3. ANONİM ORTAKLIKLARDA İBRA KAVRAMI
3.1 İBRA KARARININ ANLAM VE AMACI
İbra, anonim ortaklıkların devamı süresinde en çok kullanılan kavramlardan bir tanesidir. Nitekim anonim ortaklıkların faaliyetlerinden soyutlanması olanaklı değildir. Kuruluş işlemlerinden başlayıp tasfiye işlemlerine kadar tüm yönetim ve temsil faaliyetleri ibraya konu olurlar85. Öğretide farklı ifade biçimleri ile açıklanan fakat sonuçta aynı unsurlara yer veren ibra tanımları mevcuttur86. Bunun nedeni, ibranın yasal
85 ULUSOY, İbra, s.255.
86Doktrinde ibra kararı hakkında farklı tanımlamalar mevcuttur. Anonim ortaklıklarda ibra genel kurulun,
ilgililerin belli bir dönem sonunda, o dönemle ilgili iş ve faaliyetlerini onaylaması ve ortaklığın ibra edilenlere karşı faaliyetlerinden dolayı alacak ileri sürmeyeceği veya onları sorumlu tutmayacağı anlamına gelir, AYTAÇ, İbra, s.16; İbra, ortaklık genel kurulunca ortaklık yönetim kurulu üyelerinin ortaklığa karşı hesap verme yükümünü kaldıran ve bu sebeple üyelerin o devredeki işlemlerinden dolayı sorumluluğun söz konusu edilmesini önleyen beyandır, bkz. POSTACIOĞLU, İ., Anonim Şirketlerde İdare Meclisi Azalarının Hukuki Mesuliyeti İle İlgili Bazı Meseleler, Halil Arslanlı’nın Anısına Armağan, İstanbul 1978, s.507; İbra, tüzel kişinin yetkili organının (genel kurul), sorumlu organın üyelerine karşı karar şeklindeki bir irade açıklamasıdır, POROY, R. / TEKİNALP, Ü. / ÇAMOĞLU, E., Ortaklıklar ve Kooperatif Hukuku, 12. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2010, s.315; İbra, tüzel kişinin yetkili karar organının kararı ile hesap veren organın üyelerine karşı, yaptıkları işlemlerin hukuka ve mevzuata uygun olduğunun bir karar şeklinde açıklanmasıdır, PULAŞLI, Şerh2, s.1965; İbra, tüzel kişinin hesap veren organın üyelerine karşı karar şeklindeki bir irade açıklamasıdır. Yetkili organ bu kararı ile, sorumluların söz konusu dönemdeki işlemlerini hukuka ve ortaklığın çıkarlarına uygun bulduğunu beyan etmektedir, ÇAMOĞLU, Hukuki Sorumluluk, s.223; Ortaklıklar hukukunda ibra kararı, belli bir hesap döneminde gerçekleşen yönetim kurulu işlem ve faaliyetlerinin usulüne uygun olarak yerine getirilmiş olduğu kabul edilmek suretiyle bu işlemlerin onaylandığı ve bunlarla ilgili olarak gerçekleşmiş veya olası zararlardan dolayı yönetim kurulu üyelerinin hukuki sorumluluğuna gidilmeyeceğinin tek taraflı olarak beyan edildiği genel kurul kararıdır, ŞAHİN, s.16; İbra, yöneticilerin belirli bir döneme ait faaliyetleri sebebiyle ortaklığın yöneticilerden herhangi bir talepte bulunma hakkından vazgeçme niteliği taşır, TEKİL, F., Anonim Şirketler Hukuku, 2. Bası, İstanbul 1998, s.226; İbra, yapılan işlemlerin hukuka uygun olduğunun ve şirket açısından işin gereğine uygun olduğunun, genel kurul tarafından beyan edilmesidir, BİLGİLİ, F. ve DEMİRKAPI, E., Şirketler Hukuku, Dora Basım Yayın, Bursa 2012, s.297.
26
bir tanıma sahip olmamasıdır87. Kanaatimizce ibra, kuruluştan dolayı sorumlu olanların kuruluş dönemine ilişkin olarak gerçekleştirmiş oldukları işlem ve faaliyetlerinin, kuruluştan sonra ise, belli bir hesap dönemi içerisinde gerçekleşen yönetim kurulu üyelerinin işlem ve faaliyetlerinin usulüne uygun olarak yerine getirilmiş olduğunun kabul edilerek onaylanması ve ortaklık tüzel kişiliğinin bu işlem ve faaliyetler sebebiyle gerçekleşmiş ya da olası zararlardan dolayı söz konusu kişilerin hukuki sorumluluğuna başvurmayacağını beyan eden tek taraflı bir genel kurul kararıdır.
Anonim ortaklıkta, yönetim kurulu üyelerini ibra etmeye yetkili organ genel kuruldur. İbra konusunda karar vermek genel kurulun münhasır yetkileri arasında yer alır88. Bu
sebeple, genel kurulun tek taraflı irade beyanı, icra işlemine gerek olmaksızın sonuç doğuran tek taraflı bir beyandır89.
Anonim ortaklıklarda genel kurul, ortaklığın karar organı olarak, yönetim kurulu üyelerinin, ilgili hesap dönemindeki işlemlerini, ekonomik ve hukuki sonuçları bakımından onaylamakta, ilgilileri sorumluluktan kurtarmakta ve onların görevlerine devam edebilmelerini sağlamaya yönelik güven açıklamasında bulunmaktadır90. Diğer bir anlatımla, genel kurul bu kararı ile yönetim kurulu üyelerinin söz konusu dönemdeki işlemlerini hukuka ve ortaklık bakımından işin gereğine uygun bulduğunu tek taraflı bir kararla açıklamaktadır. Bu anlamda, genel kurul ibra kararı ile bir yandan kendisine sunulan hesaplar ve verilen bilgilerden anlaşılan konularda, yönetim kurulu üyelerini temize çıkarmakta ve haklarında doğabilecek şüpheleri ortadan kaldırmakta, diğer yandan onları ilgili dönemdeki faaliyetleri sebebi ile sorumlu tutmayacağını
87 Yazar ibra kararının sahip olduğu öneme rağmen kanunda tanımının yapılmamasını eleştirmektedir,
ULUSOY, İbra, s.255.
88 Bu sonuca 6762 sayılı TTK. m.374 ve m.380 düzenlemelerinin birlikte yorumu ile varılmaktadır;
ULUSOY, İbra, s.255.
89 HELVACI, M., Anonim Ortaklıkta Yönetim Kurulu Üyesinin Hukuki Sorumluluğu, İstanbul 2001,
s.137; AYTAÇ, İbra, s.37; ÇELİK, s.47; AYDEMİR, s.1077.
90 AKDAĞ-GÜNEY, Hukuki Sorumluluk, s.297; Genel kurulun, yönetim kurulunu ibra etmesi, onun
ilgili hesap dönemindeki tüm işlemlerinin hukuki ve iktisadi sonuçlarını uygun bulduğu anlamını ifade etmektedir, ÇAMOĞLU, Hukuki Sorumluluk, s.223.
27
açıklamaktadır91. Bu bakımdan ibra kararı çalışmamızın daha sonraki bölümlerinde ayrıntılı olarak açıklayacağımız menfi borç ikrarı niteliği taşır. Genel kurul ibra kararı ile yönetim kurulu üyeleri tarafından itiraz edilen ya da varlığı konusunda şüphe duyulan bir alacağı ortadan kaldırdığından çoğunlukla menfi borç ikrarı şeklinde gerçekleşmektedir92.
İbra kararının ortaklık dışındakilere etkisi yoktur. İbra, tamamen ortaklık içi bir hukuki işlemdir93. Bu sebeple, ibra kararı, İsviçre-Türk hukuk sisteminde, yalnızca ortaklığı ve belirli şartlar çerçevesinde bazı pay sahiplerini bağlar. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun ibra ile ilgili hükümlerinin 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’ndan farklı olarak benimsemiş olduğu düzenlemeler, ibranın hukuki sorumluluğu sona erdirici etkisini güçlendirmektedir94.
İbra kararının dava haklarına etkisinin 6762 sayılı kanunda düzenlenmemiş olması ve bu konuda İsv.BK’nın ilgili hükmünün hukuk sistemimize alınmamış olması önemli bir eksiklik olarak değerlendirilmiş ve bu nedenle eleştirilmiştir. Bu eleştiriler üzerine 6102 sayılı yeni TTK. m.558/2’de bu konu ile ilgili gerekli düzenleme yapılmıştır. Yeni düzenlemeye göre, genel kurul tarafından verilen bir ibra kararı, ibranın kapsamına giren maddi olaylara ilişkin olarak, gerek şirketin, gerek ibraya olumlu oy veren veya ibra kararından sonra, ancak bu kararı bilerek pay iktisap etmiş olan pay sahiplerinin sorumluluk davası açma hakkını ortadan kaldıracaktır. Yeni maddenin ikinci fıkrası tamamen İsv.BK m.758’den alınmıştır. Açıkladığımız bu düzelemeye göre, ibra kararı, ortaklığın dava hakkını sona erdirir. Yeni düzenlemeye baktığımız zaman “sorumluluktan ibraya ilişkin karar” şeklinde kaleme alındığını görebiliriz. Bu ifade ibra kararının yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunun kaldırıldığının kabul edilmiş
91 AYTAÇ, İbra, s.16; ÇAMOĞLU(Poroy/Tekinalp), Ortaklıklar, s.315, N.613; AKDAĞ-GÜNEY,
Hukuki Sorumluluk, s.297; ÇAMOĞLU, Hukuki Sorumluluk, s.224; ÇELİK, s.47.
92 ÇELİK, s.48; ÇAMOĞLU(Poroy/Tekinalp), Ortaklıklar, s.315, N.315. 93 AYTAÇ, İbra, s.16; NECLA-AKDAĞ, Hukuki Sorumluluk, s.298.
94 ŞAHİN, s.1; 6762 sayılı kanunda bu konu düzenlenmemiştir. Bu nedenle, ibra kararının sorumluluğa ve
dava haklarına etkisi meselesi çözümü doktrin ve Yargıtay’a kalmıştır. Bu anlamda 6762 sayılı TTK. hükümlerini dikkate alan doktrin, pay sahipleri ve alacaklıların, ortaklığın ve dolayısıyla kendilerinin uğradıkları zararlar nedeniyle yönetim kurulu üyelerini dava etme haklarının ibra kararına rağmen devam edeceğini çoğunlukla kabul etmektedir.
28
olduğunu belirtmektedir. Söz konusu hükme göre, ibra kararı, yönetim kurulu üyelerinin sadece ortaklığa karşı sorumluluklarını ortadan kaldırır. Düzenlemenin bu şekilde anlaşılması gerekir. Bu düzenlemeye göre, karara katılamayan veya ortaklık paylarını ibra kararını bilerek almayan pay sahiplerinin ibra kararına rağmen yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğuna başvurma hakları devam etmektedir.
6102 sayılı YTTK.m.558/2 pay sahiplerinin dava haklarının ibra kararına rağmen devam edeceğini açıkça düzenlemektedir. Bu düzenlemede diğer pay sahiplerinin dava haklarının ibra tarihinden itibaren altı ay geçmesiyle düşeceği öngörülmüştür. Öte yandan, yeni kanunda ibra kararının, alacaklıların dava hakları üzerindeki etkisi düzenlenmemiştir. Bu nedenle söz konusu meselenin çözümünde doktrinde yer alan görüşlerin dikkate alınması gereklidir.
Bu konu ile ilgili 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu’nun hükümleri değerlendirildiğinde, ibra kararına tanınan etkinin artırılmış olduğu ancak bu etkinin yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu tamamen sona erdirme derecesine varacak kadar güçlendirilmemiş olduğu anlaşılmaktadır95.
Açıklamalarımızdan da anlaşıldığı üzere, ortaklığa tanınan dava hakkı ile pay sahipleri ve alacaklılara tanınan dava haklarının şartları birbirinden farklı olduğu için, bu davaların alınan ibra kararına etkisi de farklı olmaktadır. Bu sebeple konunun her davacı bakımından ayrı olarak değerlendirilmesi gerekir. Ortaklığın, pay sahiplerinin ve ortaklık alacaklılarının dava hakları ve ibra kararının bu davalar üzerindeki etkisi, bu konudaki doktrin görüşleri çalışmamızın ilgili bölümünde ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Anonim ortaklıklarda organların ortaklık tüzel kişiliğine karşı sorumlulukları zamanaşımı (YTTK. m.553, m.555, m.556, m.560), kusursuzluğun ispatı (YTTK. m.553) ve ibra (YTTK. m.424 ve m.559) ile sona erer. Görüldüğü gibi, anonim ortaklıklar hukukunda ibra kararı, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu sona erdiren bir neden olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun dışında ortaklığın, YTTK. m.559’da öngörüldüğü üzere yönetim kurulu üyeleri ile sulh yoluna gitmek ya da davadan feragat etmek suretiyle yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu sona erdirmesi mümkündür. Bunun yanında 6098 sayılı yeni Borçlar Kanunu çerçevesinde
29
genel hükümlerden yararlanmak suretiyle sorumluluğun sona erdirilmesi söz konusu olabilir. Asıl inceleme konumuz ibra olduğu için diğer sorumluluğu sona erdirme nedenlerini ismen belirtmekle yetinip, ibra kararının, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğunu sona erdirme bakımından etkisini detaylı olarak inceleyeceğiz.