Avrupa Birliği’nde Sosyal Diyalog

Genişleyen Birliğin daha iyi yönetilmesinde önem arz etmesi, ekonomik ve sosyal reformların itici gücü olması nedeniyle AB, sosyal diyaloga büyük önem ver- mektedir. Sosyal ortakların, Avrupa düzeyinde, ulusal düzeyde, yerel düzeyde ve işletme düzeyinde önemli rol ve sorumlulukları bulunmaktadır180.

AB düzeyinde sosyal diyalog, üye ülkelerde özellikle Kıta Avrupa’sında mevcut, korporatizm, sosyal diyalog ve sosyal ortaklık geleneğinin AB düzeyine yansımadır181.

Avrupa düzeyindeki sosyal diyaloğun tarafları olarak üç büyük örgütün varlı- ğı göze çarpmaktadır. Bunlar Avrupa İşçi Sendikaları Konfederasyonu (ETUC), Av- rupa Endüstri ve İşveren Konfederasyonları Birliği (UNİCE) ve Kamu İşletmeleri

Dialog at National Level in the EU Accesion Countries”, IFP on Social Dialog, Labour Law and Labour Administration Working Paper, Geneve, ILO, 2003, s.13.

179 _{KAYHAN, s.63; Ortak yararın bulunduğu konularda ekonomik ve sosyal konularda, hükümet,} işçi ve işveren temsilcileri arasındaki her türlü görüşme, danışma bilgi değişimi olarak görülen sosyal diyalog, endüstri ilişkilerinde, barış ve ülkenin refahının artmasına katkıda bulunmakta- dır. Zira, küreselleşme sürecinde çatışmanın uzun dönemde ülkeye ekonomik yarar sağlamadığı açıkça görülmüştür. GÖRMÜŞ Ayhan, “Türkiye’de Sosyal Diyalogun Gelişmesi”, Çalışma ve Toplum Dergisi, 2007/3, S:14, s.116 vd.

180 _{SÜRAL, “Sosyal Diyalog Modeli”, 09.11.2007;}

181 _{KORAY Meryem/ÇELİK Aziz, Avrupa Birliği ve Türkiye’de Sosyal Diyalog, Belediye-İş} Sendikası AB’ye Uyum Serisi, 2007, s.4; SÜRAL Nurhan, Evolving Structure of Collective Bargaining in Turkey, (1990-2005) Middle Eastern Studies, Vol:42, No:6, (November- 2006), s.970; AB’ye üye ülkelerde sosyal diyalog geleneği ve uygulamaları önemli farklıklara sahip olsa da AB düzeyinde sosyal diyalogun biçimini ve mantığını derinden etkilemektedir. AB düzeyinde sosyal diyalog, danışma, müzakere ve karar-verme süreçlerini içeren sosyal ta- rafların kendi aralarında ve ayrıca hükümetle gerçekleştirdikleri uzlaşmaya dayalı çıkar temsil mekanizmasıdır. Sosyal taraflar arasındaki ilişkilerin kurumsallaşmış olması ve çatışmalarının uzlaşma ile çözme geleneği bu mekanizmasının en önemli özelliğidir. Bunlar, sosyal diyalogun etkin bir şekilde işleyebilmesi için elzem şartlardır. KORAY/ÇELİK, s.4-6.

Avrupa Merkezi (CEEP) olarak belirtilebilir. Bunlar emek, sermaye ve kamu işlet- melerini temsil eden, bu alanlarda örgütlenmiş çok sayıda ve oldukça farklı yapıda birçok kuruluşun üye olduğu tepe örgütlerdir182_.

AB üyesi ülkelere bakıldığında hemen her üye ülkede, ekonomik ve sosyal konsey, ulusal konsey, çalışma konseyi gibi çeşitli adlar alan ve geniş bir alanda et- kinlik gösteren danışma organlarının oldukça yaygınlık gösterdiği görülmektedir183. Taraflar arasında aynı zamanda bilgi alışverişi ve danışma organı biçiminde ortaya çıkan bu konseylerin varlığı, hem taraflar arasındaki ilişkilerin kurumsallaşması ve işbirliği ortamının yaratılması hem karşılıklı bilgi edinme ihtiyacının karşılanması hem de görüş ve politikaların uyumlaştırılması sürecine katkıda bulunması açısından oldukça önemlidir184.

AB’de ulusal düzeyde olduğu gibi, işletme ve işyeri düzeyinde de danışma, bilgilenme ve katılım mekanizmaları bulunmaktadır. Bu amaçla oluşturulan meka- nizmalar, iş konseyi185, işletme konseyi, işçi komitesi, işletme komitesi gibi isimlerle anılmaktadır 186. Gerçekten de sosyal taraflar arasında her düzeydeki ilişkiler kurum-

182 _{KORAY/ÇELİK, s.176.} 183 _{KORAY/ÇELİK, s.102-103.}

184 _{Bu yapılanmalar ve ülke uygulamalarından örnekler hakkında ayrıntılı bilgiler için bkz. KO-} RAY/ÇELİK, s.102 vd.

185 _{Buradaki iş konseyi kavramı 94/45/EC sayılı AB Yönergesi kapsamındaki “Avrupa İş Konsey-} leri” dışında bir kavramdır.

186 _{Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde, çalışanların bilgilendirilmesi ve danışma konusunda farklı} uygulamalar mevcuttur. Ör: Almanya’da 2.000.000 toplam işletme sayısı içinde 113.000 iş konseyi bulunmaktadır. İş Konseylerine ilişkin temel düzenleme, 2001 tarihinde değiştirilen İş Konseylerinin Kuruluşu Kanunu (Betriebverfassungesetz-BetrVG-Work Council Constitution Act) dur. Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK), Sosyal Politika ve İstihdam Başlıklı AB Müktesebatı ve Türkiye, Yayın No:268, Nisan-2006, s.85; Alman Hukuku bakı- mından işyeri konseylerinin yapısı ve işleyici için bkz. FRENCH Steve, “Information and

Consultation Rights: a Re-Evolution of German Works Councils”, Federation News, Vol:52,

N:2, Autumn 2002, s.18; Belçika Hukukunda İş Konseylerine ilişkin düzenleme, 12 Eylül 1972 ve 27 Kasım 1973 tarihli Kraliyet Kararnameleri ile zorunlu kılınan 9 Mart 1972 tarih ve 9 sa- yılı İş Konseyleri Ulusal Toplu Sözleşmesi’dir. Belçika’da İşletme Konseyi, iş sağlığı ve gü- venliği komitesiyle birlikte 100’den fazla işçinin çalıştığı işletmelerde çalışanların katılım ve temsilini sağlamaktadır. Belçika’da 257.357 toplam işletme sayısı içinde 3.185 İş Konseyi bu- lunmaktadır. TİSK, AB Müktesebatı, s.89; ENGELS Chris, The Evolution of Labour Law in Belgium, 1992-2002, s.12; Report From The Commission to The European Parlıament and Council (94/45/EC), s.10; KORAY/ÇELİK, s.133; Avusturya’da İş Konseylerine ilişkin temel düzenleme İş Kanunu’dur (Arbeitverfassungsgesets). Avusturya’da 253.013 toplam işletme sa- yısı içinde 15.000 İş Konseyi bulunmaktadır. Beş ve daha fazla işçinin olduğu işletmelerde bü- tün çalışanları temsil eder. İşyeri düzeyinde danışma ve birlikte yönetim haklarını kullanır. KORAY/ÇELİK, s.133, TİSK, AB Müktesebatı, s.89; Fransa’da çalışma konseylerine ilişkin

sallaştıkça ve bu ilişkiler aracılığıyla bilgi alışverişi, görüşme-tartışma, ortak karar alma gibi süreçler yaşandıkça sosyal diyaloğun ve ortaklık anlayışının varlık ve et- kinlik kazanması mümkün olmaktadır187_{. Bu nedenle işletme/işyeri düzeyindeki ikili}

ilişkiler ihmal edilemez niteliğe sahiptir188.

AB’nde sosyal diyalog uygulamalarından biri de toplu pazarlık sistemidir. Yüksek düzeyde merkezileşmiş toplu pazarlık sistemi, Avrupa’da ikili sosyal diyoloğu güçlendiren önemli etkenlerden biridir189.

düzenleme 1946 tarihli Anayasaya dayalı çeşitli yönetmelikler ve sektör anlaşmalarına dayan- maktadır. Fransa’da iş konseylerinin sayısı yaklaşık 30.000 civarındadır. 50’den fazla çalışanın bulunduğu tüm işletmelerde çalışanlarca seçilen temsilcilerden ve işletme şefinden oluşur. Konseyler işletme tarfından resmen bilgilendirilirler ve kendilerine danışılır. KORAY/ÇELİK, s.134, TİSK, AB Müktesebatı, s.90; Lüksemburg’da çalışma konseylerine ilişkin düzenleme 7 Temmuz 1998 ve 28 Temmuz 2000 tarihli yasalarla değişik 18 Mayıs 1979 tarihli “İşçi Temsil- ciliğinin Reformuna İlişkin Kanun”dur. Lüksemburg’da 23.194 işletmede toplam 2.200 iş kon- seyi bulunmaktadır. İşçi komiteleri, çalışan temsilcilerinden oluşur. Bilgilenme ve danışılma yoluyla çalışanların çıkarlarını korumayı amaçlar. KORAY/ÇELİK, s.135, TİSK, AB Mükte- sebatı, s.89; Danimarka’da 489.312 toplam işletme sayısı içinde 6775 iş konseyleri düzenleme- lerine tabi işletme sayısı; 4.958 de iş konseyi bulunmaktadır. TİSK, AB Müktesebatı, s.84, 96. Bkz.BRUUN Niklas/ MALMBERG Jonas, The Evolution of Labour Law in Denmark, Finland and Sweden, 1992-2003, s.4; Finlandiya’da iş konseylerine ilişkin temel düzenleme, 1978 tarihli İşletme İçi İşbirliği Kanunu, 1991 tarihli İşletme İdaresinde Personelin Temsiline İlişkin Kanun’dur. Finlandiya’da 225.000 toplam işletme içinde 5.500 iş konseyleri düzenleme- lerine tabi işletme sayısı bulunmaktadır. TİSK, AB Müktesebatı, s.89; Yunanistan’da 6.441 iş konseyleri düzenlemelerine tabi işletme sayısı içinde 126 işletmede iş konseyleri bulunmaktadır. En az 50 işçinin çalıştığı (sendika yoksa 20 işçinin çalıştığı işletmelerde) işçilerin gönüllü tem- sil ve katılım organı olan bir kuruluş söz konusudur. Katılımcı ve danışmaya yönelik işlevleri bulunmaktadır. İş Konseylerine ilişkin temel düzenleme 2294/1994 sayılı Kanunla değişik 1767/1988 tarihli Kanundur. YANNAKOUROU Stamatina, The Evolution of Labour Law in The European Union (Country Study on Greece-1992-2003), 2004, s.25; TİSK, AB Mükte- sebatı, s.96; KORAY/ÇELİK, s.135.

187 _{AB üyesi ülkelerdeki ağırlıklı uygulamalara bakıldığında işyeri konseyleri ve işçi temsilcileri} özellikle, mali ve ticari konular (yıllık bilanço, gelir gider tablosu), şirketin gidişatı üzerine dü- zenli bilgi (istihdam ve sektör içinde şirketin durumu dahil), istihdam düzeyi ve koşulları, di- siplin düzenlemeleri, iş sağlığı ve güvenliği, çevreye ilişkin çalışmalar, yapısal değişiklikler, rasyonalizasyon programları, iş süreçleri ve çalışma süreleri hakkındaki düzenlemeler, çalışan- ların kişisel bilgilerinin korunmasına ilişkin düzenlemeler konusunda bilgilenme haklarına sa- hiptir; Danışılma hakları ise genellikle, şirketin yasal/tüzel statüsünde değişiklik, şirketin bütün birimlerindeki genişleme, daralma ve kapanmalar, yeni teknolojilerin uygulanması, istihdam yapısındaki herhangi bir değişiklik, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili şirketin yıllık bütçesi, plan- lanan fazla çalışmalar, maksimum çalışma saatlerini aşan çalışmalar, işten çıkarmalar ve mes- leki eğitim, cinsiyet eşitliği konusunda pozitif ayrımcılık uygulamaları konusunda kendisini göstermektedir. KORAY/ÇELİK, s.140.

188 _{KORAY/ÇELİK, s.132.} 189 _{KORAY/ÇELİK, s.141.}

C. İşyerlerinde Sosyal Diyaloga İlişkin Avrupa Birliği Düzenlemeleri