Karen Blümcke, PERSPEKTIVwechsel – Eğitim ve Danışma Enstitüsü (Almanya)
Özetİnformal öğrenme günlük rutinlerin içerisinde rastgele ve nispeten bilinçsiz bir şekilde gerçek-leşir. İnformal öğrenmenin KOBİ’ler tarafından halkla ilişkileri ve müşteri tutmanın geliştiril-mesi için bir araç olarak kullanılması halinde, manipülasyon veya gücün suiistimali yoluyla etik sorunlar ortaya çıkabilir. Bu makale manipülasyonun olumsuz ve olumlu yönlerini göster-mekte ve informal öğrenme fırsatlarının sunucuları için etik hareket etmenin üç mihenk taşını tespit etmektedir.
Anahtar Kelimeler
İnformal öğrenme, manipülasyon, önerme
“Gerçek aynı zamanda başkalarını katletmek için kullanılabilecek bir sopa olabilir.”
Anatole France, 1844 – 1924, Fransız yazar ve Nobel Ödülü Sahibi
Hoş bir Pazar sabahı, Mr. Muller mutlu bir şekilde ve güneşli bir havada arabasını bir kavşa-ğa doğru sürmektedir. Kavşaktan geçerken yolun boş olup olmadığını kontrol etmek için ara-bayı yavaşlatır ve birden arkadan gelen bir darbe ile kafasını direksiyona vurur. Boynu acı-makta ve kafası zonklaacı-maktadır. Genç bir adam çılgın bir partiden evine aceleyle dönerken arabasına çarpmıştır. Daha sonra görülen davada Mr. Muller istese de istemese de sigorta ile ilgili konular, karayolu trafik kanunu ve yasal prosedürler hakkında birçok şey öğrenir.
Başlangıçta öğrenici tarafından bilinçli bir şekilde amaçlanmaksızın bir öğrenme sonucunun meydana geldiği öğrenme olarak anlaşılan informal öğrenme genellikle günlük rutinin bir parçasıdır, dolayısıyla saklı ve rastlantısaldır. Sonuçta, Mr. Muller bir trafik kazası geçirerek bir şeyler öğrenmek istememektedir. Bunları trafik kazası olmadan da öğrenebilir. Ancak, bu durum amaçsız ve plansız bir şekilde ve açık öğrenme sonuçları ile öğrendiği gerçeğini değiştirmemektedir. Burada bir etik sorunun olmadığı açıktır. Ancak informal öğrenmenin bir araç olarak uygulanması halinde durum farklı olabilir – kurumlar (bizim ele aldığımız du-rumda, örneği Polis veya sigorta acentesi) bunu kesinlikle beklemeyen ve önceden haber verilmesi halinde muhtemelen karşı çıkacak olan müşterilerine informal öğrenmeyi planlı bir şekilde sunuyorlarsa. Dolayısıyla, manipülasyon ve yetki suiistimali, informal öğrenme fırsat-larını sunanların bilinçli bir şekilde akılda tutmaları gereken etik zorluklardır.
EASY projesinde, resmi eğitim hizmet sağlayıcısı olmayan kurumlar1 ve esasen eğitim mes-leğinden olmayan kişiler2 informal öğrenme fırsatlarının gündelik meslek yaşamlarına girme-sine izin vermiş, müşterilerinden herhangi bir talep gelmeksizin onları gündelik
yaşamlarını kolaylaştıracak bilgiler ile donatmıştır –örneğin yangın önlemleri hakkında ipuç-ları, giysilerinin malzemelerinin kalitesi, kadın ve erkek eşitliği, yerel kütüphanede yol bulma veya ucuz ve sağlıklı yiyecekler.
Bunları sunmanın yolları ve araçları; iletişim/dil, oyunlar, bilgi materyalleri, deneyimler ve deneyler olmuştur. Bu ilk bakışta zararsız olarak görünmektedir, ancak daha dikkatli incele-diğimizde, gerçekleşen kasıtlı manipülasyonunun informal öğrenme bağlamında tartışılması gerekmektedir. Genellikle, manipülasyon şu şekilde anlaşılmaktadır: manipülasyon yapan kişinin, karşı tarafı normalde gönüllü olarak kabul etmeyeceği belirli bir yöne çekmek için za-yıf yönlerinden yararlanması. Manipüle edilen kişiler, kendi sezgilerine veya inanışlarına göre değil, başkalarının yönlendirdiği şekilde hareket ederler. Dışarıdan etkilemenin uygulandığı bu tarz kontrolde, kural olarak, manipülasyonun kurbanı neler olduğunu fark ettiğinde olum-suz duygulara yol açar, çünkü manipüle edilen kişi, kendi çıkarları doğrultusunda değil, mani-pülatörün çıkarlarını gözeten bir şekilde hareket eder. Bu tür ilkesiz manipülasyon bağımsız düşünmeyi engeller ve başkalarını yabancı bir ruhsal güce teslim olmaya iter. Bu gayriahlaki, dolayısıyla kabul edilemez bir durumdur.
STK’lar informal öğrenme fırsatlarını düzenlerken genellikle aşağıdaki amaçları güderler:
• Şimdiye kadar sundukları normal öneriler ile ulaşamadıkları müşterilere ulaşmak (örneğin çocuklarını ihmal eden ebeveynler),
• Müşterilerini tutmak (örneğin cazip bir ilave hizmet yoluyla),
• Kendi kurumlarının reklamını yapmak (dolayısıyla, potansiyel olarak yeni müşteriler çekmek, iyi bir imaj oluşturmak ve muhtemelen tartışma yaratmak amacıyla kendi tekliflerini olumlu olarak tanıtmak için).
Şüphesiz bunlar kesinlikle meşru isteklerdir. Ancak, bunlar informal öğrenme sahnesinin merkezinde yer alması gereken öğrenicilerin çıkarları doğrultusunda değil, sadece şirketin çıkarları doğrultusunda ortaya çıkar. Dolayısıyla, bu informal öğrenme fırsatlarının sunucuları kendi çıkarları ile öğrenicinin çıkarları arasında dengeleyici bir şekilde hareket etmelidir ve etik olarak zararsız bir şekilde “informal öğretmeyi” uygulamak istiyorlarsa bunun onaylanma-sı gerekmektedir. Burada sorulmaonaylanma-sı gereken soru, öğrenmeyi kolaylaştıranların bu gerilimli yapıda müşterilerinin eğitimsel ihtiyaçlarını nasıl ön plana koyacakları ve bunun için hangi niteliklere sahip olmaları gerektiğidir. AB’nin ComPro projesinde bu soruya cevap aranmıştır (“Yaşlı Bakımında Öğrenme Destekçilerinin Yetkinlik Profili” projesi hakkında daha fazla bilgi için, bakınız: http://com.pro.mcg.pl/ ).
Manipülasyon psikolojide, sosyolojide ve siyasette hedefli ve gizli etki uygulaması, dolayısıyla bunun gizlenmesi gereken bireylerin ve grupların deneyimlerini ve davranışlarını kontrol et-meyi amaçlayan tüm süreçler olarak anlaşılmaktadır. Buradaki etik soru, “neden gizli kalma-ları gerektiği”dir: onkalma-ları şaşırtmak için mi, ikna etmek için mi, onlara bir şey önermek için mi?
Yoksa, yeni deneyimleri mümkün kılmak ve olumsuz inanışların üstesinden gelmek amacıyla kendilerinin veya başkalarının beklentilerinin ötesinde maceraya yeni alan yaratmak için mi?
Manipülasyonun amacı, değere dayalı eğitimsel çalışmalar için temel bir kriterdir.
Özellikle, orijinal anlamı “el ile hareket ettirme” olan manipülasyon olumsuz inanışları ortadan kaldırmaya yarayan bir dizi teknik olarak anlaşılmalıdır ki bu eğitim süreçleri için mükemmel olarak uygulanabilecek bir tanımdır.
Hepimiz, „Bunu yapamam!“, „Ben sporda iyi değilim“ veya „Çok şişmanım!“ gibi öz şüphelere aşinayız. Eğer, örneğin bir kişi „Ben matematiği hiç beceremem!” şeklinde kendini güçlü şekil-de inandırmış ise, mümkün olduğunca matematik problemlerinşekil-den kaçınacaktır. Ama eğer bu olumsuz öz değerlendirmeler informal öğrenme süreçlerinde olduğu gibi ilginç deneyimler ve maceralar yoluyla hafifletilebilirse, bu olumsuz inanış kendi kendine çözülür ve matema-tik problemleri ile yeniden uğraşılabilir. Böyle bir informal öğrenme fırsatının sonucu „Çok ilginç, gerçekten problemi çözdüm!“ olabilir. Olumlu öz saygının bu şekilde oluşturulabilmesi ve birleştirilebilmesi için, olumsuz değerlendirmenin önermesi çürütülür. “Önerme” teriminin bu noktada ortaya çıktığına dikkat edin. Etimolojisi Latincedeki suggestion-onis (ilave, sezgi veya bir şey fısıldama anlamına gelir) isminden ve Latince suggere (eklemek, üstü kapalı söylemek) fiilinden gelmektedir. 17. ve 18. yüzyıllardan bu yana, önerme ifadesi bir fikir veya duygunun manipülatif etkisini açıklamıştır ve bunun sonucunda manipülasyon algılanma-mıştır veya en azından bilinçaltı bir özelliğe sahiptir. Yukarıda değinilen „Ben matematiği hiç beceremem!” örneği, örneğin ebeveynlerin, öğretmenlerin veya okul arkadaşlarının önermesi yoluyla çocuklukta edinilen ve yetişkin hayatını kalıcı bir şekilde olumsuz yönde etkileme-ye devam edebilecek olumsuz bir harici değerlendirmenin klasik bir örneğidir. Bu olumsuz inanış aslında birçok olumlu deneyim yoluyla çözülebilir veya en azından hafifletilebilir. Ne düşünüyorsunuz? Eğer manipülasyon öğrenen insanları olumsuz harici değerlendirmelerin önermelerini yok edebilecekleri ve öğrenenler için açık bir şekilde gerçekleştirilmese bile olumlu öz değerlendirme önermelerine yönelmelerini sağlayacak öğrenme durumlarına dahil etmek için kullanılırsa, bu etik olarak uygun mudur? Bu durumu yaratan kişinin kendi çıkarla-rının değil (yukarıdaki örnekte gösterildiği gibi) öğrenen kişinin çıkarlaçıkarla-rının ön plana koyması, dolayısıyla öğrenenin kişiliğine saygı gösterilmesi ve onu özgür irade için sorumluluk almaya yöneltmesi halinde bunun etik açıdan uygun olduğunu düşünüyorum. Dolayısıyla, öğrenme kolaylaştırıcıları ve sağlayıcıları kendilerini ve önerilerini amaçları bakımından daha samimi bir şekilde kontrol etmeleri gerekir.
1. Mihenk Taşı: İnformal öğrenme önerisinin dürtüsü nereden gelir?
• Öğrenme teklifinin çıkış noktası, kendi kendine öğrenen kişiden gelen bir sorusu mudur?
• Öğrenen kişiler sözlü olarak veya bir yanlış hareket veya ihmal yoluyla ihtiyaç ifade etmiş midir?
• Yoksa sadece öğrenme fırsatını sunan kuruluşun büyük bir öz çıkarı mı söz konusudur?
2. Mihenk Taşı: İnformal öğrenme önerisinden kim kârlı çıkacak?
• Hangi amacı güdüyor?
• Öğrenen kişilerin öğrenme önerisinden edinecekleri bir şey var mı?
3. Mihenk Taşı: Sonuç „su geçirmez“ midir?
• Öğrenme önerisini sunan ile öğrenen kişi arasında öğrenme önerisinin sonucu ile ilgili herhangi bir değişim olmuş mudur?
• Başarısızlığı/başarıyı kim tanımlıyor? Nasıl belirleniyor?
Forum Werteorientierung in der Weiterbildung e.V.’nin etik kılavuzu (http://www.forumwerte-orientierung.de/startseite.html ), öğrenme fırsatlarının sunucularına yönelik kalite standartla-rının geliştirilmesi ve aynı zamanda öğrenme kolaylaştırıcılastandartla-rının kişisel bütünlüğünün daha da geliştirilmesi ve ilave etik hususlar ile ilgili tartışmaların derinleştirilmesi için değerli bilgiler sağlayabilir.Kendi durumunuzu öğrenin!
Kaynakça:
Berufskodex für die Weiterbildung – Ethische Richtlinien des Forum Werteorientierung in der Weiterbildung e.V.;
Forum Werteorientierung in der Weiterbildung e.V. (Hg.)
Online http://www.forumwerteorientierung.de/uploads/dokumente/Berufskodex.pdf;
Trainerpersönlichkeit und Lernatmosphäre Karen Blümcke In: Claudia Grötzebach (Hg.). (2006). Trainieren mit Herz und Verstand. Einführung in die suggestopädische Trainingspraxis. S. 95-97, ISBN 3-89749-596-1 Sustainable development in SME’s promoted by learning supporters – impressions from a project; Karen
Blümcke In: Newport CELT Journal - A peer-reviewed journal of pedagogic practice and research in Higher Education 2/2010, ISSN 1758-9258 (Druck) und ISSN 1758-9266 (online)
Katalog der Möglichkeiten informellen Lernens. Karen Blümcke (2010). Online http://www.perspektivwechsel.de