İHMALİ SUÇLARDA DOLAYLI FAİLLİK

Kanunlar kişilere bir şeyin yapılması veya yapılmaması hususunda bir takım yükümlülükler getirmektedir. İşte kanunun bir kimseden beklediği bir faaliyetin yapılmamış olması, bu nedenle kanunun emrine itaatsizlik edilmesi halinde ihmali suç ortaya çıkmaktadır.641

Emredici norm olarak ifade edilen bu hallerde, emredilen bu hareketlerin yapılmaması ancak ihmali hareketle söz konusu olabilir.642

Bu şekilde

638 _{EKİCİ-ŞAHİN, “Dolaylı Failliğe İlişkin Bazı Sorunlar”, s. 13.}

639 _{ÖZGENÇ, Suça İştirakin, s. 247; Mahmutoğlu, Kusurluluk Prensibi Açısından Azmettirenin Ceza}

Sorumluluğu, s. 76; SONAY-EVİK, s. 206.

640

EKİCİ-ŞAHİN, “Dolaylı Failliğe İlişkin Bazı Sorunlar”, s. 13.

641 _{ARTUK/GÖKÇEN/YENİDÜNYA, s. 259.}

642 _{ARTUK/GÖKÇEN/YENİDÜNYA, s. 259; HAKERİ, Hakan, Ceza Hukukunda İhmal Kavramı ve}

148

kanun tarafından emredilen bir davranışın yapılmaması halinde ortaya çıkan ihmali suçlarda, dolaylı failliğin mümkün olup olmayacağı tartışmalıdır.

Bir görüşe göre, gerçek ihmali suçların işlenmesinde, örneğin TCK m. 98’de düzenlenen yardım ve bildirim yükümlülüğünün ihlali suçunda olduğu gibi ihmali suçlarda bir başkasının suçun işlenmesinde araç olarak kullanılması mümkün değildir.643

Örneğin; hastabakıcı olan A, görev yaptığı bir akıl hastanesinde hasta olan B’nin diğer bir hasta olan C’ye saldırdığını görmesine karşın, olaya müdahale etmediği için B’nin C’yi öldürmesi halinde, A’nın doğrudan fail olacağı belirtilmektedir.644

A’nın burada gözetim yükümlülüğü olmakla birlikte, bu örnekte A’nın B’ye karşı öldürme eylemi bakımından herhangi bir icrai davranışı söz konusu olmadığı için, A, B’nin C’yi öldürmesinde dolaylı fail olarak sorumluluğu söz konusu olmayacaktır.645

Zira burada A’nın dolaylı fail olarak kabul edilebilmesi için, B’nin hareketleri üzerinde hâkimiyet kurmuş olması gerekmektedir.646

Ancak bu örnek bakımından A’nın bu şekilde B’nin icrai davranışı üzerinde bir hâkimiyeti söz konusu olmadığı için, A bu örnek bakımından dolaylı fail olarak değil, emredilen yükümlülüğü yerine getirmediği için doğrudan fail olarak sorumluluğu söz konusu olacaktır. Dolayısıyla ihmali suçlarda dolaylı failliğin söz konusu olup olmayacağı ancak garantörsel ihmali suçlar bakımından önem arz etmektedir.647

Doktrinde bir başka görüşe göre ise, kasten işlenen ihmali suçlarda dolaylı faillik mümkün olup, dolaylı fail icrai bir davranışta, garantör konumunda olan araç kişi ise ihmali bir davranışta bulunabilir.648

Burada yine emredilen yükümlülüğü ihmal eden bir kimse olmasına karşın, bu kimsenin yükümlülüğü yerine getirmesine suçun arka planında yer alan bir başkası sebep olmaktadır. Diğer bir ifadeyle suçun arka planında yer alan şahıs, araç kişi üzerinde hâkimiyet kurmak suretiyle fiil egemenliğini sağlayarak ihmali suçun meydana gelmesini sağlamaktadır.649

Örneğin; boğulmak üzere

643 _{EKİCİ-ŞAHİN, “Dolaylı Failliğe İlişkin Bazı Sorunlar”, s. 8.} 644

BAUMAN/WEBER/MITSCH, s. 700; ÜZÜLMEZ, “Dolaylı Faillik”, s. 92; SINAR, “Türk Ceza Hukukunda Dolaylı Faillik”, s. 79.

645 _{BAUMAN/WEBER/MITSCH, s. 700; ÜZÜLMEZ, “Dolaylı Faillik”, s. 92; SINAR, “Türk Ceza}

Hukukunda Dolaylı Faillik”, s. 79.

646

EKİCİ-ŞAHİN, “Dolaylı Failliğe İlişkin Bazı Sorunlar”, s. 9.

647

EKİCİ-ŞAHİN, “Dolaylı Failliğe İlişkin Bazı Sorunlar”, s. 8.

648 _{EKİCİ-ŞAHİN, “Dolaylı Failliğe İlişkin Bazı Sorunlar” s. 8.} 649 _{HAKERİ, Ceza Hukukunda İhmal Kavramı, s. 284.}

149

olan B’yi garantör konumunda olan K’nın kurtarmak istemesine rağmen, E, K’yı silahla tehdit ederek B’yi kurtarmasını engeller.650

Burada garantör konumunda olan K, B’yi kurtarmayı istemesine karşın, arka planda yer alan ve K’yı tehdit etmek suretiyle K’nın hareketleri üzerinde hâkimiyet kuran E’nin, B’nin ölmesi halinde kasten öldürme suçundan dolaylı fail olarak sorumlu olacağı ifade edilmektedir.651

Yine örneğin; diyabet hastası olan A’ya insülin iğnesi yapması gereken hemşire B’nin, C tarafından bir odada mahsur bırakılmak suretiyle insülin iğnesini yapmasının engellenmesi halinde, şeker komasına giren ve bu yüzden ölen A’nın ölümünden C dolaylı fail olarak sorumlu olacaktır. Zira C, B’nin fiili üzerinde hâkimiyet kurmak suretiyle B’nin harekete geçmesini engellemiş, bu nedenle kasten öldürme suçunda dolaylı fail olarak sorumlu olmuştur.

İhmali suçlarda, Türk ceza hukuku doktrininde genel olarak kabul edilen görüşe göre, araç kişinin garantör konumunda olduğu ve harekete geçme yükümlülüğüne aykırı davranması, arka planda yer alan kişinin icrai hareketi sonucu meydana gelmişse, bu halde dolaylı failliğin mevcut olacağı belirtilmektedir.652

Alman uygulamasında ise, arka plandaki kişinin dolaylı fail olarak sorumlu olması için, araç kişi ceza sorumluluğu söz konusu olacak şekilde hareket etmemiş ve arka plandaki kişi ihmalin bertaraf edilmesi bakımından garantör konumunda olarak kabul ediliyorsa, bu halde ihmali suç bakımından dolaylı failliğin mümkün olacağı kabul edilmektedir.653

İhmali suçlar bakımından dolaylı failliğin mümkün olup olmayacağına ilişkin olarak yukarıda belirtilen görüşler mevcut olmakla birlikte, aynı zamanda ihmal suretiyle dolaylı failliğin mümkün olup olmayacağı da önem arz etmektedir. Bu halde, suçun arka planında yer alan kişinin ihmal suretiyle dolaylı fail olması, doktrinde genel olarak kabul edilmemektedir.654 Zira burada hastabakıcı örneğinde olduğu gibi, ihmal gösteren ve garantör konumunda olan arka plandaki hastabakıcı, gerçekleşen ölüm neticesini engellemediği için, kasten öldürme suçu bakımından doğrudan fail olarak

650 _{ÜZÜLMEZ, “Dolaylı Faillik”, s. 92; HAKERİ, Ceza Hukukunda İhmal Kavram, s. 284.} 651 _{HAKERİ, Ceza Hukukunda İhmal Kavramı, s. 284; ÜZÜLMEZ, “Dolaylı Faillik”, s. 92.} 652

HAKERİ, “YTCK’da İştirak”, s. 96; KOCA/ÜZÜLMEZ, s. 404; SINAR, “Türk Ceza Hukukunda Dolaylı Faillik”, s. 81; EKİCİ-ŞAHİN, “Dolaylı Failliğe İlişkin Bazı Sorunlar”, s, 10.

653 _{ÜZÜLMEZ, “Dolaylı Faillik”, s. 92.} 654

150

değerlendirileceği için bu halde dolaylı faillik kurumuna başvurulmayacaktır.655

Ayrıca dolaylı faillik bakımından aranan, araç kişi üzerinde hâkimiyet kurma şartı gerçekleşmediği için, diğer bir ifadeyle bir kimse suçun işlenmesinde araç olarak kullanılmadığı için bu halde dolaylı faillik söz konusu olmayacaktır.