Kadirîyye Tarikatı

Selâhaddîn-i Eyyûbî ile Kadirî Tarikatı ile olan iliĢkisine değinmeden önce kısaca bu tarikatın kurucusu ve tarikatın genel hatlarını tanıtmaya çalıĢacağız.

Kadirî tarikatının kurucusu olan, Muhyiddîn Ebû Muhammed Abdülkadir b. Ebî Sâlih Mûsâ Zengîdost el-Geylânî 470‟te (1077) Hazar Denizi‟nin güneybatısındaki Gîlân eyaletine bağlı Neyf köyünde dünyaya geldi. Arapça‟da “el- Cîlî, el-Cîlânî”, Farsça‟da “Gîlî, Gîlânî”, Türkçe‟de ise “Geylânî” diye tellafuz

61

edilir.181Gavs-ül-A‟zam, Muhyiddîn, , Sultân-ı Evliyâ, Kutb-i Rabbânî, Kutb-i A‟zam, Bâzû‟l-EĢheb gibi lakâblarla anılan ġeyh Abdülkadir Geylanî, (ö. 561/1165- 66) 91 yaĢında Bağdat‟ta vefât etmiĢtir. Orta boylu, zayıf bünyeli, geniĢ göğüslü, siyah saçlı, açık alınlı vefâkârlıkta emsâli az bulunur bir velî idi.182

Küçük yaĢta babasını kaybeden Geylanî, annesinin himayesinde büyüdü. On sekiz yaĢına kadar köyünde ilim tahsiline devam eden Geylanî, on sekiz yaĢına gelince hayalindeki o dönemin ilim merkezi olan Bağdat‟a gitmek için annesinden izin alarak bir kervana katılıp Bağdat‟a gitti.183 Orada Ebû Galib b. Bâkıllânî, Ca‟fer es-Serrâc, Ebû Bekir Sûsen ve Ebû Tâlib b. Yûsuf gibi âlimlerden hadis dersleri aldı. Ebû Saîd el- Muharrimî (Mahzûmî), Ebû Hattâb ve Kadî Ebû Hüseyin gibi zatların fıkıh derslerine katıldı. Arap dili ve belağatında meĢhur olan Zekeriyyâ-yı Tebrîzî‟nin yanında nahiv ve sarf ilimlerini okudu. Kısa bir zamanda usûl, fürû ve muhtelif ilimlerde derin bilgiye sahip oldu.184 Hocası Ebû Saîd‟in kendisine tahsis ettiği Bağdat‟taki medresede hadis, tefsir, kıraat, fıkıh ve nahiv gibi ilimleri okuttu. Çok kısa zamanda herkes tarafından tanınan bir vaiz oldu.185

Ancak ġeyh Abdulkadir Geylanî medresede verdiği derslerle tatmin olmaz. Bir süre sonra bütün bunları bırakarak inzivaya çekilir. Bu arada Bağdat Ģeyhleriyle yakın dostluklar kuran Geylanî, ġeyh Ebû‟l-Hayr Muhammed b. Müslim ed-Debbâs‟a (ö. 525/1131) intisap edip talebesi olur. Kısa sürede Ģeyhi tarafından sevilen Geylanî, Ģeyhinden hem tasavvuf hırkasını giyer hemde kendisine damat olma Ģerefine nail olur.186

181

ez-Zehebî, Siyeru A„lâmi‟n-Nubelâ, c.20, s.439; Zeynüddin Ebü‟l-Ferec Abdurrahman b. ġihabüddin Ahmed Ġbn Receb, Kitabü‟z-Zeyli „Ala Tabakati‟l-Henabile, Darü‟l-Ma‟rife, Beyrut 1953, c.1, s.290; Kâhtânî 1997, s.28; es-Sallâbî, Selâhaddîn Eyyubi ve Kudüs‟ün Yeniden

Fethi, s.367, Dilaver Gürer, Abdülkadir Geylanî, Ġnsan Yayınları, Ġstanbul 1999, s.53.

182 _{Ġbn Kesîr, el-Bidâye ve‟n-Nihâye, c.12, s.52; es-Sallâbî, Selâhaddîn Eyyubi ve Kudüs‟ün}

Yeniden Fethi, s.367; Süleyman Uludağ,"Abdülkādir-i Geylânî" DĠA, Ġstanbul 1988, c. 1, s.234-

239.

183

Gürer, Abdülkadir Geylanî, s.65; es-Sallâbî, Selâhaddîn Eyyubi ve Kudüs‟ün Yeniden Fethi, s.368.

184 _{Ġbn Receb, Zeynüddin Ebü‟l-Ferec Abdurrahman b. ġihabüddin Ahmed, Kitabü‟z-Zeyli „Ala}

Tabakati‟l-Henabile, Darü‟l-Ma‟rife, Beyrut 1953, c.1, s.129; Gürer, Abdülkadir Geylanî, s.55-

61; Hasan Kamil Yılmaz, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensar Yayınları, Ġstanbul 2010, s.243;

185

Gürer, Abdülkadir Geylanî, s.67; es-Sallâbî, Selâhaddîn Eyyubi ve Kudüs‟ün Yeniden Fethi, s.373.

186 _{Abdurrahmân Câmî, Nefehâtü‟l-Üns, Lami„î Çelebî (Çev.), Ġstanbul 1980, s.587; es-Sallâbî,}

62

Abdülkadir-i Geylânî, Bağdat‟a gitmeden önce ġâfiî mezhebine mensuptu. Bağdat‟ta olduğu sırada Hanbeli mezhebinin kaybolmak üzere olduğunu görüp Hanbelî mezhebine geçmiĢtir. Kaynaklarda rivayet edildiğine göre, rüyasında Ahmed b. Hanbel, Abdülkadir Geylanî‟den Hanbelîliği ihya etmesini istemiĢ, bu rüyadan sonra o da Hanbelî mezhebine intisab edip bütün gücüyle bu mezhebi yaymaya çalıĢmıĢtır.

ġeyh Abdülkādir-i Geylânî‟ye (ö. 561/1165-66) nisbet edilen Kadırîyye tarikatı, Ġslâm aleminin ilk ve en yaygın tarikatıdır. Kaynaklarda Abdülkâdir-i Geylânî‟den önce de sûfî cemaâtların bir Ģeyhin görüĢleri etrafında toplananlar olmuĢsa da bütün bunlar Ģeyhin yaĢadığı zaman ve bölgeyle kısıtlı kalmıĢtır. Süreklilik, yaygınlık ve kurumsal bir özellik kazanmamıĢtır. Kādiriyye‟nin en yaygın tarikat olmasının nedeni, ġeyh Abdülkādir-i Geylânî daha hayattayken Ebû Amr Osman b. Merzûk Ebû Medyen el-Mağribî, gibi meĢhur Ģeyhlerle diğer bazı mutasavvıfların ona halife olmalarına bağlayabiliriz. Bir baĢka nedeni ise çok sayıda çocuğa sahip olan ġeyh Abdülkādir-i Geylânî‟nin vefatından sonra çocukları babalarının mânevî mirasını terk etmeyip onun metodunu devam etmelerindendir.187

Kadirî tarikatının kurucusu olan ġeyh Abdülkadir-i Geylânî‟nin tasavvuf anlayıĢı, Ģeriata ve dinin zâhirî hükümlerine özenle bağlı kalma esasına dayanır. O, her an Kur‟ân ve Sünnet‟e uygun hareket etmeyi Ģart koĢar. ġeyh Geylanî‟ye göre bir zâhidin hayatında görülebilecek batınî durumlar Ġslâmi ölçülerin dıĢına çıkmamalıdır.188

Kādirîyye Ģeceresi ġeyh Abdülkādir-i Geylânî‟nin vefatından sonra Cemâlü‟l-Irâk lakabıyla meĢhur olan oğlu Abdürrezzâk ile devam etti.

Tarikatın metodu ġeyh Abdülkādir-i Geylânî‟nin el-Ğunye li-Tâlibî Tarîki‟l-

Hak, Fütûhu‟l-Ġayb ve el-Fethu‟r-Rabbânî adlı kitaplardaki oğlu Abdürrezzâk‟a

yaptığı vasiyet‟e dayanmaktadır. ġeyh Abdülkādir vasiyetinde oğluna dinin emir ve nehiylerine dikkat etmesini, Allah‟a karĢı gelmekten sakınmasını öğütledikten sonra

187

Gürer, Abdülkadir Geylanî, s.327-381; es-Sallâbî, Selâhaddîn Eyyubi ve Kudüs‟ün Yeniden

Fethi, s.370-382; Uludağ,"Abdülkādir-i Geylânî" DĠA, Ġstanbul 1988, c.1, s.234-239.

188 _{Abdülkadir Geylanî, el-Ğunye li- Talibi Tariki‟l-Hak, DımaĢk, ts, c.2, s.200; Kâhtânî, ġeyh}

63

tarikatının Kitap ve Sünnet‟e, maneviyata, cömertliğe, çok sadaka verme, sıkıntılara katlanma, insanların sıkıntılarını giderme esasları üzerine kurulduğunu belirtir. Daha sonra Kadiriyye‟nin sekiz özelliğini belirtir. Bunlar; Rızâ, sehâ, yolculuk yapmak, sabır, iĢaret, yünlü elbise giymek, gurbet ve fakr olduğunu açıklar. Bu sekiz özelliğin her biri bir peygambere ait olduğunu ifade eder.189

Kādiriyye tarikatı‟nın beĢ temel esası vardır: "Haramdan korunmak, himmeti yüceltmek, hizmet etmek, azimli olmak ve nimete karĢı saygılı olmaktır. Himmetini yükseltenin mertebesi yükselir. Haramlardan korunanı Allah muhafaza eder. Hizmet ehli olan keramet sahibi olur. Azimli olan, kolay doğru yoldan ĢaĢmaz. Nimete Ģükredenin de nimeti artar." Ģeklinde açıklar. Kadırî‟lerde zikir, cehrî ve devran Ģeklinde yapılır. Günlük virdleri hamd, salavat ve dualardan meydana gelir.190

Selâhaddîn-i Eyyûbî ile ġeyh Abdülkādir-i Geylânî, aynı dönemde yaĢamıĢlar. Ancak birbiriyle görüĢtüklerine dair her hangi bir bulguya rastlamadık. ġeyh Abdülkādir-i Geylânî Bağdat‟ta olduğu dönemde Selâhaddîn-i Eyyûbî DımaĢkta gençliğinin baharındaydı. ġeyh Abdülkādir-i Geylânî Miladi 1165 yılında vefat ettiğinde Selâhaddîn-i Eyyûbî 28 yaĢlarındaydı. Yönetimin baĢına hâla geçmemiĢti. Ancak Selâhaddîn-i Eyyûbî yönetimi ele geçirdikten sonra, kendisine yakın olan Kutbeddîn Nîsâbûrî, Zeynûddin b. Neca (ö.528/1203) Muvaffakuddîn Ġbn Kudâme (ö.620/1223) gibi mutasavvıflar, ġeyh Abdülkādir-i Geylânî‟nin halifeleriydi. Hatta Kutbeddîn Nîsâbûrî‟nin Selâhaddîn-i Eyyûbî‟ye yazdığı el kitabındaki virdlerin, ġeyh Abdülkadir Geylanî‟nin Nîsâbûrî‟ye öğrettiği virdler olduğunu düĢünüyoruz. Selâhaddîn-i Eyyûbî bu virdleri hiç aksatmadan her gün düzenli bir Ģekilde okurdu.191

Bu nedenle Selâhaddîn-i Eyyûbî‟nin Kadirî Tarikatına mensup olduğu kanaati bizde hâsıl olmuĢtur.

189

es-Sallâbî, Selâhaddîn Eyyubi ve Kudüs‟ün Yeniden Fethi, s. 367-425.

190

Ġbnü‟l-„Ġmâd, ġezerâtu‟z-Zeheb, c.4, s.198; Gürer, Abdülkadir Geylanî, s.381; Nihat Azamat, "Kādiriyye", DĠA, Ġstanbul 2001, c.24, s. 131-136; Mustafa Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergâh Yayınları, Ġstanbul 2013, s.229.

64