Hacı Zeynalabidin Tagiyev’in Eğitim-Öğretime Yönelik Çalışmaları

Hacı Zeynalabidin Tagiyev’in döneminde yazılan eserlerde doğum tarihi 1838 olarak gösterilmiştir. Onun babası Muhammed Tagiyev, Bakü’de ayakkabıcılık yaparak geçimini sağlamıştır. Zeynalabidin, annesini küçük yaşta kaybetmiş ve ailesinin fakirliğinden dolayı on yaşında duvarcı ustasının yanında çırak olarak çalışmaya başlamıştır. Kazancını babasına vererek ailesine yardım eden Tagiyev, 12 yaşında taş

yontmaya başlamış, 15 yaşında duvarcı ustası olmuştur. Daha sonra ise inşaatını yaptığı binaların projelerini çizmeye başlamıştır. Bu işten kazandığı parayla o, 1870 yılında iki kazanlı gaz yağı fabrikasının sahibi olmuştur. Böylece Tagiyev, 1877’de ikinci sınıf tüccar iken 1882’de birinci sınıf tüccar zümresine kabul edilmiştir. 1880 yılında baba ocağını terk edip yeni eve taşınan Tagiyev, burada Hasan Melikzâde Zerdabî ile tanışmıştır. Bu tanışma, onun eğitim alanındaki faaliyetlerine olumlu etkilerde bulunmuştur (Yeşilot, 2004:31-33).

O dönemlerde Azerbaycan’da Müslüman kızlar için okul açmak fikrini taşıyan Hasan Bey Zerdabî ve eşi Hanife Hanım’ın bu projesi başarıya ulaşmamıştır. Zerdabî’den sonra Tagiyev bu projeyi devam ettirmek istemiştir. O, Çar III. Aleksandr’a kız okulu açmak için müracaat etse de ondan olumlu cevap alamamıştır. Çar öldükten sonra Tagiyev, Çar’ın eşine değerli hediyeler göndererek isteğini yenilemiş ve okul açmaya izin verilirse bu okula onun adını verileceğini söylemiştir. 24 Nisan 1896 tarihinde Kafkasya Eğitim Dairesi Başkanı Senatör Yanovski’ye mektup yazan Tagiyev, Azerbaycan kızlarının okuyacağı, eğitim müddetinin dört yıl olacağı, Rusça, Azerbaycan Türkçesi, el ve ev işlerinin öğretileceği bir Rus-Müslüman okulu açmak istediğini bildirmiştir. O, 29 Nisan 1896 tarihinde yine okul açmak isteğiyle Bakü şehir idaresine başvurmuştur. Tagiyev, bu dilekçede okul binasını yaptırmak için 25 bin manat, okulu korumak için 125 bin manat ana sermaye koyacağını ve 20 kişilik pansiyon yaptıracağını bildirmiştir. Bu dilekçeye Kafkasya Eğitim Daire Müfettişi Zavodski olumlu cevap vermiştir. Okulun tüzüğü yazılarak açılış çalışmalarına başlanılmıştır. Bu okulun, Kafkasya Eğitim Dairesinin kanunlarına göre yönetilmesi düşünülmüştür (Yeşilot, 2004:59).

Tagiyev, okulun açılması için toplam 150 bin manat sermaye vermeyi düşünmüştür. O, Kafkasya Eğitim Dairesi Başkanlığı’na yazdığı dilekçenin sonunda okul onun isteği dışında faaliyet göstermeye başlarsa yatırdığı parayı geri alacağını belirtmiştir (İsmail, İbrahimov, 1994:21)

Kafkasya Eğitim Dairesine bağlı olarak açılan Tagiyev’in okulu, Halk Okulları Müdürlüğüne de bağlı olmuştur. Okula yedi yaşından büyük Müslüman kızların kabul edilmesi düşünülmüştür. Okulun ders programı, Kafkasya Ders Dairesinin ilkokul programına göre hazırlanmıştır.

Müslüman ailelerin isteği üzerine okul programına ev ve el işleri dersleri de dâhil edilmiştir. Okulun ilk üç yılında dinî eğitim, son yani 4. yılında ise Rusça ve el işleri derslerinin verilecekti. Okul eğitimi dört yıl sürecek, son yıl ilave sınıf kabul edilecekti. Okulda eğitimin devamı Tagiyev’in yatırdığı 150 bin manatın faizi ve okula devam edecek öğrencilerden alınacak harçla sağlanacaktı. Okul binasının yapımına 183.533 manat harcanmıştır. Okulda 35 fakir öğrenci ücretsiz okuyacak ve yurtta kalacaktı. 15 öğrenci yılda 100 manat harç verecekti (Yeşilot, 2004:60).

Yeterli öğrenci kaydolmadığı için 1901 yılının Eylül ayında bu okul açılamamıştır. Tagiyev, halkı Tezepir Camisi’ne toplayarak onlardan kızlarını okula göndermelerini istemiştir. Bunun yanı sıra diğer illerden de öğrenci bulmak için Zerdabî’nin de içinde bulunduğu yakınlarını görevlendirmiştir. Yeterli öğrenci kaydolduktan sonra okul, 7 Ekim 1901 tarihinde eğitime başlamıştır.

Sekiz dokuz yaşlarında olan bu öğrenciler çoğunlukla Şuşa ve Tiflis’ten gelmişlerdir. Okulda çalışan sekiz personelin tamamı kadınlardan oluşmuştur. Okuldaki öğrenciler tek tip kıyafet giymiştir. Okulda disiplin kurallarına titizlikle uyulmuş, okul binasının içerisine öğrencilerin çok yakınları olan erkekler bile alınmamıştır. Öğrenciler haftada sadece bir gün izin kullanabilmişlerdir (İsmail ve İbrahimov, 1994:27).

Okulun kütüphanesinde Nizami, Seyit Azim Şirvanî, Tevfik Fikret, Namık Kemal, Puşkin, Shiller, Molier, Volter gibi edebiyatçıların eserleri yer almıştır. Okulda tiyatro, edebiyat, dans ve el işleri gibi dernekler de faaliyet göstermiştir (Süleymanov, 1996:24-26).

1901 yılında açıldığı zaman dört yıl olan eğitim süresi 1903 yılında beş yıla, daha sonra altı yıla çıkarılmıştır. Tagiyev, 1913 yılında okulu Öğretmen Okuluna dönüştürmek istemiştir. Bu dönüşüm için o, 100 manat ayırmıştır. Okulun açılması için yapılan hazırlıklar bitene kadar iki yıllık eğitim kursu düzenlenmiştir. Bu kursta dinî konuların yanı sıra Rusça, matematik, Azerbaycan Türkçesi, eğitim, tabiat, fizik, tarih, coğrafya, hitabet, el ve ev işleri dersleri de verilmiştir (Yeşilot, 2004:65).

Tagiyev’in 1901 yılında temelini attığı Müslüman Kız Okulu, dönemin karışıklıkları nedeniyle 1918 yılında faaliyetini durdurmak zorunda kalmıştır.

XIX. yüzyılın sonlarında Azerbaycan’da farklı alanlarda uzmanlaşmış insanların yetiştirilmesi için de yeni okullar açılmıştır. Tagiyev’in Azerbaycan’ın Merdekan kasabasında açtığı “Bağcılık Okulu” bu amaca hizmet etmiştir. “Bağcılık Okulu” 27 Ekim 1896 tarihinde faaliyete başlamıştır. Bu okulda bilimsel yöntemlerle bağcılık yapmak öğretilmiştir (Yeşilot, 2004:66).

Okulun bulunduğu arazinin taşlık ve kıraç olmasına rağmen Ancak Tagiyev, buraya verimli toprak taşıtarak ağaç diktirmiş ve burada uzun uğraşlar neticesinde bağ kurmayı başarmıştır (Süleymanov, 1996:11-12).

Okula bu bölgede yaşayan Türk çocukları kabul edilmiş ve onlara bağcılık konusunda eğitim verimiştir. İlk yıl okula 50 öğrenci kaydedilmiştir. Öğrenciler okulda yatmış sadece cuma günleri evlerine gidebilmişlerdir. Bağcılıkla ilgili derslerin ve uygulamaların yanında öğrencilere Azerbaycan Türkçesi, Rusça, matematik ve güzel yazı dersleri de verilmiştir (Yeşilot, 2004:67).

Zenginliğinden çok hayırseverliği ve eğitime katkısıyla tanınan, “Halkım varlık içinde yaşasın, gençler okusun.” düşüncesine sahip olan Hacı Zeynalabidin Tagiyev, 1 Eylül 1924 tarihinde Merdekân’daki bağ evinde vefat etmiştir.