Avrupa Birliği İkincil Hukukunda

Avrupa Birliği’nin kuruluşu ve işleyişi üye ülke ekonomilerinin bütünleşme- sine dayanır. Bu anlamda ekonomik bütünleşme kendine özgü sosyal koşulları da beraberinde getirmektedir96. Bu çerçevede çalışanların iş koşullarının düzenlenmesi- ne ilişkin ilke ve kurallar benimsenmiştir97. Birlik, Roma Antlaşmasını takip eden ilk dönemde Roma Antlaşması’ndaki maddelere dayanarak bilgi verme ve danışmaya dair çeşitli düzenlemelere girişmiştir. Bu düzenlemeler özellikle Yönerge düzeyinde ele alınmıştır98.

95 _{Gerek Çalışanların Temel Sosyal Hakları Topluluk Şartı’nda, gerekse Temel Haklar Şartı’nda} bilgilendirme ve danışma hakkı uygun düzeyde bir hak olarak tanımlanarak belirsizleştirilmiştir. Bu yönde bir düzenleme geliştirmenin yöntemine de değinilmemiştir. Bkz. KÜÇÜKTOK, s.52; Özellikle yönetime katılma hakkı bakımından değerlendirme için bkz. ALP, “Temel Sosyal

Haklar”, s.19 vd; ULUCAN Devrim, “Esneklik İhtiyacı ve İş Hukukunun İşçiyi Koruma İşle- vi”, A. Can TUNCAY’a Armağan, İstanbul-2005, 211.

96 _{ERDUT Zeki, “Avrupa Birliği’nde İş Süresinin Düzenlenmesi ve Türkiye”, TÜHİS, İş Huku-} ku ve İktisat dergisi, Mayıs-Ağustos 2002, s.1.

97 _{ERDUT, s.1.}

98 _{YAVAŞİ Mahmut, “Çalışma Yaşamı İle İlgili Başlıca Avrupa Birliği Yönergeleri”, TÜHİS, İş} Hukuku ve İktisat Dergisi, Mayıs-2005, s.73 vd; Avrupa Birliği Yönergeleri, içeriği ve sonuç- ları bakımından yöneldiği üye devletleri hukuken bağlayıcı düzenlemelerdir, ancak prensip ola- rak doğrudan uygulanmazlar. Avrupa Birliğine üye devletlerin, yönergeleri kabul edip etmeme, ya da uygulamaya koyup koymama bakımından bir takdir yetkileri yoktur. Üye ülkeler, yöner- gelerde belirtilen süre içinde söz konusu yönergede belirlenen ilkeleri kendi iç hukukuna ge- çirmekle yükümlüdürler. Ulusal organlar, yönergede belirtilen hedeflere ulaşabilmek için, iç hukuk düzenlemelerinin türünü belirlemekte özgür kılınmışlardır. Eğer Yönergelerde belirtilen konu bir yasa ile düzenlenmesi gerekiyorsa yasa çıkartılması veya yeterli ise Bakanlar Kurulu kararı ile ya da sair şekilde yapılabilir. Yönergeler, prensip olarak doğrudan uygulanmamakla beraber, belirlenen süre içinde iç hukuka geçirilmemişse, Adalet Divanı kararlarında da belirtil-

Avrupa Birliği ikincil (türev) hukukunda99, pek çok yönergede çalışanların bilgilendirilme ve danışılma haklarına değinilmiştir100_{. Bu yönergeler; “İşverenin}

Sözleşme ya da İstihdam İlişkisine Uygulanabilecek Koşulların Çalışanlara Bildiril- mesi Yükümlülüğü Hakkında 14 Ekim 1991 tarih ve 91/533/EEC Sayılı Yönerge”, “Belirli Süreli İş İlişkisi veya Geçici İş İlişkisi İle Çalışan İşçilerin İş Sağlığı ve Gü- venliğinin İyileştirilmesinin Teşvikine Yönelik Tedbirlere İlişkin 25 Haziran 1991 tarih ve 91/383/EEC Sayılı Yönerge”, “Hizmetlerin Sunulması Çerçevesinde İşçile- rin Gönderilmesine İlişkin 16 Aralık 1996 tarih ve 96/71/EC Sayılı Yönerge”, “Top- lu İşten Çıkarmalarla İlgili Üye Devletler Mevzuatının Yaklaştırılmasına İlişkin 20 Temmuz 1998 tarih ve 98/59/EC Sayılı Yönerge”, “İşyerinin ya da Bir Bölümünün Devri Halinde Çalışanların Haklarının Korunmasına İlişkin Üye Devletler Mevzua- tının Yaklaştırılması Hakkında 12 Mart 2001 tarih ve 2001/23/EC sayılı Yönerge” Yönerge”, “Kısmi Çalışma Çerçeve Anlaşmasına İlişkin 15 Aralık 1997 tarih ve 97/81/EC sayılı Yönerge”, “Belirli Süreli Çalışma Hakkında Çerçeve Anlaşmasına İlişkin 28 Haziran 1999 tarih ve 99/70/EC sayılı Yönerge” şeklinde belirtilebilir.

İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin pek çok yönergede de, çalışanların bilgilendi- rilme ve danışılma hakları üzerinde durulmuştur. Nitekim “İşte Çalışanların Sağlık ve Güvenliklerini İyileştirmeye Yönelik Tedbirler Alınmasına İlişkin 12 Haziran 1989 Tarih ve 89/391/EEC Sayılı Konsey Yönergesi”, “Belirli Süreli veya Geçici İş Akitle- ri İle Çalışan İşçilerin İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirmeye Yönelik Önlemlerin Desteklenmesine İlişkin 91/383/EEC Sayılı Konsey Yönergesi”, “Çalışanlar Tara- fından Kullanılan İş Araç ve Gereçlerinin Asgari Sağlık ve Güvenlik Şartlarına İliş- kin 30 Kasım 1989 Tarih ve 89/655/EEC Sayılı Konsey Yönergesi” (89/391/EEC

diği gibi doğrudan uygulanabileceği kabul edilmektedir. BOZKURT Enver/ÖZCAN Meh- met/KÖKTAŞ Arif, Avrupa Birliği Hukuku, 2.b, Ankara-2004, s.145 vd.

99 _{İkincil kaynaklar, Konsey ve Komisyon tarafından hazırlanan tüzükler, yönergeler, kararlar ve} tavsiye ve görüşlerden oluşmaktadır. Bu tür tasarrufların özellikleri ATA’nın 249. maddesinde sayılmıştır. Buna göre, Konsey ve Komisyon, görevlerini yerine getirmek için, bu Antlaş- ma’nın hükümlerine uygun olarak tüzükler yapar, yönergeler yayınlar, karar alır, tavsiyelerde bulunur ve görüşler bildirir. Tüzük, genel bir geçerliliğe sahiptir. Tüm yönleriyle bağlayıcıdır ve üye devletlerde doğrudan uygulanır. Yönerge, şekil ve yöntemlerin seçimi bakımından yet- kiyi ulusal kurumlara bırakarak, yöneldiği her bir devleti, varılacak sonuçlar bakımından bağlar. Karar, yöneldiği her kurum için tüm yönleriyle bağlayıcıdır. Tavsiye ve görüşler bağlayıcı de- ğildir. BOZKURT/ÖZCAN/KÖKTAŞ, s.145.

100 _{Çalışanların bilgilendirilme ve danışılma haklarına ilişkin bu yönergeler ile ilgili açıklamalar} için bkz. Aş.Bl.2, s.69 vd.

Sayılı Yönerge’nin 16(1) Maddesine Dayanarak Çıkarılan İkinci Yönerge), “İşyerin- de Kişisel Koruyucuların Kullanılması İçin Asgari Sağlık ve Güvenlik Koşulların İlişkin 30 Kasım 1989 Tarih vVe 89/656/EEC Sayılı Konsey Yönergesi” (89/391/EEC Sayılı Yönerge’nin Madde 16(1) İ Uyarınca Çıkarılan Üçüncü Yöner- ge), “Çalışanların İşyerinde Kanserojenlere Maruziyetleriyle İlgili Risklerden Ko- runmasına İlişkin 28 Haziran 1990 Tarih ve 90/394/EEC Sayılı Konsey Yönergesi” (89/391/EEC Sayılı Yönerge’nin 16(1). Maddesine Göre Çıkarılmış Altıntı Yönerge), “Çalışanların Özellikle Sırt İncinmelerine Neden Olabilecek El İle Yükleme ve Bo- şaltma İşlerinde Asgari Sağlık ve Güvenlik Koşullarının Sağlanması Hakkında 29/05/1990 Tarih Ve 90/269/EEC Sayılı Konsey Yönergesi” (89/391/EEC Sayılı Yönerge’nin 16(1) Maddesine Göre Çıkarılmış Dördüncü Yönrege), “Ekranlı Araç- larla Çalışmalarda Asgari Sağlık ve Güvenlik Koşullarına İlişkin 29 Mayıs Tarih ve 90/270/EEC Sayılı Konsey Yönerge’si” (89/391/EEC Sayılı Direktifin 16(L). Mad- desine Göre Çıkarılmış Beşinci Yönerge), “Gemilerde Gelişkin Tıbbi Tedavi İçin Asgari Sağlık Ve Güvenlik Koşulları Hakkında 31 Mart 1992 Tarih Ve 92/29/EEC Sayılı Konsey Yönergesi”, “İşyerlerinde Kullanılacak Sağlık Ve Güvenlik İşaretleri İçin Asgari Kurallar Hakkında 24 Haziran 1992 Tarih Ve 92/58/EEC Sayılı Konsey Yönergesi” (89/391/EEC Sayılı Yönerge’nin 16(1) Maddesi Uyarınca Çıkarılmakta- dır- 9.Özel Yönerge), “Yerüstü ve Yer Altı Maden İşyerlerinde Çalışan İşçilerin Sağ- lığının Korunması ve İş Güvenliğinin İyileştirilmesine İlişkin Asgari Şartlar Hakkın- daki 03.12.1992 Tarih Ve 92/104/EEC Sayılı Konsey Yönergesi” (89/391/EEC Sayılı Yönerge’nin 16. Maddesinin 1 Paragrafı Anlamında 12. Münferit Yönerge), “Balıkçı Gemilerinde Çalışanların Asgari Güvenlik ve Sağlık Gereksinimlerine İlişkin 23 Ka- sım 1993 Tarih Ve 93/103/EEC Konsey Yönergesi”, “Hamile, Loğusa veya Emzikli Kadın Çalışanların Sağlık ve Güvenliklerinin İyileştirilmesine İlişkin Asgari Önlem- lerin Belirlenmesi, Konusundaki 19 Ocak 1992 Tarih Ve 92/85 EEC Sayılı Konsey Yönergesi”, çalışanlara bilgi verme, danışma ve katılımlarını sağlama ile ilgili konu- larda düzenlemeler içermektedir101.

Ayrıca Topluluk düzeyinde ve özellikle sosyal diyaloğa ilişkin bilgilendirme, danışma ve yönetime katılma haklarına yönelik yönergeler de bu noktada değinilme-

si gereken düzenlemelerdendir. Bunları, “Avrupa İş Konseyi’nin Kurulması ve Çalı- şanlara Bilgi Verilmesi ve Danışılmasına Dair 22 Eylül 1994 Tarih ve 94/45/EC sayılı Konsey Yönergesi”, “Avrupa Şirketlerinde Çalışanların Yönetime Katılımına Dair 8 Ekim 2001 tarih ve 2001/86/EC sayılı Konsey Yönergesi”, “İşletmelerde Ça- lışanların Bilgilendirilmesi ve Danışma Sürecinin İşletilmesine Dair 11 Mart 2002 tarih ve 2002/14/EC sayılı Konsey Yönergesi”, “Avrupa Kooperatif Şirketi Kanu- nu’nu Çalışanların Katılımına Yönelik Olarak Tamamlayan 2003/72/EC Sayılı Yö- nerge” şeklinde belirtmek mümkündür102. Ayrıca sosyal diyaloğa ilişkin olarak ka- bul edilmiş tüzüklerde bulunmaktadır. Bunlar “Avrupa Şirketi Kanunu’na İlişkin 8 Ekim 2001 tarih ve 2157/2001 sayılı Konsey Tüzüğü”, “Avrupa Kooperatiş Şirketi Kanunu’na İlişkin 22 Temmuz 2003 tarih ve 1435/2003 sayılı Konsey Tüzüğü”dür.