Gönüllü vazgeçmenin kabulü için fail ya icra hareketlerine ihtiyariyle son vermeli, yahut suçun tamamlanmasını veya neticenin gerçekleşmesini engellemiş olmalıdır.134
Tek bir fail tarafından işlenen suçlar bakımından fail bu şekilde icra hareketlerinden vazgeçer veya kendi çabasıyla suçun tamamlanmasını veya neticenin
130 HAKERİ, s. 485. 131 HAKERİ, s. 485. 132 ÖZGENÇ, s. 515-516; HAKERİ, s. 484. 133 ÖZGENÇ, s. 515-516; HAKERİ, s. 484. 134
28
gerçekleşmesini engellerse, bu takdirde TCK m. 36’da yer alan gönüllü vazgeçme hükümleri uygulanacaktır.135
İştirak halinde işlenen suçlar bakımından gönüllü vazgeçme136
hükümleri TCK m. 41’e göre belirlenecektir. TCK m. 41/1’e göre; “iştirak halinde işlenen suçlarda, sadece gönüllü vazgeçen suç ortağı, gönüllü vazgeçme hükümlerinden” yararlanacaktır. Bu hükme göre gönüllü vazgeçme durumunda yalnızca gönüllü vazgeçen suç ortağı bu durumdan yararlanacak, bu vazgeçme diğer suç ortakları bakımından etkili olmayacaktır. Zira cezayı kaldıran şahsi sebepler, işlenen fiilin suç olma niteliğinde ve haksızlık içeriğinde herhangi bir değişikliğe neden olmayıp yalnızca hangi suç ortağı bakımından söz konusu ise onun hakkında uygulanacaktır.137
TCK m. 41/2-a ve b’ye göre suçun gönüllü vazgeçenin gayreti dışında başka bir sebepten dolayı işlenememiş olması durumunda veya gönüllü vazgeçenin bütün gayretine rağmen işlenmiş olması durumun da gönüllü vazgeçme hükümleri uygulanacaktır. İkinci duruma örnek138
olarak; A, B ve C, D’yi öldürmek üzere anlaşarak birlikte hareket etmişler, bir el ateş edip D’yi yaraladıktan sonra A suçtan gönüllü olarak vazgeçmiş, ancak A tüm gayretlerine rağmen B ve C’yi suç işlemekten vazgeçirememiştir. B ve C daha sonra ateş etmeyi sürdürerek D’yi öldürürse, bu durumda B ve C kasten adam öldürmekten, A ise gönüllü vazgeçme hükümlerinden yararlanarak o ana kadar oluşan kasten yaralama suçundan dolayı sorumlu olacaktır.
a) Failin Gönüllü Vazgeçmesi
Suçun işlenişine katılan ve sonra gönüllü vazgeçen fail; müstakil fail, müşterek fail olabileceği gibi dolaylı fail de olabilir. Müşterek fail olarak suçun işlenmesine katılan fail suçun işlenmesinden gönüllü vazgeçmişse, gönüllü vazgeçme hükümleri yalnızca bu fail bakımından uygulanacak, ancak vazgeçen fail tarafından o ana kadar yapılan hareketler aynı zamanda başka bir suç oluşturuyorsa, bu durumda TCK m.
135 ARTUK/GÖKÇEN/YENİDÜNYA, s. 660. 136
İştirak halinde işlenen suçlarda gönüllü vazgeçme konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. TOZMAN, ÖNDER, “İştirak Halinde İşlenen Suçlarda Gönüllü Vazgeçme”, TBBD, S. 82, 2009.
137 ÖZGENÇ, s. 517; KOCA/ÜZÜLMEZ, s. 427. 138
29
36’ya göre müşterek fail bu suça ait ceza ile cezalandırılacaktır.139
Örneğin; hırsızlık amacıyla bir eve giren üç kişiden birisi nedamet duyarak hırsızlıktan vazgeçer diğer kişileri kaçmamaları için bir odaya kilitler ve polisi çağırırsa, bu durumda bir müşterek fail olarak gönüllü vazgeçme hükümlerinden yararlanacaktır.140
Bu olay bakımından gönüllü vazgeçen konut dokunulmazlığı ihlal suçundan sorumlu olacak (zira bu suç bakımından icra hareketleri tamamlanmış), diğer müşterek failler ise hırsızlığa teşebbüsten dolayı sorumlu olacaklardır.141
Burada dikkat edilmesi gereken husus, gönüllü vazgeçen kişinin TCK m. 36’ya göre suçun tamamlanmasını veya neticenin gerçekleşmesini önlemeye yönelik gayret içinde olması gerekmektedir.
Müstakil faillik durumunda ise gönüllü vazgeçen müstakil fail, teşebbüs aşamasındayken suçun icrasından gönüllü vazgeçerse, bu durumda bağlılık kuralı gereği TCK m. 40/3’e göre suça azmettiren veya yardım eden suç ortaklarının sorumluluğu değişmeyecektir.142
Örneğin; A, B’yi kan davalısı olan C’yi öldürmek üzere azmettirmiş ve yine bu amaçla D ise B’ye silah vermiştir. B suçun icrasına başladıktan sonra suçu işlemekten vazgeçerse, bu durumda teşebbüs aşamasında kalmış bir fiil olduğu için, B’nin gönüllü vazgeçmesinin A ve D’nin sorumluluğu bakımından herhangi bir etkisi olmayacak, A ve D teşebbüs hükümleri çerçevesinde sorumlu olacaklardır.
Dolaylı faillik durumunda ise dolaylı failin gönüllü vazgeçme hükümlerinden yararlanabilmesi için yalnızca araç kişinin üzerindeki hâkimiyetine son vermesi yeterli olmayıp, dolaylı failin ayrıca araç kişinin icra hareketlerini tamamlamasına engel olması veya icra hareketleri tamamlanmışsa neticenin gerçekleşmesine engel olması gerekmektedir.143 Örneğin; A, B’nin gireceğini bildiği bir havuza hizmetçi olan C vasıtasıyla dezenfekte amacıyla bir ilaç koydurmuştur. Ancak gerçekte bu ilaç öldürücü nitelikte bir ilaçtır. Bu olayda A’nın gönüllü vazgeçebilmesi için yalnızca C’ye gerçek durumu söylemesi yeterli olmayıp aynı zamanda B’nin havuza girmesine de engel olmalıdır. Faillik durumunda olduğu gibi dolaylı faillik durumunda da dolaylı failin
139 ARTUK/GÖKÇEN/YENİDÜNYA, s. 661. 140 AYDIN, s. 238. 141 AYDIN, s. 238. 142 KOCA/ÜZÜLMEZ, s. 427. 143 KOCA/ÜZÜLMEZ, s. 428.
30
gönüllü vazgeçmesi durumunda diğer şeriklerin sorumluluğu devam edecektir.144 Örneğin yukarıdaki olayda dolaylı fail olan A’ya öldürücü nitelikte ilaç veren ve A’nın niyetini bilen suça yardım edenin sorumluluğu devam edecektir.
b) Azmettirenin Gönüllü Vazgeçmesi
Azmettirenin cezalandırılabilmesi için, azmettirilen kişinin suçun icrasına başlamış olması ve suçun en azından teşebbüs aşamasına varmış olması gerekmektedir. Ancak azmettirenin gönüllü vazgeçme hükümlerinden yararlanabilmesi için suçtaki nedensel katkısını herhangi bir şekilde ortadan kaldırması gerekir, zira azmettirenin suçtaki nedensel katkısı devam ettiği sürece tek taraflı olarak suçtan vazgeçmesi, gönüllü vazgeçme hükümlerinden yararlanabilmesi için yeterli değildir.145
Azmettiren TCK m. 41 uyarınca kendi çabalarıyla suçun tamamlanmasını veya neticenin gerçekleşmesini önlemelidir. Ancak TCK m. 41/2’ye göre azmettirenin gösterdiği gayreti dışında başka bir sebeple işlenmemiş olması veya azmettirenin bütün gayretine rağmen işlenmiş olması durumunda da gönüllü vazgeçme hükümlerinden yararlanacaktır. Örneğin; Örneğin A, B’yi bir evi yakması için azmettirmiş, ancak daha sonra A, B’nin icra hareketlerine başlamasından önce polise haber vermiş, polis de gerekli önlemleri alarak B’yi suçun icrasına başlamadan önce yakalamış olması halinde146, suçun icrasına henüz başlanmadığı için azmettiren A’nın henüz cezalandırılabilen bir hareketi bulunmamaktadır. Yine örneğin; A, B’nin icra hareketlerine başlamasından sonra polise haber verip, suçun tamamlanmasını önlemesi halinde şartların oluşması durumunda gönüllü vazgeçmeden yararlanacaktır.
c) Yardım Edenin Gönüllü Vazgeçmesi
Suça yardım eden kişinin gönüllü vazgeçebilmesi için -diğer suç ortaklarına haber versin ya da vermesin- yalnızca iştirak iradesinden vazgeçmesi, gönüllü
144 KOCA/ÜZÜLMEZ, s. 428; AYDIN, s. 240. 145
TOZMAN, “İştirak Halinde İşlenen Suçlarda Gönüllü Vazgeçme”, s. 211. İştirak halinde işlenen suçlar bakımından azmettirenin sorumluluğu hakkında ayrıntılı bilgi için ve genel olarak azmettirme bakımından ayrıntılı bilgi için bkz. ÖZKAN, Halid, Ceza Hukukunda Azmettirme, Ankara, 2013, s. 171- 178.
146
31
vazgeçme hükümlerinden yararlanacağı anlamına gelmemekte, aynı zamanda suça yardım eden kişinin, suçtaki nedensel katkısını ortadan kaldırması gerekmektedir.147 Örneğin; A, B ve C hırsızlık suçunu işlemeye karar vermişler, ancak gözcülük yapan A daha sonra suçun işlendiği anda çekip gitmiştir. Burada A’nın çekip gittiği anda, B ve C onun varlığını hesaba katarak suç işlemeye devam ediyorlarsa, bu durumda A gönüllü vazgeçme hükümlerinden yararlanamayacaktır.148
Dolayısıyla yardım edenin yalnızca gönüllü vazgeçmesi tek başına yeterli olmayıp, aynı zamanda suça ilişkin nedensel katkısını ortadan kaldırması gerekmektedir.