İNGİLTERE-SOVYETLER BİRLİĞİ ORTAK HAREKÂT ANLAŞMASI

Almanya ile Sovyetler Birliği arasında savaş başlaması üzerine, İngiltere ve Sovyetler Birliği aynı düşmanla karşı karşıya kalmıştır. Ortak düşman karşısında bu iki ülkenin iş birliği yapması kaçınılmazdır. Bu ittifak girişimine ilk adım İngiltere’den geldi. 22 Haziran 1941 akşamı Churchill; “bu savaşın bir sınıf savaşı olmadığını, bu sebeple İngiltere’nin Sovyet Rusya ile işbirliği yapmaya ve ona elinden gelen yardımı yapmaya hazır olduğunu” bildirmiştir. Churchill’in Stalin’e başvurmasıyla Sovyetler Birliği’nden olumlu cevap alınmış ve 12 Temmuz 1941’de Moskova’da İngiltere ile Sovyetler Birliği arasında Ortak Harekât Anlaşması imzalanmıştır624. Bu Anlaşma şu şekildedir:

1. “Her iki hükûmet Hitler Almanyasına karşı yapılan bugünkü harp esnasında birbirlerine her türlü muavenet [yardım] ve müzaherette bulunmayı mütekabilen [karşılıklı olarak] deruhte [yüklenme]ederler.

2. Her iki hükûmet bundan maada [-den başka] harbin devamı müddetince aralarında mütekabil bir itilaf hasıl olmadan hiçbir müzakerede bulunmamayı ve

hiçbir mütareke veya sulh muahedesi imza etmemeyi de taahhüt ederler”625.

Muharrem Feyzi, Sovyetler Birliği topraklarındaki savaşın çok ciddi bir hâl alması üzerine Sovyetler Birliği’nin Almanya ile bir ateşkes anlaşması ya da barış antlaşması yaparak savaştan çekilmesine masına mani olmak amacıyla İngiltere’nin bu anlaşmayı imzaladığını iddia etmiştir. Bu anlaşmayla iki devlet, ayrı ayrı bir ateşkes anlaşması ya da barış antlaşması yapmamayı kabul etmiştir. Ayrıca İngiltere, Sovyetler Birliği’nin savaşa devam etmesi için gerekli askerî yardımda bulunacağını taahhüt etmiştir. Bu durumu İngiltere kabinesi üyelerinden Mührühas Lordu Sir Attlee şu şekilde açıklamıştır: “Almanların Sovyetlerin üzerine yaptıkları hücum tali ehemmiyete haizdir. Almanya’nın bu harpte asıl hedefi İngiltere’dir. Rusya üzerine yapılan taarruz İngiltere’ye yapılacak kati hücumun bir mukaddimesidir[başlangıcıdır]. Rusya’da muvaffak olduktan sonra Almanya bütün kuvvetiyle

Büyük Britanya adalarına yüklenecektir”626. Muharrem Feyzi Togay anlaşmayı; “Koyu

komünist Rusya ile koyu kapitalist devlet İngiltere arasında hiç beklenmeyen bir ittifak akdedildi” ifadesiyle sürpriz olarak nitelemiştir. Zıt iki rejimin aynı safta mücadele edeceklerine dikkat çeken Togay, savaş sonunda birlikte barış şartlarını belirleyeceklerini,

624 _{Armaoğlu, 20. yüzyıl, s. 461.}

625 _{“Rusya İngiltere ile Bir İtilaf İmzaladı”, Tasviri Efkâr, 14 Temmuz 1941, S. 5754-398, s. 1-5.}

114 böylece Sovyetler Birliği’nin, siyasi emellerini İngiltere’ye kabul ettireceğini, bunun başlıcasının ise açık denizlere çıkmak olduğunu belirtmiştir627.

Tasviri Efkâr, her iki devletin de ayrı ayrı Almanya ile barış anlaşması imzalamayacak olmasının yakın bir barış ümidini ortadan kaldırdığını628, bu anlaşmanın Sovyet direnci artarken Alman taarruzunun gevşemesi karşısında etkili olacağını belirtmiştir. İngiltere bu ittifakı, Almanya’nın geniş Sovyet arazisinde büyük güçlüklerle karşılaşacağını düşündüğü için yapmıştır. Sovyet topraklarında savaş uzadıkça İngilizlerin Sovyetlere yardımı günden güne artacaktır. Hatta Amerika’da bu yardıma katılacaktır629. Çünkü henüz savaşa girmeyen Amerika’da da Hitler düşmanlığı, İngiltere’nin gerisinde değildir630.

Peyami Safa ise, İngiltere’nin tek amacının bu savaşı kazanmak olduğunu bu nedenle Sovyetler Birliği’ni desteklediğini belirterek, bu durumu denize düşen yılana sarılır atasözüyle açıklamıştır631. Safa, iki devlet arasındaki rejim farkına dikkat çekerek; “İngiltere totaliterliğe karşı harp ediyor. Sovyetler Birliği totaliter devletlerin başındadır. İngiltere küçük ve mazlum milletlerin hürriyeti için harp ediyor, Baltık memleketleri ve Finlandiya bu küçük ve mazlum

milletlerin başındadır632_{. İngiltere Avrupa kapitalizminin son kalesidir. Yalnız siyasi}

hürriyetin değil, şahsi mülkiyetin müdafaası için de harp ediyor. Sovyetler Birliği kapitalizmin baş düşmanıdır” demiştir. Tamamen zıt inançlar uğruna savaşan iki devletin bir araya gelmesi, iki devlet için de tek amacın zafer olduğunu ortaya koymaktadır633.

Ali İhsan Sâbis, İngiltere’nin düşmanımızın düşmanı dostumuzdur ilkesinden hareket ettiğini, Sovyetler Birliği’nin ise savaş koşullarında hangi yardım gelirse kârdır düşüncesiyle antlaşmayı kabul ettiğini belirtmiştir. İngiltere ve Amerika, Almanya’nın mümkün olduğu kadar yıpratılması için Sovyetler Birliği’ni teşvik edeceğinin ifade eden Sâbis, ancak bu devletlerin Sovyetler Birliği’ne yardımının zorluğuna dikkat çekerek634 Sovyetler Birliği ile İngiltere arasında dünyanın hiçbir yerinde temas olmadığını635, İngiltere ve Sovyetler

627 _{Muharrem Feyzi Togay, “İngiliz Kabinesi ve Harp” Tasviri Efkâr, 22 Temmuz 1941, S. 4762-406, s. 2.}

628 _{“Son Dakikada Yapılan Bir İttifak!”, Tasviri Efkâr, 15 Temmuz 1941, S. 4755-399, s. 1-5.}

629 _{“İngiliz-Rus İttifakının Harp Üzerindeki Mühim Tesirleri”, Tasviri Efkâr, 21 Temmuz 1941, S. 4761-405, s.}

1-5.

630 _{“Harbin Uzamak İhtimalleri Karşısında”, Tasviri Efkâr, 22 Temmuz 1941, S. 4762-406, s. 1-5.}

631 _{Peyami Safa, “Şu Mesele”, Tasviri Efkâr, 24 Temmuz 1941, S. 4764-408, s. 1.}

632 _{İngiliz ve Rus orduları İran topraklarına girmesini üzerine Peyami Safa: “Küçük milletlerin hürriyeti için harp}

ettiğini söyleyen İngiltere’nin ve oldum olası emperyalizmin tek düşmanı geçinen Sovyetler Birliğinin bu hareketi, her şeyden evvel kendi prensiplerine karşı harp ettikleri hissini veriyor” demiştir. Bak. Peyami Safa,

“İran ve Harp”, Tasviri Efkâr 26 Ağustos 1941, S. 4797-441, s. 1. Aslında savaşın bu durumunda ilkelerin bir önemi yoktu önemli olan zafere ulaşmaktı.

633 _{Peyami Safa, “Bir İttifakın Ölçüsü”, Tasviri Efkâr, 23 Temmuz 1941, S. 4763-407, s. 1.}

634 _{Ali İhsan Sâbis, “Alman-Rus Harbi ve İngiltere ile Amerika’nın Yardımı”, Tasviri Efkâr, 23 Temmuz 1941,}

S. 4763-407, s. 1-3.

115 Birliği’nin zafere ulaşabilmesi için karada askerî ve iktisadi yollarını birleştirmeleri gerektiğini belirtmiştir636.

Tasviri Efkâr gazetesi ortak harekât anlaşmasının zıt iki ideolojiyi benimsemiş devletleri bir araya getirdiğini bunun da asıl nedeninin Almanya karşısında yaşanılan zorluklar olduğunu belirtmiştir.

2. MÜTTEFİKLERİN İRAN’I İŞGALİ VE TÜRKİYE ÜZERİNDEKİ BASKININ