Fatura

Fatura, vergi usul hukukunun temel belgelerinden biridir. Fatura hem malı satan ya da hizmeti veren hem de müşteri bakımından önem taşımaktadır.²¹⁰ Beyan üzerinden alınan vergilerin gerçek ekonomik işlemlerle bağlantısını kuran, kayıtların gerçekleri yansıtmasını sağlayan çok önemli bir belgedir. 2365 sayılı Kanunla yapılan değişiklikler; faturayı kıymetli kağıt haline getirerek ve basımını Maliye Bakanlığı'na vererek güven altına almayı, kullanımını yaygınlaştırmayı, mal hareketlerini belgeye bağlayarak, faturasız satışları engellemeyi amaçlamaktadır.²¹¹

Fatura, Vergi Usul Kanunu’nun 229-232.maddeleri arasında düzenlenmiştir. Kanunun 229.maddesinde faturanın tanımı yapılmıştır. Buna göre fatura: "Satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır." Vergi hukuku açısından en güçlü ve en önemli belge faturadır.

Vergi mevzuatı bakımından fatura; fatura verenin yaptığı iş, hizmet veya sağladığı menfaat karşılığında elde ettiği geliri delillendirdiği gibi faturayı alan şahıs da almış bulunduğu mal, hizmet veya menfaat için giderini delillendirir. Yani fatura, faturayı alan için de veren için de ticari işlemin ifa edildiğini ve faturayı alanın borcunun miktarını veya kapatılmış yahut açık beyan edilmiş ise bedelinin ödendiğini gösterir.²¹²

Vergi açısından satıcının menfaati fatura bedelinin düşük, alıcının menfaati ise fatura bedelinin yüksek gösterilmesindedir. Vergi idaresinin

210 Arslan, a.g.e., s. 140.

211 Karakoç, Türk Vergi Yargılaması Hukukunda Delil Sistemi, s. 117.

212 Oğuz Kürşat Ünal, Türk Ticaret Kanunu’nda ve Vergi Usul Kanunu’nda Fatura ve İspat Kuvveti, Bilge Yayınevi, 2006, s. 9.

menfaati ise, her iki taraf da gerçek usule göre vergilendiriliyorsa, gösterilen değerin yüksek veya düşük olmasında değil, sadece satışın faturalı olarak yapılmasındadır.²¹³

Fatura sadece ilgililer için delil niteliği taşır. Burada ilgililerden kasıt, mal satan tacir ile o malı alan kişi ya da bir iş veya hizmet gören tacir ile hizmeti yaptıran kişidir. Faturanın bu kişiler dışında kalan üçüncü kişilere karşı delil olarak bağlayıcı tarafı yoktur.²¹⁴ Bir uyuşmazlıkta faturaya göre üçüncü kişi durumunda olan bir kimse, delil olarak faturaya dayanırsa, bu iddiasını başka delillerle kuvvetlendirmesi gerekir.

Fatura, Vergi Usul Kanunu uyarınca Vergi Mükellefleri Tarafından Kullanılan Belgelerin Basım ve Dağıtımı Hakkında Yönetmelik’in 02.02.1985 gün ve 18654 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmesinden sonra 01.03.1985 tarihinden itibaren anlaşmalı matbaalar tarafından basılmaya başlanılmıştır.²¹⁵

Vergi Usul Kanunu’nun 232.maddesi "Fatura Kullanma Mecburiyeti"

başlığını taşımaktadır. Madde hükmüne göre: "Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler; birinci ve ikinci sınıf tüccarlara, serbest meslek erbabına, kazançları basit usulde tespit olunan tüccarlara, defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilere, vergiden muaf esnafa, sattıkları emtia veya yaptıkları işler için fatura vermek ve bunlar da fatura istemek ve almak mecburiyetindedirler."

Yukarıdakiler dışında kalanların, birinci ve ikinci sınıf tüccarlardan ve defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilerden satın aldıkları emtia veya onlara yaptırdıkları iş bedelinin fatura düzenleme sınırını geçmesi veya bu sınırı geçmese bile bunların fatura istemeleri halinde emtiayı satan veya işi yapanın fatura vermesi zorunludur (VUK m.232/son).

213 Karakoç, Türk Vergi Yargılaması Hukukunda Delil Sistemi, s. 119.

214 İsmail Doğanay, “Faturaların Kapatılması Delil Olma Özelliği ve Faturaya İtiraz”, Yaklaşım, S.4, Nisan 1993, s. 11.

215 Veysi Seviğ, “Vergi Hukukunda Yeni Belge Düzeni”, İktisat ve Maliye Dergisi, C.32, S.1, Nisan 1985, s. 18.

Ticari amaçlar dışında nihai tüketiciye yapılan satışlarda da alıcının istemesi halinde miktarı veya tutarı ne olursa olsun satıcının fatura düzenlemesi ve vermesi gerekmektedir.

Kanuni düzenlemeden de anlaşılacağı üzere ticari amaçlı işlemlerde fatura alınması ve düzenlenmesi zorunludur. Ancak birinci ve ikinci sınıf tüccarların yukarıda belirtilen kimselere yaptıkları satışlar için her hal ve takdirde fatura verme zorunluluğuna, 204 sayılı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile bir istisna getirilmiştir. Buna göre: “Mükelleflerin ticari faaliyetlerine ilişkin olarak işyerlerinde kullanılmak ve tüketilmek amacıyla satın aldıkları (kırtasiye, büro ve temizlik malzemeleri gibi) ve bedeli fatura verme mecburiyetini düzenleyen kanuni haddi aşmayan, diğer bir anlatımla perakende satış fişi veya yazar kasa fişi düzenleme sınırları içinde kalan mal ve hizmet bedelleri için düzenlenen perakende satış ve yazar kasa fişlerinin gider belgesi olarak kabul edilmesi uygun görülmüştür. İşletmenin tüketimi dışında satışa konu olacak mal ve hizmetlerin alımlarında ise bedeli ne olursa olsun fatura düzenlenmesi, defterlere, faturalara dayanılarak kayıt yapılması gerekmektedir.”

Fatura düzenleme zorunluluğu ile ilgili parasal sınır her yıl yeniden değerleme oranında arttırılmak suretiyle tespit edilmektedir. Ancak Bakanlar Kurulu, bu şekilde belirlenen miktarları yarısına kadar arttırma yetkisine sahiptir.

Vergi Usul Kanunu’nun 230.maddesinde faturada yer alması gereken bilgiler düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre bir faturada bulunması gereken en az bilgiler şu şekildedir: Faturanın düzenlenme tarihi, seri ve sıra numarası, fatura düzenleyenin adı, varsa ticaret ünvanı, iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarası, müşterinin adı, ticaret ünvanı, adresi, varsa vergi dairesi ve hesap numarası,malın veya işin nevi, miktarı, fiyatı ve tutarı, satılan malların teslim tarihi ve irsaliye numarasıdır.

Fatura düzenlemesi sırasında uyulması gereken bir takım kurallar vardır. Bu kurallar da Vergi Usul Kanunu’nun 231.maddesinde yer

almaktadır. Bu madde hükmüne göre fatura düzenlenirken uyulması gereken hususlar şunlardır: Faturalar sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir.

Faturalar mürekkeple, makine ile veya kopya kurşun kalemi ile doldurulur.

Faturalar en az bir asıl ve bir yedek düzenlenir. Faturaların baş tarafında iş sahibinin veya namına imzaya mezun olanların imzası bulunur. Kanunun 232.maddesi birinci fıkrasına göre; fatura düzenlemek zorunda olanlar, müşterinin adı ve soyadı ile bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarasının doğruluğundan sorumludur. Fatura, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami 7 gün (Süre 5035 sayılı Kanunla 01.01.2004 tarihinden itibaren 10 günden 7 güne indirilmiştir.) içinde düzenlenir.

Faturanın düzenlenmesine ilişkin olarak kanunda yer alan düzenlemelerin temel amacı, kayıt ve belge düzeninin yerleşmesidir.

Usulüne uygun olarak düzenlenen faturada yer alan bilgilerin doğru olduğu kabul edilir. Ancak, usulüne uygun olarak düzenlenmiş olmasına rağmen, fatura içeriğinin gerçeği yansıtmadığının iddia ve ispatı mümkündür.

Faturada yer alan bilgilerin doğru olmadığını ispat yükü idareye düşer. Buna karşılık, Vergi Usul Kanunu’nun faturaya ilişkin hükümlerine uygun olarak düzenlenen ve karşıt incelemeye elverişli bulunan faturalarda yazılı tutardan fazla para alındığının iddia ve ispat edilememesi halinde, tarhiyatta fatura bedelinin esas alınması gerekir.²¹⁶

Fatura ile ilgili olarak değinilmesi gereken diğer bir husus da sahte faturadır. Sahte fatura uygulamada ve bazı Danıştay kararlarında naylon fatura olarak da adlandırılır.²¹⁷ Sahte fatura, vergi kaçırmak amacıyla giderleri fazla göstermek için aslında hiçbir ödeme yapılmamasına rağmen üçüncü kişilere ödeme yapılmış gibi gösteren faturadır.²¹⁸ Bazen bir faturanın

216 Karakoç, Türk Vergi Yargılaması Hukukunda Delil Sistemi, s. 122.

217 Ünal, a.g.e., s. 36.

218 Yılmaz, Hukuk Sözlüğü.

sahte olup olmadığı konusunda idare ile yargı arasında farklı kabullerin olduğu görülmektedir.²¹⁹

Sahte fatura, gerçeğe aykırı faturadır. Dolayısıyla sahte faturadan bahsedebilmek için öncelikle içeriği ve şekli Vergi Usul Kanunu’nda belirlenmiş bir evrakın bulunması gerekir.

Naylon fatura, içeriği itibariyle yanıltıcı ya da sahte olarak düzenlenmiş fatura türüdür. Naylon faturalar; sahte faturalar ve yanıltıcı faturalar olmak üzere iki grupta incelenir.²²⁰

Sahte fatura; herhangi bir mal veya hizmet satışı olmaksızın mal veya hizmet satılmış gibi gösterilen ve yerleşik yargı kararlarına göre genelde %2 komisyon karşılığında düzenlenen faturalardır.

Şekli olarak fatura üzerinde yazılı emtiayı satan veya işi yapan tüccarın adı, ünvanı, adresi, sicil numarası, adres bilgilerinin varlığı faturanın gerçekliğini ispata yaramaz. Vergi idaresince yapılacak araştırmalar ve sorgulamalar sonucunda fatura üzerinde yazılı bu bilgilerin gerçek dışı olduğunun tespit edilmesi halinde, faturanın sahte bir fatura olduğu, fatura üzerinde yazılı kişi veya kuruluştan belirtilen malın veya hizmetin alınmadığı kabul edilir.²²¹ Yani faturanın sahte olduğunun somut delillerle ispat edilmesi gerekmektedir.

Yanıltıcı fatura ise, mal ve hizmet satışına ilişkin olarak düzenlenen faturalardır. Ancak, satılan malın veya yapılan işle ilgili olarak miktarda, satış bedelinde gerçeğe aykırı bilgilere yer verilmesi suretiyle düzenlendiğinden yanıltıcı fatura olarak adlandırılmaktadır.²²²

Burada fatura şekil şartlarını taşımasına ve bu taşıdığı şekil şartları gerçeği yansıtmasına rağmen fatura içeriğinin incelenmesi sonucu fatura

219 M.Aykut Kelecioğlu, “Sahte Faturanın Tanımı ve Faturanın Sahteliğinin İspatı I”, Yaklaşım, S.94, Ekim 2000, s. 156.

220 Yılmaz Özer, A.Abdullah Doğan, M.Nadir Arıca, Vergi Hukukunda Belgeler, Ankara, Şafak Matbaacılık, 1996, s. 26.

221 Kelecioğlu, a.g.m., s. 161.

222 Ünal, a.g.e., s. 36.

muhteviyatı mal veya hizmetin gerçek durumu yansıtmadığı, böyle bir mal veya hizmetin alım satıma konu edilmediği görülmektedir.²²³

Faturaların sahteliğini ispatlama konusunda idarenin elinde geniş imkanlar vardır. Faturanın içeriğinin doğruluğunu tespit çalışmasında defter ve belgelerle sınırlı kalmaksızın yapılacak karşılaştırmalar, araştırmalar ve iktisadi gerçekler delil serbestliği ilkesi çerçevesinde birlikte değerlendirilerek sonuca varılacaktır.²²⁴

Sahte faturalar kanuni defterlere ve beyanlara gider olarak yazılamayacağından, idare tarafından tespit edilmesi halinde Vergi Usul Kanunu’nun 344.maddesi uyarınca vergi ziyaı cezası uygulanır.