İsnad Bilgisi

Hattâbî’nin isnadları incelendiğinde, ravi sayısının genel ortalama itibariyle yedi kişi olduğu görülür. Ancak bu sayı bazen altıya düşmekte; bazen sekiz, nâdiren de

255 _{Müslim, “Salât”, 10; İbn Mâce, “Ezân”, 5; Bezzâr, Müsned, IV, 203.}

256 _{Hattâbî, Garîbü’l-Hadis, I, 593. Yûnus b. Ubeyd’e göre; boynu uzun olmak ile, Allah’a yakınlık}

durumu murad edilmiştir. Hattâbî’nin belirttiği ikinci görüş, Nadr b. Şumeyl (v. 204)’e âittir. Nadr’a göre kıyâmet gününde insanlar ağızlarına kadar tere gömüldüklerinde, bu sıkıntıdan kurtulmaları için müezzinlerin boyunları uzatılacaktır.

dokuz kişiye çıkmaktadır.257 Diğer taraftan Hattâbî, Garîbü’l-Hadis’e aldığı rivayetlerin büyük çoğunluğunu senetleriyle kaydetmiştir. Ayrıca garîb nitelikteki kimi haberlerin izahını yapabilmek için, aynı hadisin farklı lafızlarla gelen varyantlarına müracaat etmiş ve bu farklılıkları senetleriyle zikretmiştir. Öyle ki Hattâbî, bazen bir hadisin iki veya üç varyantını da senetli olarak kaydetmiştir.258 Bütün bu hususlar, Hattâbî’nin isnada verdiği değeri göstermektedir.

Bununla birlikte Hattâbî, luğavî görüşler ile istişhâd için zikrettiği delillerin senetlerini daha az kaydetmiştir. Yani bu rivayetlerin bir kısmı, ya senetsizdir ya da senedinin bir kısmı zikredilmiştir. Ancak yine de senedi verilen luğavî görüş ve istişhâd delillerinin, diğerlerine göre daha fazla olduğunu belirtmeliyiz.

Hattâbî senetsiz kaydettiği rivayetlerde, metin kısmını aktardıktan sonra açıklamalara girişmektedir. Mesela Hattâbî, “Allah Teâlâ şöyle buyuruyor: Namazın

(kıraatini) kulumla kendi aramda iki kısma ayırdım. Onun yarısı bana, yarısı da kuluma âittir… ” kudsî hadisinin isnadını kaydetmemiştir. Bu nedenle, doğrudan metin kısmıyla

ilgili açıklamalara geçmiştir. Dolayısıyla bu durum Hattâbî’nin, birçok hadis kaynağında geçen yukarıdaki hadis259 gibi bazı rivayetlerin senetlerini kasten terkettiğini düşündürmektedir.260 Hattâbî benzer şekilde; “Dünyada marûf ehli (olan),

ahirette de marûf ehlidir” rivayeti261 için, “Bu, meşhûr bir hadistir” diyerek senet vermemektedir.262

Yarı senetli rivayetlere gelince; bunlar, isnadsız haberlere göre daha çok

bulunmaktadır. Hattâbî bu haberlerin naklini değişik şekillerde yapmıştır. Meselâ “Her

laf taşıyan/kibirli kimse lanetlidir” rivayetine263 yer verdikten sonra senedi şu şekilde

257 _{Karacabey, Hattâbî’nin Hadis İlmindeki Yeri, s. 119.}

258 _{Birden fazla senetle kaydedilmiş rivayet örnekleri için bkz. Hattâbî, Garîbü’l-Hadis, I, 77-78, 94, 259-}

260, 297, 305-306, 326-327, 549, 723.

259 _{Müslim, “Salât”, 38; Ebû Davûd, “Salât”, 136; Tirmizî, “Tefsîru’l-Kur'ân”, 2; Nesâî, “Edeb”, 23;}

Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 241, 289, 460. Hattâbî, Garîbü’l-Hadis, I, 502-503.

260 _{Garîbü’l-Hadis’te senedi verilmemekle birlikte müteaddit hadis kaynaklarında geçen başka hadisler de}

vardır. Örnek için bkz. A.g.e., I, 209, 456, 539.

261 _{İbn Ebî Şeybe, Musannef, V, 221; Buharî, Edebü’l-Müfred, I, 86, 87; Taberânî, el-Mu'cemü’l-Kebîr,}

IV, 246, VIII, 261, XI, 71, 90; Hâkim en-Nîsâbûrî, Müstedrek, I, 213, IV, 357.

262 _{Hattâbî, Garîbü’l-Hadis, I, 155.}

kaydetmektedir: Bu hadisi Mâlik b. Enes (v. 179) zikretti (

ﺲﻧأ ﻦﺑ ﻚﻟﺎﻣ ﻩﺮآذ

). Mâlik şöyle dedi: “Bu hadis bana Allah Rasûlü (s.a)’nden ulaştı”.264

Şiâ’nın Hz. Ali (r.a)’den rivayet ettiği, “Yılan balığını yemeyiniz!” sözüne ait bir senet zikredilmeyip; sadece, “

ﻲﻠﻋ ﻦﻋ ﺔﻌﻴﺸﻟا ﻪﻳوﺮﻳ ءﻲﺷ اﺬه

” cümlesine yer

verilmiştir.265 Kezâ Hz. Ömer (r.a)’in, “Dört şeyde geriye dönüş yoktur: Adak,

boşanma, köle azadı ve evlilik” sözünün isnadı şu şekildedir: Muhammed b. İsmâil el- Buharî, Abdullah b. Sâlih, Leys, Muhammed b. İshâk, 'Umâre b. Abdillah, Sa'îd b. el-

Müseyyeb

.

266 Görüldüğü gibi Hattâbî, kendisi ile Buharî arasındaki ravileri

zikretmemiştir.267

Buraya kadar üzerinde durduğumuz isnad zincirlerinin, orta tabakalardaki ravilerle başladığını görmekteyiz. Şu durumda Hattâbî, hadis aldığı hocasından senedi başlattığı yere kadarki bütün ravileri düşürmüştür. Ancak bunun tersi de söz konusudur. Yani Hattâbî bazı rivayetlerde, hocasından başlamak üzere zinciri bir raviye kadar getirmiş ve en son ravinin peşindeki diğer ravileri ise düşürmüştür. Senetten düşürdüğü diğer ravileri belirtmek için ise; “

ﻩ ﺮآذ دﺎﻨﺳﺈﺑ - دﺎﻨﺳﺈﺑﻪﻟ

”, yani “(Son ravinin) zikrettiği

bir senetle, kendisine âit bir senetle” gibi ifadelere yer verir. Konumuzu, Ebû Davûd (v. 275)’un Sünen isimli kitabında geçen bir hadisle örneklendirelim.

Hattâbî hadisin isnadını; İbnü’l-A'râbî (v. 340), Ebû Davûd, Yezîd b. Hâlid, el-

Mufaddal, Rebîa b. Seyf, Ebû Abdirrahmân el-Hubulî, Abdullah b. Amr b. 'Âs tarikiyle

verir. Ancak aynı hadisin farklı bir varyantını ise, şöyle kaydetmektedir: “İbn Dâsse (v. 346), Ebû Davûd’a âit bir senetle bu hadisi bize haber verdi” (

ﻲﺑأ ﻦﻋ ﺔ ﺳاد ﻦﺑا ﻩﺎﻧﺮﺒﺧأو

ﻩ دﺎﻨﺳﺈﺑ دواد

).268 Görüldüğü gibi Hattâbî, Ebû Davûd’dan sonra gelen diğer ravileri senetten düşürmüştür.

264 _{Hattâbî, Garîbü’l-Hadis, I, 351.}

265 _{Hattâbî, Garîbü’l-Hadis, II, 185. Hz. Ali (r.a)’ye nispet edilen bu sözün kaynağını tespit edemedik.}

266 _{Hattâbî, Garîbü’l-Hadis, II, 83.}

267 _{Bu rivayet Garîbü’l-Hadis’te “ تﻼ ﻔﻘ ﻣ ﻊﺑرأ” lafzı ile geçmektedir. Buharî bu rivayeti, “ تﻼ ﻘﻌ ﻣ ﻊﺑرأ”}

şeklinde kaydetmiştir. Bkz. et-Tarîhu’l-Kebîr, VI, 502. Garîbü’l-Hadis’teki aynı senet ve metinle Buharî’den nakil için bkz. Beyhakî, es-Sünenü’l-Kübrâ, VII, 341.

268 _{Hattâbî, Garîbü’l-Hadis, I, 383. Benzer örnekler için bkz. A.g.e., I, 191, 408, 469; II, 77, 274, 591; III,}

İsnadların kaydedilmesi, Garîbü’l-Hadis’in ilmî kıymetini artıran bir husustur. Bu sayede eserin, aslî kaynaklardaki bazı zayıf rivayetler için mütabî ve şâhit özelliğindeki farklı isnadlara sahip olduğunu görebiliriz. Mesela Hz. Osman (r.a)’ın köpek ve güvercinlerin öldürülmesini emrettiğine dair Hasan-ı Basrî (v. 110)’den gelen bir rivayet, bu duruma örnek gösterilebilir.269 İlgili rivayet incelendiğinde, bazı isnadlarına zayıf hükmü verilmiştir.270 Ancak Hattâbî bu rivayet için, aslî kaynaklarda yer aldığını tespit edemediğimiz ayrı bir isnad zikretmiştir. Onun isnadı şöyledir:

İbnü’l-A'râbî, ez-Za'ferânî, 'Affân, Hemmâm, Katâde, Hasen, Osmân b. Affân.271 Garîbü’l-Hadis’te bu türden başka isnadların bulunması mümkündür. Yine Hattâbî’nin,

isnadını bilmediğini ifade ettiği rivayetler de mevcuttur.272

Hattâbî’nin senet sunuş tekniği üzerinde durduğumuz bu madde altında;

Garîbü’l-Hadis’teki rivayetlerin ekserisinin isnadlarıyla birlikte, geriye kalanların ise

yarı senetli veya senetsiz olarak kaydedildiğini gördük. Fakat Hattâbî’nin kısmen veya tamamen terk ettiği senetleri değerlendirebilmek için, muhaddisin birçok hadis ve dil hocası ile olan irtibatını ve yazılı hadis kaynaklarına dayanan bilgisini dikkate almak, isabetli bir yaklaşım olur. Çalışmamız esnasında Hattâbî’nin senetsiz verdiği hadislerin

pek çoğunun, diğer aslî kaynaklarda da geçtiği görülmüştür. Kuşkusuz ki bu durum, göz önünde bulundurulması gereken önemli bir bilgidir. Üstelik Hattâbî, şerhlerinin hacmini

artırmamak için bazı hadislerin senetlerini hazfettiğini kendisi açıklamaktadır.273 Esâsen garîbü’l-hadis kitaplarının telif gayesini ve hizmet sahasını göz önünde bulundurursak, senetlerin hazfedilmesi kusur sayılmamalıdır. Zira Hattâbî, kendi döneminin ve seleflerinin geleneğini devam ettirerek senetleri zikretmiş; ancak onun talebesi Ahmed

269 _{Hattâbî’nin “ مﺎﻤﺤﻟاو بﻼﻜﻟا ﻲﻧﻮﻔ آا” metniyle verdiği bu rivayete, kendisinin senediyle ulaşamadık. Aslî}

kaynaklarda tespit edilememekle birlikte Garîbü’l-Hadis’te yer alan senetli rivayetler, bu vb. eserler için bir zenginlik sayılmalıdır. Örnek bir rivayet için bkz. A.g.e., III, 75.

270 _{Aynı konuda Hasan-ı Basrî’den gelen rivayetler ve bunların isnadlarına yönelik hükümler için bkz.}

Abdürrezzâk, Musannef, XI, 3; İbn Ebî Şeybe, Musannef, IV, 263; Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 72; Buharî, Edebü’l-Müfred, I, 441; Beyhakî, Şuabü’l-İmân, V, 245.

271 _{Hattâbî, Garîbü’l-Hadis, II, 141. Eserin fıkhî hükümler açısından tahlili esnasında, ilgili rivayet}

üzerinde tekrar durulacaktır. Bkz. s. 157-158. Benzer bir örnek için krş: A.g.e., 609; Bezzâr, Müsned, V, 138; Taberânî, el-Mu'cemü’l-Kebîr, X, 211.

272 _{Örnek olarak bkz. Hattâbî, Garîbü’l-Hadis, II, 205.}

273 _{Karacabey, Hattâbî’nin Hadis İlmindeki Yeri, s. 228. Bu konuda benzer ve ilave tespitler için A.g.e., s.}

b. Muhammed el-Herevî (v. 401)’nin Kitabü’l-Garîbeyn isimli kitabı ile birlikte, isnadlar bu tür kitaplardan tamamen çıkarılmıştır.

Belgede El-Hattabi ve Garibu'l-Hadis adlı eseri (sayfa 91-95)