Genel Olarak

AB Hukuku’nda iş sağlığı ve güvenliğini düzenleyen detaylı yönergeler kabul edilmiş; böylece bu alanda geniş bir AB mevzuatının oluşması sağlanmıştır327. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yönergelerin hemen hepsinde işverenin çalışanları bilgi- lendirme, danışma ve eğitim yükümlülüğü ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır.328_.

Aşağıda işçilerin iş sağlığı ve güvenliği konusunda kabul edilmiş bu yönerge- lerin, çalışanların bilgilendirilme ve danışılma haklarını ele alan bölümlerine ayrıntılı olarak değinilmiş bulunmaktadır.

326 _{ALPAR, s.6.}

327 _{COLUCCİ, s.559; BLANPAİN, Labour law, s.524.}

328 _{AKDUR Recep, Sağlık Sektöre, Temel Kavramlar, Türkiye ve Avrupa Birliği’nde Durum} ve Türkiye’nin Birliğe Uyumu, 2.b., Ankara-2006, s.203-209; TİSK, AB Müktesebatı, s.23- 34; COLUCCİ, s.560 vd.

B. 12 Haziran 1989 tarih ve 89/391/EEC Sayılı İşte Çalışanların Sağlık ve Güvenliklerini İyileştirmeye Yönelik Tedbirler Alınmasına İlişkin Çerçeve Yönerge329

“İşte Çalışanların Sağlık ve Güvenliklerini İyileştirmeye Yönelik Tedbirler Alınmasına İlişkin 12 Haziran 1989 Tarih ve 89/391/EEC Sayılı Konsey Yönergesi”, işçilerin sağlık ve güvenliklerinin iyileştirilmesi için önlemler alınması amacıyla çı- karılmıştır330. Bu nedenle yönerge ile, mesleki tehlikelerin önlenmesi, sağlık ve gü- venliğin korunması, kaza ve tehlike faktörleri, bilgilendirme, danışma, yönetime ka- tılma, işçi ve temsilcilerinin eğitimi konusunda genel hükümler getirilmiştir331. Yö- nerge, silahlı kuvvetler, polis teşkilatı ve sivil savunma dışında, tüm ekonomik sek- törlerde çırak ve stajyer dahil (m.3), çalışanlara uygulanmak amacıyla çıkarılmıştır (m.2/1,2). Ancak ev işlerinde çalışanlar Yönerge’nin kapsamına girmemektedir (m.3)332.

Yönergenin 10. maddesi çalışanların bilgilendirilmesi konusunu düzenlemiş- tir333. Buna göre işverenin yasalar çerçevesinde işletmenin büyüklüğünü göz önüne alarak, işçilerin veya temsilcilerinin bilgilendirilme hakkı için gerekli tüm önlemleri

329 _{Council Directive No. 89/391, 1989 O.J. (L183) 1, On The İntroduction Of Measures To} Encourage İmprovements in The Safety And Health of Workers At Work; “İş Sağlığı ve Gü- venliği Yönetmeliği” 89/391/EEC sayılı Konsey Yönergesi’ne göre hazırlanmıştır. Ancak Da- nıştay 10. Dairesi’nin 24 Mayıs 2004 tarih, 2004/1942 E. Sayılı Kararı ile yürütülmesi durdu- rulmuştur. Benzer içerikte bir Kanun hazırlanmaktadır.

330 _{BLANPAİN, Labour Law, s.326; BARNARD, Employment Law, 2000, s.381-392.} 331 _{COLUCCİ, s.560.}

332 _{Serbest çalışanlar da Yönerge’nin kapsamına girmemektedir. BARNARD, Employment Law,} s.383.

333 _{Belirtelim ki, İş sağlığı ve güvenliği alanında, inisiyatif kullanma ve alınan kararlarda, Topluluk} düzeyinde sosyal tarafları karar alma sürecine dahil etme arzusu öteden beri var olan bir husus- tu. BARNARD, Employment Law, s.388; İş sağlığı ve güvenliği konusunda çalışanlar için a- lınan önlemler ve katılım hakları konusunda işyeri organizasyonları oluşturma bakımından baş- lıca üç yaklaşımın bulunduğu belirtilebilir. Birinci yaklaşıma ilişkin olarak Almanya, Lüksem- burg, İtalya ve Hollanda’da kurulan ve işçi temsilcileri tarafından seçilen çalışma konseylerini gösterebiliriz. Çalışma konseyleri, işveren tarafından yapılan önerileri reddetme veya kabul et- me hakkına sahip bulunmaktadırlar. İkinci yaklaşım ise katılımın ana merkezi olarak ek güven- lik komitelerinin benimsendiği sistemdir. Özellikle Belçika’da elliden daha fazla işçi çalıştıran işletmelerde işçi ve işveren arasında danışma müessesesinin işletilmesi için özel bir komite oluşturulmalıdır. Benzer bir şekilde, sağlık ve güvenlik komiteleri Fransa ve Portekiz’de de el- linin üzerinde işçi istihdam eden bütün işletmelerde söz konusu olmaktadı. Üçüncü yaklaşım için ise Danimarka ve İngiltere’yi ele almak mümkündür. İşçiler bu ülkelerde çalışanlar güven- lik temsilcileri seçmektedirler. Bu temsilciler güvenlik komitelerinin üyesi olmakta ve bilgi verme ve danışma ile ilgili bütün konularda hak sahibi olmaktadırlar. BARNARD, Employment Law, s.389.

alması öngörülmüştür (m.10/1). Bu önlemler, işyerinde sürdürülen faaliyet türleri ile ilgili iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin koruyucu önlemlerden oluşmaktadır (m.10/1-a).

İşveren ilk yardım, yangın söndürme, işçilerin tahliyesi ve ciddi ve âni tehli- kelere maruz kalacak işçilere hemen haber verecek ve alınan önlemleri açıklayacaktır (m.8/3-a). Ciddi tehlike karşısında olan işçilerin işi durdurmaları veya işyerini terk etmeleri ve güvenli bir yere gitmeleri konusunda harekete geçecek ve talimatlar ve- recektir (m.8/3-b). İşveren o işyerine iş yapmak üzere başka işyerlerinden gelen işve- ren ve işçilere de ulusal yasalar çerçevesinde yukarıda belirtilen hususlarda ilgili bil- gileri vermekle yükümlü olacaktır (m.10/2).

Öte yandan iş sağlığı ve güvenliği konusunda çalışanlarla istişarede bulun- mak ve onların tartışmaya katılmasını sağlamak işverene yüklenmiş bir yükümlülük- tür. Yönerge’nin 11. maddesine göre, işverenler, işçiler ve/veya işçi temsilcileri ile iş sağlığı ve güvenliği konularında istişarede bulunacak ve bu konularda onların da katılımlarını sağlayacaklardır (m.11/1-2). Çalışanların katılımını sağlama yükümlü- lüğünün, çalışanların sağlık ve güvenliği üzerine ekipman seçimi ve bunların sonuç- ları, yeni teknolojilerinin tanıtımı ve planlanması, iş çevresi ve çalışma koşulları da- hil sağlık ve güvenlikle ilgili her türlü konuda gerçekleştirilmesi gerekecektir334.

İşveren çalışanlarla istişarede bulunmakla işçiler ve/veya temsilcilerinin teklif getirme haklarını ve ulusal yasalar çerçevesinde dengeli katılımlarını335 sağlamakla da yükümlüdür (m.11). İş sağlığı iş güvenliği konusunda görevli işçi temsilcileri, işverenden çalışanların zararını hafifletmek ve/veya tehlike kaynağını yok etmek konusunda teklifler verme ve önlem almasını isteme hakkına da sahip bulunmaktadır (m.11/3). Önemle belirtelim ki, işçiler ve/veya temsilcilerinin, işçi sağlığı ve iş gü- venliği önlemlerinin yetersiz olduğunu düşünmeleri durumunda, yasalara uygun ola- rak bu konuda yetkili makamlara müracaat etme hakları bulunmaktadır (m.11/5).

334 _{BARNARD, Employment Law, s.390.}

335 _{“Dengeli katılım” kavramının ne anlama geldiği madde hükmünde tanımlanmış değildir. İşve-} ren karşısında sendikalaşmış işgücünün varlığını ifade eden bir durum olarak değerlendirilebilir. BARNARD, Employment Law, s.390.

İşveren aynı zamanda her işçinin kendi yaptığı işle ilgili işe başlarken, iş ve işyeri değişikliklerinde, yeni iş makinelerinin devreye girmesinde veya makine deği- şiminde, yeni teknoloji uygulamasında sağlık ve güvenlik eğitimi almasını temin etmekle de yükümlü tutulmuştur (m.12)336. Eğitim, yeni ve değişik tehlikeler göz önüne alınarak ve periyodik olarak tekrarlanarak verilecektir. Ayrıca işveren işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili işçi temsilcilerini uygun eğitimden geçirmek zorun- dadır (m.12/3). Eğitimin çalışma saatleri içinde verilmesi gerekmektedir. Eğitim ulu- sal yasalara göre, kuruluş içinde olabileceği gibi, dışında da olabilecektir (m.12/son).

Çerçeve Yönerge bilgilendirme, katılım ve danışma ile ilgili konuların nasıl organize edileceğini ulusal mevzuat ve uygulamalara bırakmış, yalnızca sağlık ve güvenlikten sorumlu işçi temsilcilerinin tanımını yapmıştır337. Gerçekten de AB’de danışma ve bilgilendirmeyi yerine getirmede etkili bir araç olarak Sağlık ve Güvenlik İşçi Temsilciliği (SGİT) ön plana çıkmaktadır338. Yönerge’nin 13. maddesi, işçilere de sorumluluklar yüklemiş bulunmaktadır. Buna göre işçiler aldıkları eğitim ve işve- renin talimatı gereği kendi sağlık ve güvenliklerinden sorumlu oldukları gibi, hare- ketlerinden diğer işçilerin etkilenmesinden de sorumlu tutulacaklardır.

336 _{İşçi veya işçi temsilcilerine, iş sağlığı ve güvenliği alanındaki özel sorumlulukları konusunda} yardımcı olması için, iş sağlığı ve güvenliği alanında ulusal yetkililer tarafından düzenlenen ra- porlar, iş kazaları ve meslek hastalıkları hakkındaki detaylı bilgiler, bunlar hakkında koruyucu ve gerekli önleyici bilgiler ve işveren tarafından sonuçlandırılan risk değerlendirme raporlarının sonuçlarının sağlanması gerekmektedir. BARNARD, Employment Law, s.389.

337 _{Bkz. YILMAZ Fatih, “İş Hukukumuzda Sağlık ve Güvenlik İşçi Temsilciliği Sorunu ve AB Uy-}

gulamaları”, Tühis, İş Hukuku ve İktisat Dergisi, C:21, S:4, (Mayıs-2008), s.33.

338 _{İşyerinde İSG konusunda işçilerle istişare, katılım ve bilgilendirme mekanizmalarının yapısı,} uygulama ölçekleri ve sorumlulukları ülkeden ülkeye bazı farklılıklar göstermekle birlikte, ge- nel yapı birbirine benzemektedir. Üye ülkelerde İSG İşçi Ombudsmanlığı, İSG İşçi Temsilciliği, İSG Kurulları, İş Konseyleri gibi müesseselerden sadece biri ya da birkaçı birlikte uygulana- bilmektedir. Genellikle belirli bir ölçekten büyük işletmelerde İSG Kurulu oluşumu çoğu AB ülkesinde zorunluluk iken, Küçük Orta Boy İşletmelerde (KOBİ) genellikle SGİT sistemi uygu- lanmaktadır. Almanya, Belçika, Norveç ve Fransa gibi ülkelerde İSG kurulları ve SGİT’leri ol- duğu halde, işyerindeki çalışma koşulları ile ilgili nihai karar organi İş Konseyleridir. İsveç’te ise büyük işletmelerde İSG kurulu bulunmasına rağmen İSG işçi ombudsmanı, gerektiğinde işi durdurma gibi geniş yetkilerle donatılmıştır. YILMAZ Fatih, s.33; Avrupa Komisyonu adına sonuçlandırılan araştırmalarda, işçi temsilciliği ile ilgili hükümlerin Üye Devletlerde yalnızca kısmi uygulama alanı bulduğu ve bu duruma özellikle üçüncü (tertiary) sektörde ve küçük iş- letmelerde rastlandığı görülmektedir. Benzer bazı raporlarda da Yönergenin çalışanlara danış- ma ve katılımlarını sağlamaya ilişkin hükümlerine eleştiriler yöneltilmiştir. Birlik Üyesi ülkeler, küçük işletmeleri katılıma ilişkin düzenlemelerden muaf tutmaktadırlar. Ayrıntı için bkz. BARNARD, Employment Law, s.391.