HAYÂT EL-HARRÂNÎ

Kaynakların çoğu Künyesinin Ebu‟l-Berakat, adını Hayat b. Kays b. Rahhal b. Sultan el-Ensarî el-Harrânî Ģeklinde zikrederler.305 Fakat onunla bizzat görüĢen Ġbn Cübeyr adının Yahya (Hayat) b. Kays b. Abdülaziz b. Rahhal b. Sultan el-Ensarî el-Harrânî olduğunu.306 rivayet eder.

ġeyh Hayat el-Harrânî ile ilgili bilgi veren kaynaklar onun doğum tarihi ile ilgili kesin bir bilgi vermemektedirler. Ancak sözkonusu kaynaklar 581/1185 senesinde 80 yaĢında Harran‟da vefat ettiğini aktarırlar. Buna göre ġeyh Hayat el- Harrânî, 501/1105 senesinde Harran‟da dünyaya geldiği tahmin edilmektedir.307

Kaynaklarda ġeyh Harrânî‟nin yetiĢtiği ortam ile ilgili pek fazla bilgiye rastlanmaz. Ancak ġeyh Harrânî‟nin, o dönemin önemli ilim merkezlerinden biri olan Harran‟da doğup büyüdüğünden oradaki medreselerde eğitim aldığı tahmin edilmektedir. Bununla beraber ġeyh Harrânî‟nin îlmî kiĢiliğinin oluĢmasında ve tasavvufî ilimleri tahsil etmesinde en etkili zaviyenin Harran‟da bulunan ġeyh Ebu Abdullah Hüseyin el-Bevvarî308_{„nin hânkâhı olmuĢtur. Kaynakların verdikleri}

bilgilere göre ġeyh Harrânî çocukluğundan itibaren elli sene boyunca bu hânkâhta yapılan ilim ve zikir sohbetlerine devam etmiĢtir. ġeyh Harrânî ile ilgili bilgi veren kaynaklar kendisinin elli sene boyunca Ģer‟î bir mazeretin dıĢında hiçbir zaman cemaatle namaz kılmayı terketmediğini ve zikir sohbetlerini kaçırmadığını belirtmiĢlerdir309

ġeyh Hayat el-Harrânî‟nin eğitimi ile ilgili elimizde pek fazla bilgi bulunmamaktadır. Fakat eserlerde zikredilen hikmetli sözlerine baktığımızda

305 _{ez-Zehebî, Siyeru A„lâmi‟n-Nubelâ, c.21, s. 182; Ahmet Aslan, "ġeyh Hayat b. Kays el-}

Harranî‟nin Hayatı, Kerametleri ve Bazı Hikmetli Sözleri", Harran Üniversitesi Ġlâhiyat

Fakültesi Dergisi, Yıl: Temmuz-Aralık 2013, Sayı: 18, ġanlıurfa, s. 63-84

306 _{Ġbn Cubeyr, Rihletu Ġbn Cubeyr, s. 219-220; ez-Zehebî, Siyeru A„lâmi‟n-Nubelâ, c. 21 s. 181-}

182.

307 _{Abdülvahhab b. Ahmed, eĢ-ġa‟ranî, et-Tabakakatu‟l-Kübra el-Musemmatu Bi levakib‟l-Envar}

fi Tabakati‟l-Ahyar, Mısır 2010, c.1, s.153.

308

Büyük bir mütasavvıf olan Mucelli b. Yasin‟inöğrencisi olan ġeyh el-Bevvarî, Harran‟daki eğitim geleneğini devam etmek için bir zaviye inĢâ ederek öğrenci ve mürit yetiĢtirmeye çalıĢmıĢtır.

309_{, Ali b. Yusuf, eĢ-ġettanufî, Behcetu‟l-Esrar ve Ma‟denu‟l-Envar, Kahire 1330, s.236; Yusuf b.}

Ġsmail, en-Nebhanî, Cami„u Keramati‟l-Evliyâ, Mısır 1974, c.1, s.410; Ġbnu‟l-Mulakkin,

95

özellikle tasavvuf alanında büyük mesafe kat‟ ettiğini görüyoruz. Söylediği hikmetli sözler derin manalı ve tasavvuf düĢüncesini özetler mahiyettedir. Bu yüzden ġeyh Harrânî‟nin iyi bir mutasavvıf, tasavvufta yüksek makamlara kavuĢmuĢ bir veli olduğunu söyleyebiliriz.310

ġeyh Hayat el-Harrânî hakkında bilgi veren kaynaklar onun büyük bir mutasavvıf ve hal insanı oduğunu ve birçok kerametinden bahsederler. Bu eserlere göre ġeyh Hayat el-Harrânî büyük bir Allah dostu, keramet sahibi olup tasavvufta yüksek derecelere ulaĢmıĢ bir velidir. O dönemde keĢf ve kerametleri herkes tarafından bilinen birisiydi. Hakikat ilimlerinde derin bilgiye sahipti. Zahirî Ġlimlerde ve tarikatta o kadar mühim bir seviyeye ulaĢmıĢtır ki himmet ve tasarrufları Hz. Musa‟nın "yed-i beyza"„sına benzetilmiĢtir.311

Yine kaynakların belirtiğine göre ġeyh Hayat el-Harrânî ağırbaĢlı güler yüzlü, hâlim, Ģefkatli ve çok cömert bir insandı. Gece namazlarına çok sık kalkardı. O gerek âlimlere gerekse mutasavvıflara zühd ve takva açısından rehberlik yapmıĢtır. Kendisine hal ve zühd cihetinden taç verilmiĢ ve eĢ-ġeyh el-Kudve (Ģeyhlerin reisi), kudvetü‟z zühhâd, (zâhidlerin önderi), eĢ-Ģeyhü‟l-‟ârif, eĢ-Ģeyhü‟l-kebîr, el- veliyyü‟Ģ-Ģehîr, sâhibü‟l-kerâmâti‟l-hârika ve‟l- makâmati‟l-‟âliye lakabı verilmiĢtir.312

ġeyh Hayat el-Harrânî inzivayı seven, belli zamanlarda inzivaya çekilen bir Ģeyhti. Ġlmiyle amel eden, kiĢiliğiyle örnek olan bu hal insanı sahip olduğu bu vasıflarıyla halkın ve yöneticilerin gönlünde taht kurmuĢtu. Dini hassasiyetlerinden dolayı halk ona büyük saygı gösterir, aralarındaki sorunları halletmek için kendisine gelirlerdi. Bölge halkı arasında ġeyh Hayat el-Harrânî uzlaĢtırıcı barıĢ gücü sorunları

310 _{Ahmet Aslan, "ġeyh Hayat b. Kays el-Harranî‟nin Hayatı, Kerametleri ve Bazı Hikmetli Sözleri",}

Harran Üniversitesi Ġlâhiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: Temmuz-Aralık 2013, Sayı: 18, ġanlıurfa,

s. 63-84.

311

Yed-i beyza Hz. Musa (a.s)‟nın mucize olarak gösterdiği beyaz ve parlak olan sağ elidir. Hz. Musa (a.s) istediği vakit bu sağ elini koltuğunun altına bırakıp çıkardığında bu elinden güneĢ gibi bir ilahi nûr parlardı. Ġbrahim Düzen, "Hz. Ġbrahim (a.s.)‟i Anma ġanlıurfa 1. Kültür ve Sanat

Haftası Faaliyetleri" ġanlıurfa 1991, s. 9-116.

96

çözen bir kiĢiliğe sahipti. Harran bölgesi iklim itibariyle yazları çok sıcak ve kurak geçen bir bölgedir. Çoğu zaman yağmur yağmaz ve bu yüzden bölgede kıtlık yaĢanırdı. Halk zor durumda kalırdı. Bu tür zamanlarda halk çareyi Allah dostu olan el-Harrânî‟ye baĢvurur ve onun duası sayesinde yüce Allah yağmur yağdırır ve halk susuzluktan kurtulurdu. 313

Harran‟ın en büyük camisi olan Camiu‟l-Firdevs‟in imamlığını da yapan ġeyh Harrânî‟nin Ģöhreti dönemin padiĢahlarına kadar her tarafa yayılmıĢtı. Nûreddîn ve Selâhaddîn-i Eyyûbî gibi dönemin ileri gelen liderleri onun dualarını almak için onu sık sık ziyaret ederlerdi. Nûreddîn Zengî, Hayat el-Harrânî‟yi çok defa ziyaret etmiĢ ve Haçlılara karĢı muvaffak olabilmesi için onun duasını talep etmiĢtir. Yine ümmet ittifakını sağlamaya gayret eden ve Haçlılara karĢı büyük zaferler elde eden Selâhaddîn-i Eyyûbî, Harran‟a geldiği zaman ilk önce ġeyh Hayat el-Harrânî‟yi ziyaret eder ve onun dualarını almadan kalkmazdı. Ancak Selâhaddîn-i Eyyûbî bir defasında ġeyh Harrânî‟den dua talep ettiğinde kendisine uyarı niteliğinde Musûl‟a sefer düzenlememesini biraz ertelemesini söylemiĢtir. Her ne hikmetse bu uyarıyı dikkate almayan Selâhaddîn-i Eyyûbî, Musûl‟a düzenlediği seferde baĢarısızlığa uğramıĢ ve kazanamadan geri dönmüĢtür.314

Evliyanın birçoğu ġeyh Hayat el-Harrânî‟nin büyük bir zat olduğunu ve keramet sahibi olduğunu her seferinde dile getirmiĢler. Örneğin ġeyh Ebu Abdullah el-KureĢî “Hayatta iken keramet gösterip de ölümden sonra mezarında da manevi

tasarruf sahibi olan dört evliya bilirim. Bunlar Maruf el-Kerhî, Aldulkadir Geylanî, Ukeyl el-Menbicî ve Hayat b. Kays el-Harrânî‟dir315 demiĢtir

580/1184 yılında Harran‟a uğrayan ünlü gezgin Ġbn Cubeyr, ġeyh Hayat‟ı ziyaret ettikten sonra kitabında Ģunları dile getirmiĢtir: “Allah bu Ģehri dindar, Salihlerin kaldığı, kendini Allah yoluna vakfetmiĢ insanların mekânı yapmıĢtır.

313 _{en-Nebhanî, Camiu Keramati‟l-Evliya, c.2, s. 56; ; eĢ-ġa‟ranî, et-Tabakakatu‟l-Kübra, c.1, s.}

153.

314

en-Nebhanî, Camiu Keramati‟l-Evliya, c.2, s. 55; Ġbnü‟l-Mulakkîn, Tabakatu‟l-Evliya s.430; eĢ- eĢ-ġa‟ranî, et-Tabakakatu‟l-Kübra, c.1, s. 153; Molla Câmi, Nefahatu‟l-Üns, s. 612.

315 _{Ġbnu‟l-Ġmad, ġezerâtu‟z-Zeheb, c.4, s. 269; eĢ-ġettanufî, Behçetu‟l-Esrar, s. 236; Mola Cami, ,}

97

Harran‟da Hayat b. Abdülaziz‟i kendi adını taĢıyan mescidin güneyinde yaptırdığı zaviyede ziyaret ettik. ġeyh Hayat 80 yaĢını geçmiĢti. Kapıda bizi karĢıladı. Bize dua etti. YaĢlı olduğundan dolayı bizi Oğlu Ömer‟e yönlendirdi. Caminin yakınında oğlu Ömer‟e ait zaviyede kendisini ziyaret ettik. Oğlu da babası gibi salih bir zattı.316

ġeyh Harrânî‟nin Bugünkü mezarının bulunduğu yerde bir zaviye inĢâ edip hem ders verir hem de tasavvufi zikir halkalarını tertiplerdi. ġeyh Hayat‟ın bir ciltlik bir siret kitabının olduğu biliniyor bu eser kaybolmadan önce ġam‟da bulunan ailesinden bazılarının yanında bulunuyordu. Ancak bu eser Moğolların Ġslâm topraklarına yaptıkları o vahĢi ve kültür katliamından sonra birçok eserle birlikte maalesef o da yok olmuĢtur.317

ġeyh Hayat el-Harrânî‟ H. 581/M. 1185 senesinin Cemadiyel-ûla ayının ÇarĢamba gecesi Harran‟da vefat etmiĢtir. Harran‟ın batısında bulunan mezarlığa defnedilmiĢtir.318

Mezarı Ģu anda türbe olarak ziyaret edilmektedir.