, Ankara 2020.
Tuncer, Faruk, “Hz. Lut’un Kavmine Karşı Kızlarını Sunmasının Anlamı”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Darulfunun İlahiyat], 2012, sayı: 26, s. 111-136.
Vidinli, Hafsa Fidan, “Kur’an’da Üç Kadın: Havva, Meryem, Sebe Melikesi”, Kur’an ve Kadın Sempozyumu 4-5 Haziran 2010 Ankara, 2013, s. 151-166.