RE ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİNE İLİŞKİN ESAS- LAR
Belirli Süreli Çalışma Hakkında Çerçeve Anlaşmasına562 İlişkin 28 Haziran 1999 tarih ve 99/70 sayılı Yönerge ile563, belirli süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçile- rin işyerindeki açık işler konusunda bilgilendirilmesi ve işçi temsilcilerinin işletme- lerdeki belirli süreli işlerden haberdar edilmeleri hakkında düzenlemeler yapılmıştır (m.6, 7). Buna göre; isverenler belirli süreli çalışanları, daimi işlerde istihdam edilme konusunda diğer çalışanlarla eşit fırsatlara sahip olmaları için boşalan işlerden ha- berdar edecektir. Böylece belirli süreli çalışanlara diğer çalışanlarla aynı kalıcı po- zisyonlara sahip olma fırsatı tanınmış olacak ve iş veya işletmede açılan iş olanakları konusunda çalışanlar bilgilendirilmiş olacaklardır564.
561 Bkz. ERALTUĞ, “Devir”, s.98; PITT, s.237-238; Şikayet başvurusu sendika tarafından yapı- labileceği gibi, devirden etkilenen her bir işçi tarafından da yapılabilir. CRUMP/PUGSLEY, s.166.
562 Çerçeve Anlaşmanın amacı, belirli süreli işlerde çalışma koşullarını iyileştirme ve belirli süreli çalışanların ayrımcılığa tâbi tutulmamasıdır. Belirli süreli iş sözleşmesi veya istihdam ilişkisi- nin başarısının suistimal edilmesini önleyecek bir çerçeve oluşturmaktır. Çerçeve anlaşmaya i- lişkin 99/70/EC sayılı Yönerge belirli süreli çalışanlar için üç ana hakkı içermektedir. Birincisi part time çalışanlarda olduğu gibi ayrım yapılmamasının temel prensip olarak hükme bağlan- masıdır. Buna göre belirli süreli çalışanlar, belirsiz süreli çalışan emsal işçiye göre haksız ayrı- ma tabi tutulmayacaktır. Yönergenin ikinci ayağını ise, belirli süreli iş sözleşmelerinin kötüye kullanımının önlenmesi amacı oluşturmaktadır. Bu durum özellikle belirli süreli iş sözleşmele- rinin yenilenmesinde sınırlar getirerek sağlanmaya çalışılmıştır. Yönerge’nin üçüncü ayağı ise, çalışanlara bilgi verme ile ilgilidir. BARNARD, Employment Law, s.432.
563 Yönerge ışığında belirli süreli iş sözleşmesi yapma koşulları hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. BAŞTERZİ Süleyman, “Avrupa Birliği Konseyi’nin 99/70 Sayılı Yönergesi Işığında Belirli Sü-
reli İş Sözleşmesi Yapma Koşulları ve 4857 sayılı İş Kanununun Öngördüğü Sistem”, İş Hu-
kuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Türk Milli Komitesi, 30. Yıl Armağanı, Ankara-2006, s.119; Yönerge’nin belirli süreli çalışanlar hakkındaki ayrım yasağına ilişkin düzenlemeleri ko- nusundaki ayrıntılı açıklamalar için bkz. BARNARD, Employment Law, s.432.
İşverenler mümkün olduğunca belirli süreli çalışanların mesleki eğitimini ko- laylaştırmak için gerekli önlemleri almakla yükümlüdürler565. İşletmelerde kanuni
işçi temsilcilerinin oluşturabileceği taban çalışan sayısının hesabında belirli süreli çalışanlar da (m.7/1) dikkate alınacaktır566. Yine işverenler mümkün olduğunca, iş- letmedeki belirli süreli çalışanlara, işçi temsil organları hakkında uygun bilgileri vermek durumundadır567.
Bu bilgi verme, işletme ya da isyerinde uygun bir yerde genel duyuru yapıl- ması yoluyla sağlanabilecektir568. Ayrıca isverenler, mümkün olduğu ölçüde, belirli süreli çalışanların niteliklerini, kariyerlerini ve mesleki hareketliliklerini geliştirmek üzere uygun eğitim fırsatlarından yararlanmalarını teşvik edeceklerdir. 1475 sayılı İş Kanununda bu konuyla ilgili herhangi bir düzenleme yer almamaktaydı. Bu konudaki düzenleme bosluğu 4857 sayılı İş Kanunun döneminde de devam etmektedir569.
Belirli Süreli Çalışma Hakkında Çerçeve Anlaşma, işçi temsilcilerinin sayısı ile ilgili eşik tespit edilirken, belirli süreli işlerde çalışanların da hesaba katılmasını (m.7/1) ve işverenlerin işçi temsilcilerini işyerindeki belirli süreli işlerden mümkün olduğunca haberdar etmelerini öngörmüştür (m.7/3). Daha önceden de değindiğimiz gibi, hukukumuzda işyeri işçi temsilciliği kurumu bulunmamaktadır570. Ancak işyeri sendika temsilciliğinden söz edilmektedir. İşverenin işyeri sendika temsilcilerine bildirim veya onlarla görüşme yapması gereken hususlar Kanunda düzenlenmiştir (İK, m.29/4). Bu nedenle işyeri sendika temsilcilerinin de belirli süreli işlerle ilgili olarak bilgilendirilmeleri hakkında bir düzenleme bulunmamaktadır571.
565 BARNARD, Employment Law, s.434. 566 ÜNAL, “AB’de Belirli Süreli Çalışma”, s.7.
567 AB’ye üye devletler, Yönerge’yi 10 Temmuz 2001 tarihi itibariyle ulusal yasalara geçirecekleri taahhüdünde bulunmuşlardı. ÜNAL, “AB’de Belirli Süreli Çalışma”, s.7; BARNARD, Employment Law, s.434.
568 URHANOĞLU CENGİZ İştar, “4857 Sayılı İş Kanunu’nun, Avrupa Birliğinin 18 Mart 1999
Tarihli Belirli Süreli Çalışma Hakkında Çerçeve Anlaşmasına Göre Değerlendirilmesi”, Ka-
mu-İş, İş Hukuku ve İktisat Dergisi, C:10, S:1, 2008, s.88; 569 URHANOĞLU, s.88.
570 Ayrıntı için bkz. Aş.Bl.3, § 17, s.192.
571 URHANOĞLU, s.88-89; Ancak belirtelim ki, 4857 sayılı İş Kanunu’nun “Belirli ve belirsiz
süreli iş sözleşmesi” başlıklı 11. ve “belirli ve belirsiz süreli iş sözleşmesi ayrımının sınırları”
başlıklı 12. maddesi ile Türk İş Hukuku mevzuatı ile 99/70/EC sayılı Yönerge arasında uyum sağlanmıştır. Fakat belirli-belirsiz süreli açık işlerden çalışanların bilgilendirilmesi konusunda bir düzenleme yapılmamıştır.
II. AVRUPA BİRLİĞİNE ÜYE BAZI ÜLKELER BAKIMINDAN DE- ĞERLENDİRME
Belirli süreli çalışma Avrupa’da önem arzeden bir çalışma şeklidir ve bu ça- lışma biçiminde sürekli artış görülmektedir572. 99/70/EC sayılı Yönerge bu çalışma biçimine özgü bazı esaslar belirlemiş bulunmaktadır. Bunlardan biri de çalışanların ve temsilcilerinin bilgilendirilme ve danışılma haklarıdır.
Alman Hukuku’nda Yönerge, 21 Aralık 2000 tarihli Kısmi Çalışma ve Belirli Süreli İstihdam Sözleşmeleri Kanunu (Teilzeit- und Befristungsgesetz-TzBfG) ile yürürlüğe girmiştir. Yönerge’nin 6. maddesinin 1. ve 2. fıkraları, Kanun’un 18 ve 19. maddeleri ile iç hukuka aktarılmıştır. Belirli süreli çalışan işçiler ile belirsiz süreli çalışanlar arasında, işçi temsilciliği organlarının sayısı ile ilgili eşik hesaplanırken bir ayrım yapılmamaktadır. Kanun (TzBfG)’un 20. maddesine göre işveren işletme veya işyerindeki işçi temsilcilerine, belirli süreli çalışan işçi sayısının işletmedeki tüm işgücü içindeki oranına ilişkin bilgi vermek zorundadır573.
Fransız Hukuku’nda, 99/70/EC sayılı Yönerge’nin 6. maddesine uyum sağla- nabilmesi için 17 Ocak 2002 tarihli Kanun kabul edilmiştir. Hüküm Fransız İş Ko- du’nun belirli süreli çalışma üzerine diğer hükümlerin bulunduğu yere eklenmiştir. İş Kodu’nun 122-3-17-1. maddesine göre, belirli süreli çalışan işçilere yönelik olarak tam süreli boş kadrolar üzerine bilgilendirmenin yapılması gerekmektedir574.
Fransız İş Kodu’nun L 432-4-1. maddesi, en az 300 işçinin çalıştığı şirketler- de işverenlere çalışma konseyine her bir istihdam dönemi hakkında bilgi vermeyi teşvik etmektedir575. Bu bilgi, altı aylık periyodlar halinde belirli süreli çalışan işçile-
572 2004 yılında AB ortalaması % 13.7 (bu tarihten 3 yıl önce % 13’tü) olmuştur. Bununla birlikte bazı üye ülkelerde belirli süreli çalışma daha geniş yer bulmaktadır. Örneğin İspanya’da % 30’un üzerinde ve Polonya ve Portekiz’de ise % 20’nin üzerinde belirli süreli çalışma şekliyle istihdam söz konusudur. Commission of The European Communities, Report by The Commission Services on The İmplementation of Council Directive 1999/70/EC of 28 June 1999 Concerning The Framework Agreement on Fixed-term Work Concluded by ETUC, UNİCE and CEEP (EU 15), s.5 vd.
573 The İmplementation of Council Directive 1999/70/EC, s.34; ZACHERT/RADNER, s.23. 574 Ayrıca işçi temsilcilerinin seçimi için gerekli eşik tespit edilirken, belirli süreli çalışan işçilerin
de dikkate alınması gerekmektedir. The İmplementation of Council Directive 1999/70/EC, s.35. 575 The İmplementation of Council Directive 1999/70/EC, s.36; SCİARRA, s.15.
rin sayısı ve diğer unsurlar ile bu işçiler tarafından çalışılan gün sayısını içermekte- dir576.
İtalyan Hukuku’na 99/70/EC sayılı Yönerge’nin aktarılması 6 Eylül 2001 tarih ve 368 sayılı Kararname ile gerçekleşmiştir. Kararname’nin 9. maddesinin 1. fıkrasına göre, işveren belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışanlar ile aralarında bir ayrım olmaksızın belirli süreli işçiler için boş kadroların duyurulmasını sağlamak zorundadır577. Kararnamenin 9. maddesinin 2. fıkrasına göre işverenlere, şirketlerde işçi temsilcilerine belirli-belirsiz süreli boş işlerle ilgili bilginin prosedürlerini ve araçlarını bildirmeyi sağlama yükümlülüğü getirilmiştir578.
İngiliz Hukuku’nda, belirli süreli çalışanlara ilişkin düzenlemeler Büyük Bri- tanya ve Kurey İrlanda’da olmak üzere iki ayrı düzenleme ile 2002 ve 2003 yılların- da yürürlüğe girmiştir. İngiltere’de belirli süreli çalışanlara yönelik ayrım yasağına ilişkin kurallar bağlamında Çerçeve Anlaşmanın 6. maddesi yürürlüğe konulmuştur. Böylece sürekli çalışan işçiler ile belirli süreli çalışan işçiler arasında eğitim ve bilgi- lendirilme süreçlerine ilişkin ayrım yasağı getirilmiştir579. Belirli süreli çalışan işçiler aynı zamanda sürekli boş kadrolar konusunda bilgilendirilme hakkına sahip olacak- tır. İşveren bu bilgilendirmeyi ilan, duyuru veya reklam gibi çeşitli vasıtaları kullan- mak suretiyle yapabilecektir580.
İngiliz Hukuku’nda işverenlerin işçi temsilcilerine belirsiz süreli işler üzerine bilgi verme veya danışma konusunda genel bir uygulama zorunluluğuna ilişkin dü- zenleme bulunmamaktadır581.
576 The İmplementation of Council Directive 1999/70/EC, s.38; SCİARRA, s.16.
577 The İmplementation of Council Directive 1999/70/EC, s.31; SCİARRA, s.16; TREU, s.40. 578 The İmplementation of Council Directive 1999/70/EC, s.32; NEAL, s.43.
579 The İmplementation of Council Directive 1999/70/EC, s.31; HARDY, s.97. 580 The İmplementation of Council Directive 1999/70/EC, s.33; HARDY, s.97.
581 Ancak toplu işçi çıkarma, işletmelerin devri ve iş sağlığı ve güvenliği gibi çeşitli özel konular bağlamında bu gerekliliğin bulunduğunu belirtmemiz gerekir. The İmplementation of Council Directive 1999/70/EC, s.33.
§ 12. KISMİ-TAM SÜRELİ AÇIK İŞLER HAKKINDA ÇALIŞANLA-