Kapsam

Emeklilik şirketine katkı payı ödeyen şahıs veya firma yöneticileri, oluşturulan fonun veya planın işleyişi hakkında sağlıklı bilgi almak isterler. Bu standart ilgili planın yatırım pozisyonu, getirileri, gelir ve giderleri, yükümlülükleri vs. hakkında periyodik raporlamanın nasıl yapılacağını açıklamaktadır. Ülkemizdeki İş Bankası Çalışanları Dayanışma ve Yardımlaşma Sandığı TMS 26 ile ilgili güzel bir örnektir.

Emeklilik fayda planları; tanımlanmış katkı planları veya tanımlanmış fayda planları şeklinde olabilir. Bu planların büyük bir bölümü, katkı paylarının yatırıldığı ve emeklilik faydalarının ödendiği, ayrı bir yasal kişilikleri olan (sigorta şirketleri gibi) ya da olmayan ayrı bazı fonlardan oluşur ve emeklilik fayda planlarının periyodik raporlama biçimi bu standardın kapsamındadır.

Bu Standart; kıdem tazminatları, ertelenmiş ücret/kazanç düzenlemeleri, uzun süreli çalışanlara sağlanan faydalar, özel erken emeklilik veya işten çıkarılma planları, sağlık ve refah planları veya ikramiye planları gibi çalışanlara sağlanan diğer faydaları kapsamaz. Ayrıca, devlet sosyal güvenlik uygulamaları şeklindeki sözleşmeler de bu Standart kapsamı dışındadır.

85 3.2.2. Tanımlar

Bu standartta kullanılan terimler şunlardır (TMS 26, Md: 8):

Emeklilik Fayda Planları (Retirement Benefit Plans): Bir işletmenin çalışanlarına, hizmetlerinin bitiminde veya bitimi sonrasında (yıllık gelir veya toplu ödeme şeklinde) sağlayacağı faydaların veya bu faydalara ilişkin katkıların; bir belgede yer alan koşullara veya işletmenin uygulamalarına dayanılarak emeklilik öncesinde belirlenebildiği veya tahmin edilebildiği anlaşmalardır.

Tanımlanmış Katkı Planları (Defined Contribution Plans): Emeklilik faydası olarak ödenecek tutarların, fona yapılan katkılar ve bu katkılar üzerinden elde edilen yatırım kazançları aracılığıyla belirlendiği emeklilik fayda planlarıdır.

Tanımlanmış Fayda Planları (Defined Benefit Plans): Emeklilik faydası olarak ödenecek tutarların, genellikle, çalışanların kazançları ve /veya hizmet sürelerine bağlı bir formüle göre hesaplandığı emeklilik fayda planlarıdır.

Fonlama (Funding): Gelecekte emeklilik faydalarına ilişkin olarak yapılacak ödemelerle ilgili yükümlülüklerin karşılanması amacıyla, işveren işletmenin dışındaki bir işletmeye (ilgili fona) varlık devri işlemidir. Aşağıdaki terimler de bu Standart kapsamında kullanılmıştır:

Katılımcılar (Participants): Emeklilik fayda planının üyeleri ve plan tarafından sağlanan faydalardan yararlanma hakkı olan diğer kişilerdir.

Sağlanacak Faydalarda Kullanılabilecek Net Varlıklar (Net Assets Available for Benefits): Planın varlıklarından, taahhüt edilen emeklilik haklarının bugünkü aktüeryal değerleri dışındaki yükümlülükler düşüldükten sonra kalan varlıklardır.

Taahhüt Edilen Emeklilik Faydalarının Bugünkü Aktüeryal Değeri (Actuarial Present Value of Promised Retirement Benefits): Mevcut ve geçmişteki çalışanlara, vermiş oldukları hizmete dayanılarak emeklilik fayda planı çerçevesinde ödeneceği tahmin edilen tutarların bugünkü değeridir.

Kazanılmış Haklar (Vested Benefits): Elde edilmeleri, ilgili emeklilik fayda planına göre hizmetin devamlılığı şartına bağlı olmayan faydalardır.

86 3.2.3. Tanımlanmış Katkı Planları

Tanımlanmış katkı planına ilişkin raporlamanın amacı plan hakkında ve planda yer alan yatırımların performansı hakkında periyodik bir şekilde bilgi verilmesidir. Söz konusu amaç, genellikle aşağıdaki hususları içeren finansal tabloların hazırlanmasıyla gerçekleştirilir (Gençoğlu, Özerhan, Karabınar, 2013: 498):

 Dönem içerisinde gerçekleşen önemli faaliyetlere ilişkin açıklamalar ve plana, planın üyeliği ile koşul ve içeriğine ilişkin herhangi bir değişikliğin etkisi;

 Döneme ilişkin işlemleri ve yatırım performansı ile planın dönem sonundaki finansal durumunu gösteren tablolar ve

 Yatırım politikalarına ilişkin açıklama içeren finansal tablolar.

Aşağıdaki tablo tanımlanış katkı planı raporlaması örneğidir (Nandakumar, Ghosoh, Alkafaji, 2010: 133):

XYZ A.Ş. 31.12.2015 TARİHLİ TANIMLANMIŞ KATKI PLANI KULLANIMA HAZIR VARLIKLAR TABLOSU (1.000 TL.) VARLIKLAR

Yatırımlar (Gerçeğe uygun değerle)

Devlet Tahvilleri 10.000

Belediye Tahvilleri 13.000

Hisse Senetleri 17.000

Yabancı Şirket Hisse Senetleri 13.000

Borçlanma Tahvilleri 12.000

Yabancı Şirket Tahvilleri 14.000

Diğerleri 11.000

Toplam Yatırımlar 90.000

Alacaklar

Aracı Kurumlardan Alacaklar 25.000

Faiz Tahakkukları 15.000

Temettü Alacakları 12.000

Toplam Alacak 52.000

Kasa 15.000

Toplam Varlıklar 67.000

YÜKÜMLÜLÜKLER Ödenecek Borçlar

Aracı Kurumlara Borçlar 10.000

Katılımcılara Ödenecek Faydalar 11.000

87

Toplam Ödenecek Borçlar 21.000

Gider Tahakkukları 15.000

Toplam Yükümlülük 36.000

FAYDALAR İÇİN KULLANIMA HAZIR VARLIKLAR 31.000

3.2.4. Tanımlanmış Fayda Planları

Tanımlanmış fayda planlarına ilişkin finansal tablolar, aşağıda açıklananlardan herhangi birini içerir (Gökçen, Ataman ve Çakıcı; 2011: 342):

 Sağlanacak faydalarda kullanılabilecek net varlıkları;

 Taahhüt edilen emeklilik fayda haklarının, kazanılmış ve kazanılmamış haklar olarak ayrım yapılmak suretiyle gösterildiği bugünkü aktüeryal değerlerini ve

 Ortaya çıkan fazla ya da açığı veya

Aşağıdakilerden herhangi birini içeren, sağlanacak faydalarda kullanılabilecek net varlıklar tablosunu:

 Taahhüt edilen emeklilik fayda haklarının, kazanılmış ve kazanılmamış haklar olarak ayrım yapılmak suretiyle gösterildiği bugünkü aktüeryal değerlerini gösterir bir ifade içeren veya

 Ekinde bulunan aktüeryal rapordaki buna ilişkin bilgiye atıf yapılan.

Finansal tabloların düzenlendiği tarihte, herhangi bir aktüeryal değerlemenin yapılmamış olması durumunda; yapılmış olan en son değerleme esas alınır ve değerleme tarihiyle birlikte açıklanır (Gençoğlu, Özerhan, Karabınar, 2013: 499).

Tanımlanmış fayda planlarına ilişkin raporlamanın amacı; biriken kaynaklar ve plan tarafından sağlanan faydalar arasında zaman içindeki ilişkinin değerlendirilmesinde yararlı olan, planın işleyişi ve mali kaynakları hakkında periyodik bilgi sağlamaktır.

Anılan amaç, genellikle, aşağıdaki hususları içeren finansal tablolar hazırlanmak suretiyle gerçekleştirilir (TMS 26, Md: 22):

 Dönem içerisinde gerçekleşen önemli faaliyetlere ilişkin açıklamalar ve plana, planın üyeliği ile koşul ve içeriğine ilişkin herhangi bir değişikliğin etkisini;

88

 Döneme ilişkin işlemleri ve yatırım performansı ile planın dönem sonundaki finansal durumunu gösteren tabloları;

 İlgili tabloların bir bölümünde veya ayrı bir rapor aracılığıyla aktüeryal bilgi ve

 Yatırım politikalarına ilişkin açıklama.

Aşağıdaki tablolar tanımlanış fayda planı raporlaması örneğidir (Mirza, Orrell, Holt, 2010: 189).

XYZ A.Ş. 31.12.2015 TARİHLİ TANIMLANMIŞ FAYDA PLANI KULLANIMA HAZIR NET VARLIKLAR TABLOSU

BİRİKMİŞ EMEKLİLİK FAYDALARININ AKTÜERYAL BUGÜNKÜ DEĞERİ VE PLAN FAZLASI VEYA AÇIĞI (1.000 TL.)

VARLIKLAR

Yatırımlar (Gerçeğe uygun değerle)

Devlet Tahvilleri 155.000

Belediye Tahvilleri 35.000

Hisse Senetleri 35.000

Yabancı Şirket Hisse Senetleri 35.000

Borçlanma Tahvilleri 25.000

Yabancı Şirket Tahvilleri 25.000

89

BİRİKMİŞ FAYDALARIN AKTÜERYAL BUGÜNKÜ DEĞERİ 150.000

PLAN FAZLASI 45.000

XYZ A.Ş. 31.12.2015 TARİHLİ TANIMLANMIŞ FAYDA PLANI KULLANIMA HAZIR NET VARLIKLAR DEĞİŞİM TABLOSU (1.000 TL.) Yatırım Gelirleri

Faiz Gelirleri 45.000

Temettü Gelirleri 15.000

Yatırımların Gerçeğe Uygun Değerindeki Net Artış 15.000

Toplam Yatırım Gelirleri 75.000 Plan Katkıları

İşveren Katkıları 55000

Çalışanların Katkıları 50.000

Toplam Plan Katkıları 105.000

Net Varlık Değerindeki Toplam Artış 360.000 Fayda Planı Ödemeleri

Yıllık Emekli Maaşları 25.000

Emeklilik İle İlgili Toplu Ödemeler 35.000

Kıdem Tazminatları 10.000

Süper Emeklilik Fayda Tazminatları 15.000

Toplam Fayda Planı Ödemeleri 85.000

Net Varlık Değerindeki Toplam Azalışlar 85.000

Varlık Değerindeki Net Artış 95.000

Faydalarda Kullanılabilecek Net Varlıklar

Dönem Başı 100.000

Dönem Sonu 195.000

3.2.5. Taahhüt Edilen Emeklilik Faydalarının Aktüeryal Bugünkü Değeri

Emeklilik faydalarından beklenen ödemelerin bugünkü değeri, katılımcıların ilgili dönem maaş düzeyleri veya emekli olacakları tarihe kadar olan sürede öngörülen maaş düzeyleri kullanılarak hesaplanabilir ve raporlanabilir (TMS 26, Md: 23).

3.2.5.1. Cari Maaş Düzeyi Yaklaşımı

Cari maaş düzeyi yaklaşımının benimsenmesinin nedenleri aşağıdaki gibidir (Gençoğlu, Özerhan ,Karabınar, 2013: 496):

90

 Planda yer alan her bir katılımcıya ait tutarın toplamı olan taahhüt edilen emeklilik faydalarının aktüeryal bugünkü değeri böylece daha objektif olarak hesaplanabilir, çünkü bu yaklaşım, öngörülen maaş düzeyinin kullanılmasına oranla daha az varsayım içerir;

 Maaş artışıyla bağlantılı olarak meydana gelecek emeklilik faydalarındaki artışlar, maaş artışının gerçekleştiği tarihte planın yükümlülüğü haline gelir ve

 Cari maaş düzeyi kullanılarak hesaplanan taahhüt edilen emeklilik faydalarının aktüeryal bugünkü değeri, planın kesintiye uğraması veya sona erdirilmesi durumunda ödenecek olan tutarla daha yakından ilgilidir.

3.2.5.2. Öngörülen Maaş Düzeyi Yaklaşımı

Öngörülen maaş düzeyi yaklaşımının benimsenmesinin nedenleri şunlardır:

 Finansal bilgiler, yapılan varsayım ve tahminlere bakılmaksızın, işletmenin sürekliliği ilkesine göre hazırlanmalıdır,

 Nihai ödeme planlarında, emeklilik faydaları, emeklilik tarihinde veya buna yakın bir tarihteki maaşlar dikkate alınmak suretiyle belirlenir; bu nedenle maaşlar, katkı payları ve yatırım getiri oranları öngörülmek zorundadır;

 Fonlamanın büyük bir bölümünün öngörülen maaşlara dayanması halinde, öngörülen maaşların dikkate alınmaması durumunda, plan aşırı fonlanmamış iken aşırı fonlanmış ya da olması gerekenden eksik fonlanmış iken yeterli düzeyde fonlanmış gibi raporlanması sonucunu doğurabilir.

3.2.6. Aktüeryal Değerlemenin Sıklığı

Birçok ülkede aktüeryal değerleme, üç yılda birden daha sık bir sürede yapılmaz.

Finansal tabloların düzenlendiği tarihte, herhangi bir aktüeryal değerlemenin yapılmamış olması durumunda, en yakın tarihli değerleme işlemi esas alınır ve söz konusu değerlemenin tarihi açıklanır (TMS 26, Md: 27).

3.2.7. Plan Varlıklarının Değerlemesi

Emeklilik fayda planına ilişkin yatırımlar gerçeğe uygun değerleri ile gösterilir.

Pazarlanabilir menkul kıymetler açısından gerçeğe uygun değer piyasa değeridir.

91

Gerçeğe uygun değerin tespit edilmesinin mümkün olmadığı plan yatırımlarında, gerçeğe uygun değerin neden tespit edilemediği açıklanır (TMS 26, Md: 32).

Pazarlanabilir menkul kıymetlerin gerçeğe uygun değeri, menkul kıymetlerin rapor tarihindeki değerinin ve döneme ilişkin yatırım performansının en kullanışlı ölçüm yöntemi olması nedeni ile piyasa değeridir. Sabit itfa değeri olan ve ilgili planın yükümlülüklerinin tamamını veya belli bir kısmını karşılamak üzere satın alınmış menkul kıymetler, itfasına kadar sabit getirisi olduğu varsayımına dayanarak en son itfa değeri ile gösterilebilir. Plana ilişkin yatırımların gerçeğe uygun değerinin tespit edilmesinin mümkün olmadığı durumlarda; bir işletmenin toplam sahipliği gibi, gerçeğe uygun değerin neden kullanılmadığı açıklanır. Yatırımların piyasa değerinin veya gerçeğe uygun değerinin dışında bir değerle gösterildiği durumlarda ise genellikle gerçeğe uygun değer de açıklanır. Fonun faaliyetlerinde kullanılan varlıklar, buna ilişkin olarak uygulanabilen Standart hükümlerine göre muhasebeleştirilir (Gençoğlu, Özerhan, Karabınar, 2013: 499):

3.2.8. Açıklamalar

Tanımlanmış fayda planı veya tanımlanmış katkı planı olup olmadığına bakılmaksızın, emeklilik fayda planına ilişkin finansal tablolarda aşağıdaki hususlara da yer verilir (TMS 26, Md:34):

 Sağlanacak faydalarda kullanılabilecek net varlıklar değişim tablosu;

 Uygulanan önemli muhasebe politikalarının özeti ve

 İlgili planın tarifi ve dönem içerisinde plana ilişkin değişikliklerin etkisi.

Emeklilik fayda planları aracılığıyla hazırlanan raporlar, uygulanabilmelerinin mümkün olması durumunda, aşağıdaki hususları içerir:

(a) Aşağıdakileri açıklayan, sağlanacak faydalarda kullanılabilecek net varlıklar tablosu;

 Uygun olarak sınıflandırılmış dönem sonu varlıklar;

 Varlıkların değerleme esasları;

 Sağlanacak faydalarda kullanılabilecek net varlıkların %5’ini veya herhangi bir sınıf veya türdeki menkul kıymetin %5’ini aşan bir yatırıma ilişkin ayrıntılar;

 İşveren nezdinde yapılan yatırımların ayrıntısı;

92

 Taahhüt edilen emeklilik faydalarının aktüeryal bugünkü değeri dışındaki yükümlülükler;

(b) Aşağıdakileri gösteren, sağlanacak faydalarda kullanılabilecek net varlıklar değişim tablosu;

 İşveren katkıları;

 Çalışan katkıları;

 Faiz veya kâr payı gibi yatırım gelirleri;

 Diğer gelirler;

 Fayda ödemeleri veya borçları (örneğin emeklilik, ölüm ve sakatlık yardımları ile defaten ödenen tutarları içerecek detayda);

 Yönetim giderleri;

 Diğer giderler;

 Gelir üzerindeki vergiler;

 Yatırımların elden çıkarılmasından kaynaklanan kâr ve zararlar ile yatırımların değerindeki değişmeler;

 Diğer planlardan ve diğer planlara yapılan transferler;

(c) Fonlama politikasına ilişkin açıklama;

(d) Tanımlanmış fayda planları açısından, ilgili plan şartlarında taahhüt edilen faydalar esas alınarak şimdiye kadar verilen hizmetler için cari veya öngörülen maaş düzeyleri dikkate alınarak hesaplanan taahhüt edilen emeklilik faydalarının (kazanılmış ve kazanılmamış haklar arasındaki ayrımı içerebilen) aktüeryal bugünkü değeri; bu bilgiler, finansal tablolarla bir arada yorumlanacak, bunlara eşlik eden bir aktüeryal raporda da yer alabilir ve

(e) Tanımlanmış fayda planları açısından, yapılan önemli aktüeryal varsayımlar ile taahhüt edilen emeklilik faydalarının aktüeryal bugünkü değerinin hesaplanmasında kullanılan yönteme ilişkin açıklama.

Emeklilik faydasına ilişkin planla ilgili bir rapor, finansal tabloların bir parçası veya ayrı bir rapor şeklinde söz konusu planın bir tanımını içerir. Anılan tanım aşağıdakileri içerebilir:

 İşverenlerin ve kapsanan çalışan gruplarının isimleri;

 Emeklilik faydalarından yararlanan katılımcıların ve yararlanması uygun bulunan diğer katılımcıların sayısı;

93

 Planın türü (tanımlanmış katkı planı veya tanımlanmış fayda planı);

 Katılımcıların plana katkıda bulunup bulunmadığını açıklayan bir not;

 Katılımcılara taahhüt edilen emeklilik faydalarının tarifi;

 Planın her türlü sona erme koşullarının belirtilmesi;

 Raporun kapsadığı dönem boyunca (a) dan (f) ye kadar sayılan hususlarda oluşan değişiklikler.

Kullanıcıların kolayca edinebileceği, ilgili planın tanımlandığı diğer belgelere atıfta bulunulması ve sadece sonradan ortaya çıkan değişikliklere ilişkin bilgi verilmesi de mümkündür.

3.3. TFRS 2 Hisse Bazlı Ödemeler Standardı

Günümüzde insan kaynakları konusunda yaşanan rekabet ve küreselleşme; firmaları, Yetenek Yönetimi kapsamında çalışanları ile ilgili farklı motivasyon araçları geliştirmeye yönlendirmiştir. Şirketlerin; nitelikli ve kilit konumundaki çalışanlarını sermaye ortaklığına davet ve teşvik ettiği “Hisse Planları” yoluyla; aidiyetin arttırılması, performansın ödüllendirilmesi, motivasyonun sağlanması, verimliliğin ve kârlılığın arttırılması gibi olumlu hedefler amaçlanmıştır (Gündüz, 2014: 1).

TFRS 2 Hisse Bazlı Ödemeler Standardı mal ve hizmet alımı karşılığı gerçekleşen hisse bazlı ödemelerin muhasebeleştirilmesi ve finansal tablolara yansıtılmasını düzenlemektedir. Tezin konusu çalışanlara sağlanan faydalar olduğu için sadece çalışanların sağladığı hizmet karşılığında gerçekleşen hisse bazlı ödemeler açısından ele alınacaktır.

3.3.1. Amacı ve Kapsamı

Standardın amacı; hisse bazlı ödeme işlemleri gerçekleştiren bir işletme tarafından yapılması gereken finansal raporlama ile ilgili konuların düzenlenmesidir. Bu Standart, özellikle, bir işletmenin gerçekleştirdiği hisse bazlı ödeme işlemlerinin etkilerini, çalışanlarının hisse senedi opsiyon hakkını elde ettiği işlemlere bağlı giderleri de kapsayacak şekilde, kâr veya zararı ile finansal durumunda gösterilmesini zorunlu kılmaktadır TFRS 2, Md: 1).

Bu Standart (Sağlam, Yolcu ve Eflatun; 2012: 744):

94

 Özkaynağa dayalı (özkaynaktan karşılanan) hisse bazlı ödeme işlemleri,

 Nakde dayalı (nakit olarak ödenen) hisse bazlı ödeme işlemleri ve

 İşletmenin mal veya hizmet alımını veya edinimini gerçekleştirdiği ve söz konusu mal veya hizmetin tedarikçisine, anlaşma konusu mal veya hizmet bedelinin nakit olarak (ya da başka bir varlığın transferi yoluyla) veya özkaynağa dayalı finansal araçlar verilmesi suretiyle ödenmesi alternatiflerinden birini tercih etme imkânı sağladığı işlemleri kapsamaktadır.

Bir hisse bazlı ödeme işlemi, mal veya hizmet alan ya da edinen işletme adına başka bir grup işletmesi (ya da herhangi bir grup işletmesinin hissedarı) tarafından gerçekleştirilebilir. Söz konusu işlem, alınan mal veya hizmetler için ödeme yapılması dışındaki bir amaç için açıkça gerçekleştirilmedikçe,

 Aynı grupta yer alan başka bir işletmenin (ya da bir grup işletmesinin hissedarının) söz konusu hisse bazlı ödeme işlemini gerçekleştirme yükümlülüğünün bulunduğu durumda mal veya hizmet alan ya da

 Aynı grupta yer alan başka bir işletmenin mal veya hizmet aldığı durumda bir hisse bazlı ödeme işlemi gerçekleştirme yükümlülüğü bulunan işletmelere de uygulanır.

Bu TFRS açısından, işletmenin, özkaynağına dayalı finansal aracını kendi mali gücü oranında elinde bulunduran bir çalışanı (veya diğer taraf) ile yaptığı işlemler, hisse bazlı ödeme işlemi değildir (TFRS 2, Md: 4).

3.3.2. Standarda Özgü Terimler

Standardın daha iyi anlaşılmasına ve uygulamasına yardımcı olacak önemli terimler aşağıda açıklanmıştır (TFRS 2, Ek A: 14-17):

Hisse Bazlı Ödeme İşlemleri (Share-based Payment Transaction): İşletmenin, hisse bazlı ödeme anlaşması çerçevesinde tedarikçiden veya çalışandan özkaynağa dayalı finansal araçlar veya diğer özkaynağa dayalı finansal araçlarının fiyatları baz alınan tutarlar karşılığında mal veya hizmet aldığı işlemlerdir.

Özkaynaktan Karşılanan Hisse Bazlı Ödeme İşlemleri (Equity-settled Share-based Payment Transaction): İşletmenin hisse senetleri veya hisse senedi opsiyonları gibi

95

özkaynağa dayalı finansal araçlarının karşılığında mal veya hizmet aldığı hisse bazlı ödeme işlemleridir.

Nakit Olarak Ödenen Hisse Bazlı Ödeme İşlemleri (Cash-settled Share-based Payment Transaction): İşletmenin hisse senetleri veya hisse senedi opsiyonları gibi özkaynağa dayalı finansal araçlarının fiyatları üzerinden alınan mal veya hizmetin bedelinin belirlendiği nakit olarak ödenen hisse bazlı ödeme işlemleridir.

Çalışanlar ve Benzer Hizmetleri Sağlayan Diğerleri (Employees and Others Providing Similar Services): İşletmeye kişisel hizmet veren ve hukuki veya vergisel açıdan çalışan olarak kabul edilen, hukuki veya vergisel açıdan çalışan olarak kabul edilenlerle aynı şekilde işletmenin talimatları altında çalışan ve sundukları hizmetler çalışanların verdiği hizmetler ile benzer olan koşullardan birini sağlayan kişilerdir. Tüm yönetim personeli bu kapsamdadır.

Hisse Senedi Opsiyonu (Share Option): Hamiline, belirli bir dönem için işletmenin hisse senetlerini sabit ya da belirlenebilir bir fiyattan elde etme yükümlülüğünü değil, fakat hakkını veren sözleşmedir.

Özkaynağa Dayalı Finansal Araç (Equity Instrument): İşletmenin tüm borçları çıkarıldıktan sonra varlıklarında bir hakkı veya payı gösteren sözleşmedir.

İhraç Edilmiş Özkaynağa Dayalı Finansal Araç (Equity Instrument Granted): İşletme tarafından hisse bazlı ödeme anlaşmaları ile başka bir tarafa sağlanan özkaynağa dayalı finansal aracını koşullu veya koşulsuz elde etme hakkıdır.

Gerçeğe Uygun Değer (Fair Value): Karşılıklı pazarlık ortamında, bilgili ve istekli gruplar arasında bir varlığın el değiştirmesi ya da bir borcun ödenmesi durumunda ortaya çıkması gereken tutardır.

İhraç Tarihi (Grant Date): İşletme ve karşı tarafın (çalışanlar da dâhil olmak üzere) hisse bazlı ödeme anlaşmasındaki koşul ve ilkelerin karşılıklı olarak anlaşılıp sözleşmenin yapıldığı tarihtir. İhraç tarihinde, işletme karşı tarafa diğer varlıkları veya işletmenin özkaynağa dayalı finansal araçlarını, hakediş şartları sağlandığında, paraya çevirme hakkı verir. Eğer anlaşmanın onaylanması (örneğin, hissedarlar tarafından) söz konusu ise, ihraç tarihi onayın geçerli olduğu tarihtir.

96

Ölçüm Tarihi (Measurement Date): İhraç edilen özkaynağa dayalı finansal araçların gerçeğe uygun değerinin bu TFRS amaçları doğrultusunda ölçüldüğü tarihtir. Çalışanlar ve benzer hizmetleri sağlayan diğerleri ile gerçekleştirilen işlemler açısından, ölçüm tarihi ihraç tarihidir. Çalışanlar (ve benzer hizmetleri sağlayan diğerleri) dışındaki taraflar ile gerçekleştirilen işlemler için ise, işletmenin malları elde ettiği ya da karşı tarafın hizmet verdiği tarihtir.

İçsel Değer (Intrinsic Value): Karşı tarafın koşullu veya koşulsuz onaylama veya alma hakkının olduğu hisse senetleri ile karşı tarafın bu senetler için ödemesi gereken (veya ödeyeceği) fiyat arasındaki farktır. Bir başka ifade ile opsiyonun içsel değeri, hisse senedi fiyatı ile kullanım fiyatı arasındaki farktır. Örneğin, gerçeğe uygun değeri 20 TL olan bir hisse senedi opsiyonunun kullanım fiyatı 15 TL ise hisse senedi opsiyonunun içsel değeri 5 TL’dir.

Yeniden Yükleme Özelliği (Reload Feature): Opsiyon hamilinin, kullanım fiyatının karşılanması için, nakitten ziyade ilgili işletmenin hisse senetlerini kullanmak suretiyle önceden ihraç edilmiş opsiyonları kullanması durumunda, otomatik olarak ek hisse senedi opsiyonu ihraç edilmesini sağlayan özelliktir

Yeniden Yükleme Opsiyonu (Reload Option): Bir hissenin, önceki bir hisse senedi opsiyonunun kullanım fiyatını karşılamak amacıyla kullanılması durumunda ihraç edilen yeni hisse senedi opsiyonudur.

Hakediş (Vesting): Karşı tarafın, hisse bazlı ödeme anlaşmaları çerçevesinde, hak ediş koşullarını yerine getirilmesinden itibaren işletmenin nakdî ve özakaynağa dayalı finansal araçlarını kullanmaya hak kazanmasıdır.

Hakediş Koşulları (Vesting Conditions): Hisse bazlı ödeme düzenlemesine bağlı olarak karşı tarafın nakit veya özkaynak araçlarını edinmeyi hak edebilmesi için yerine getirmek zorunda olduğu hizmet, piyasa ve performans koşullarıdır.

Hakediş Dönemi (Vesting Period): Hisse bazlı ödeme düzenlemesinde belirtilen tüm hakediş koşullarının yerine getirildiği dönem.

Hizmet Koşulu (Service Condition): İşletmeye hizmetlerin sunulması sırasında karşı tarafın belirli bir hizmet dönemini tamamlamasını gerektiren bir hakediş koşuludur.

Nedenine bakılmaksızın, hakediş dönemi sırasında karşı tarafın hizmet sunmayı

97

sonlandırması durumunda koşul sağlanmamış olur. Hizmet koşulu bir performans hedefinin karşılanmasını gerektirmez.

Piyasa Koşulu (Market Condition): Özkaynağa dayalı finansal aracın kullanım fiyatının, hak edişinin veya kullanılmasının bağlı olduğu, işletmenin özkaynağa dayalı finansal araçlarının (ya da aynı gruptaki başka bir işletmenin özkaynağa dayalı finansal

Piyasa Koşulu (Market Condition): Özkaynağa dayalı finansal aracın kullanım fiyatının, hak edişinin veya kullanılmasının bağlı olduğu, işletmenin özkaynağa dayalı finansal araçlarının (ya da aynı gruptaki başka bir işletmenin özkaynağa dayalı finansal

Belgede T.C. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANA BİLİM DALI MUHASEBE VE FİNANSMAN BİLİM DALI (sayfa 104-0)