Kıdem Tazminatı Karşılığının Hesaplanması ve

süresini dolduran işçinin iş akdinin yine yasada sayılan nedenlerden biriyle son bulması halinde, işçiye (veya mirasçılarına) kıdemi ve ücreti dikkate alınarak işverence yapılması gereken bir miktar ödemedir. Bu tazminat iş akdinin sona erdiği her durumda değil, yasada öngörülen hallerin varlığı halinde belirli bir kıdeme sahip olan işçilere kıdemleri oranında ödenir (Akdoğan, 2006: 5).

Kıdem tazminatının bir gider veya maliyet unsuru olarak kesinleşmesi ancak ödenmesi halinde olacağından, kıdem tazminatı gider veya maliyetleri için muhasebenin dönemsellik ve ihtiyatlılık kavramlarına göre karşılık ayrılması gerekir. Kıdem tazminatı karşılığının hesaplanmasında geleneksel uygulama ile TMS 19 Standardı uygulaması farklıdır. Geleneksel uygulamada, kıdem tazminatı karşılık tutarının hesaplanması işçinin bilanço günü itibariyle işten ayrılsa kendisine ne kadar ödeme yapılması gerektiği varsayımına dayanırken, TMS 19’a göre ise kıdem tazminatı karşılık tutarı, işçinin gelecekte işten ayrılacağı tarihte hak kazanacağı kıdem

67

tazminatının bugün itibariyle kazanılmış olan kısmının net bugünkü değerine indirgenmesi suretiyle bulunacak tutarı esas alır (Parlakkaya, 2010: 270).

Türkiye’de uygulanmakta olan kıdem tazminatı sisteminin TMS 19 Standardı’ndaki tanımlanmış katkı planı mı yoksa fayda planına mı uygun olduğu uzmanlar arasında tartışma konusu olmuştur. Kanaatimizce kıdem tazminatı uygulaması tanımlanmış fayda planı ile paralellik arz etmektedir. Çünkü bu yükümlülük başka kurumlara yansıtılamaz ve ödeme sorumluluğu tamamen işveren durumundaki kuruma aittir. Ancak, kıdem tazminatı yükümlülüğünü karşılamak üzere firma bazı fonlara yatırım yapabilir.

Kıdem tazminatı yükümlülüğü kişi başına şöyle tanımlanabilir: Herhangi bir çalışanın ayrılma tarihinde alacağı toplam kıdem tazminatından sadece bilanço tarihine kadar hak ettiği kısma (kıdemine) düşen kısmının net şimdiki değeri (Örten, Kaval ve Karapınar, 2012: 307).

Muhasebe ilkelerine göre cari dönemde gider olarak kaydedilen, ancak vergi mevzuatı tarafından gelecek dönemlerde vergi matrahı hesaplanırken indirilebilen giderler, indirilebilir geçici farkı oluşturur. Çalışanlar için kıdem tazminatı giderinin muhasebe ilkelerine göre kayda alınması, bu giderin gelirler toplamından indirilmesine ve dönemin muhasebe kârının azalmasına neden olur. Oysa vergi mevzuatına göre bu gider henüz ödenmediği için (şimdilik) gider olarak kabul edilmeyecek, ancak ödendiği zaman kabul edilecektir. Vergi mevzuatına göre kabul edilmeyen bu gider, vergi matrahı hesaplanırken muhasebe kârına eklenecek ve malî kâr bulunacaktır. Bu malî kâr üzerinden de vergi ödenecektir. Dolayısıyla vergi mevzuatının şimdi kabul etmediği, ileri bir tarihte kabul edeceği giderin vergisi peşin olarak ödenmiş olacaktır. Gelecek dönemlerde vergi mevzuatının kabul etmesiyle peşin ödenen bu vergi gideri geri kazanılacağı için işletmeye bir alacak doğuracaktır. Zamanlamadan kaynaklanan bu farkın vergi etkisi bilançoda bir duran varlık kalemi gibi ertelenen vergi varlıkları olarak raporlanacaktır (Özkan, 2009: 99).

Örnek:

ABC A.Ş.’de çalışan Azmi Korkmaz ile ilgili personel bilgileri, aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

68 Tablo 1. 12. Personel Özlük Bilgileri

Adı - Soyadı Azmi Korkmaz

Cinsiyeti Erkek

Sigorta Başlangıç Tarihi 01.01.1993

Bu İşyerine Giriş Tarihi 01.01.2015

Hesaplama Tarihi 31.12.2016

Emeklilik Tarihi 31.12.2018

2015 Yılı İşe Girişte Brüt Ücret 2.300,00

2016 Yılı Ücret Artış Oranı %10

2017 – 2018 Yılları Ücret Artış Oranı %8

2015-2016 Yılı İskonto Oranı %9

2017 Yılı İskonto Oranı %7

Sigortalı 31.12.2018’de emekli olup kıdem tazminatını almaya hak kazanacağından öncelikle son yıldaki alacağı brüt ücret belirlenmelidir. Yıllar itibariyle alacağı brüt ücretler aşağıdaki gibi hesaplanacaktır:

2016 Yılı Ücreti : 2.300,00 x 1,10 = 2.530,00 2017 Yılı Ücreti : 2.530,00 x 1,08 = 2.732,40 2018 Yılı Ücreti : 2.732,40 x 1,08 = 2.951,00

Emeklilik tarihi olan 31.12.2018’de çalışana 2.951,00 x 4 = 11.804,00 ödeme yapılacaktır.

Yukarıdaki verilere göre Azmi Korkmaz’a TMS 19 Standardı uyarınca kıdem tazminatıyla ilgili yıllar itibariyle ödenecek ve finansal tablolara aktarılacak yükümlülük tutarı, geçmiş hizmet maliyeti, cari hizmet maliyeti, faiz maliyeti, aktüeryal kazanç ve kayıp ve ödenecek kıdem tazminatı tutarı aşağıdaki gibi hesaplanıp, muhasebe kayıtları yapılacaktır.

Yıllara göre iskonto faktörleri şöyledir:

2016 yılı iskonto faktörü = (1 + 0,09)² = 1,1881 2017 yılı iskonto faktörü = (1 + 0,07)¹ = 1,07 2016 dönemi

İlk kıdem tazminatı karşılığı ayırma dönemi 31.12.2016 olduğu için 2015 dönemine ait karşılık geçmiş dönem hizmet maliyeti olarak özkaynaklara, 2016 dönemine ait karşılık ise cari dönem hizmet maliyeti olarak gider kaydedilecektir.

69

Geçmiş dönem hizmet maliyeti = 2.951,00 / 1,1881 = 2.483,80 Cari dönem hizmet maliyeti = 2.951,00 / 1,1881 = 2.483,80 Ertelenmiş vergi varlığı = (2.483,80 x 2) %20

= 4.967,60 x %20 = 993,52

31.12.2016 tarihinde yapılması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki gibidir:

31.12.2016

Cari dönem hizmet maliyeti ve ertelenmiş vergi varlığı kaydı

_____________________ / __________________________ 31.12.2017 tarihinde yapılması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki gibidir:

70 31.12.2017

770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 780 FİNANSMAN GİDERLERİ

555AKTÜERYALKAZANÇVEKAYIPLAR(+/-) 283 ERTELENMİŞ VERGİ VARLIKLARI

Ertelenmiş vergi varlıkları alacağının mahsubuna ve kıdem tazminatı karşılıkları borcunun ödemesine bir yıldan az süre kaldığından ertelenmiş vergi varlıkları duran varlıklardan dönen varlıklara, kıdem tazminatı karşılıkları uzun vadeden kısa vadeye aktarılacaktır.

31.12.2017

183 ERTELENMİŞ VERGİ VARLIKLARI 283 ERTELENMİŞ VERGİ VARLIKLARI

Duran varlıklardaki ertelenmiş verginin dönen varlıklara aktarılması Uzun vadeli borcun kısa vadeli borca aktarılması

_____________________ / __________________________

Biriken tutar hemen ödeneceğinden iskonto yapılmayacaktır.

Cari dönem hizmet maliyeti = 2.951,00

Faiz maliyeti = 8.273,83 x 0,07 = 579,17 Aktüeryal kazanç veya kayıp = 2.951,00 x 4 = 11.804,00

= (2.951,00 + 579,17 + 8.273,83) – 11.804,00

= 11.804,00 – 11.804,00 = 0,00

71

31.12.2018 tarihinde yapılması gereken muhasebe kayıtları aşağıdaki gibidir:

31.12.2018 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 780 FİNANSMAN GİDERLERİ

372 KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI

Cari dönem hizmet maliyeti, aktüeryal kayıp ve ertelenmiş vergi varlığı kaydı

559ÖZKAYNAKLARDAMUHASEBELEŞTİRİLEN GELİRGİDERLERİNVERGİETKİSİ

183ERTELENMİŞVERGİVARLIKLARI

Ertelenmiş vergi varlıklarının kâr zarara aktarılması

_____________________ / __________________________

Ödenecek kıdem tazminatından sadece %0,759 damga vergisi kesintisi yapılacaktır.

31.12.2018

Tüm bu işlemlerin defter-i kebir kayıtları aşağıdaki gibi yapılacaktır:

472 KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI

TARİH AÇIKLAMA BORÇ ALACAK

31.12.2016 Geçmiş dönem hizmet maliyeti 2.483,80

31.12.2016 Cari dönem hizmet maliyeti Cari dönem hizmet maliyeti

2.483,80

31.12.2017 3.306,23

31.12.2017 Kısa vadeli borca aktarma 8.273,83

72

31.12.2017 Dönen varlıklara aktarma 1.585,22

1.585,22 1.585,22

BAKİYE 0,00

183 ERTELENMİŞ VERGİ VARLIKLARI

TARİH AÇIKLAMA BORÇ ALACAK

31.12.2017 Dönen varlıklara aktarma 1.585,22

31.12.2018 Kar zarara aktarma 1.585,22

559 ÖZK. MUH. GELİR GİDERLERİN VERGİ ETKİSİ

TARİH AÇIKLAMA BORÇ ALACAK

31.12.2017 Aktüeryal kazanç 40,12

31.12.2018 Kar zarara aktarma 40,12

40,12 40,12

BAKİYE 0,00

Yapılan kayıtlardan sonra 31.12.2018 tarihindeki finansal durum tablosu aşağıdaki gibi olacaktır. TMS 19 Standardına göre, aktüeryal kazanç ve kayıplar hiçbir zaman kâr zarara aktarılamadığından 200,59 tutar bilançonun pasifinde bekleyecektir. İleride bu tutar özkaynakların başka unsurlarına aktarılabilir (sermaye gibi).

73 Tablo 1. 13. Finansal Durum Tablosu