Prof. Dr. Stephan Schwan, Bilgi Ortamları Araştırma Merkezi, Tübingen (Almanya) Giriş
Bilişsel öğrenme kuramları açısından bakıldığında, insan aklı bilgiyi damıtmaya, değerli içgö-rüler kazanmaya veya neredeyse karşılaştığı tüm deneyimlerden veya faaliyetlerden bece-riler geliştirmeye yatkındır. Buna göre, öğrenme hiçbir şekilde okullar veya üniversiteler ile sınırlı değildir. Bunun yerine, birçok öğrenme epizodu günlük yaşamın dokusuna kusursuz bir şekilde entegredir -genellikle öğrenme için açık bir motivasyon veya belirli bir öğrenme hedefi olmadan gerçekleşir ve hatta bunlardan bazıları bilgi brikimi veya beceri edinimi gibi bir şeyin gerçekleştiğine dair bilinçli bir farkındalık olmadan yaşanır.
İnformal öğrenme fırsatının prototipik durumu, çözülmesi gereken yeni ve aşina olunmayan bir görev ile karşılaşılan andır –bu işyerinde, evde, kütüphane, tren istasyonu, müze veya şehir salonu gibi kamu mekânlarında olabilir. EASY projeleri bu gibi görev örneklerinin; yeni bir yemek tarifinin denenmesi, acil durumda güvenlik davranışlarının uygulanması, tekstil süsleme veya belirli bir bilgi için internette araştırma yapılması kadar çeşitli olabileceğini göstermiştir. Bu örnekler ilk bakışta oldukça farklı görünmekle birlikte, informal öğrenmenin sağlanabilmesi için tüm bunların aynı ortak özellikleri taşıması gerekmektedir. İlk olarak, öğrenme durumu, zaten belirlenmiş davranış şekilleri yerine yeni ve aşina olunmayan bir görevi gerçekleştirme olanağını sunacak şekilde yapılandırılmalıdır. Ayrıca, öz saygı düzeyi-nin düşük olması ve sosyal utangaçlık gibi birkaç sebepten dolayı, muhataplar bazen öğren-me fırsatından yararlanma konusunda isteksiz olabilöğren-mektedir, dolayısıyla bu yönde aktif bir şekilde teşvik ve motive edilmeleri gerekmektedir. Son olarak, öğrenmenin başarılı bir şekilde gerçekleşebilmesi için, öğrenenler bazı desteklere ihtiyaç duyarlar -uzmanların görevi çözdü-ğünü gözlemleme, açıklamalar ve ilave arka plan bilgileri alma, uzmanlığın giderek geliştiril-mesi için farklı zorluk düzeylerinde (kolaydan zora) görevler uygulama, yardım ve geri bildirim alma, yansıma ve iletişime olanak tanıma gibi (Bransford ve ark., 2000).
Bir başka deyişle, informal öğrenmeyi, gündelik durumlarda derin kökleri bulunan doğal olarak gerçekleşen bir süreç olarak görmek mümkün olsa da, bazı ilave yol gösterici önlem-lerin sağlanması halinde maksimum etkililiğe ulaşacaktır. EASY projesinin temel özellikönlem-lerini oluşturan öğrenme destekçisi kişiler ve dijital medya tam bu noktada devreye girmektedir.
İnsan tarafında, öğrenme destekçileri informal öğrenme olasılıklarını tespit etmekle, öğrenme durumlarını buna göre yapılandırmakla ve öğrenenlere gerekli rehberlik ve yardımı sağla-makla görevlidir.
Dolayısıyla, öğrenme destekçileri belirli alanlarda nitelikli olmalıdır – belirli bir durumu öğren-me fırsatları açısından uygun şekilde teşhis etöğren-me, muhatapların ihtiyaç ve yeteneklerini tespit etme, ilgili kılavuzluk önlemlerini geliştirme yeteneği gibi. Teknoloji tarafında ise, dijital medya informal öğrenme süreçleri ile yakın bağları bulunan geniş bir dizi güçlü araç sunmaktadır.
Makalenin bundan sonraki bölümlerinde, EASY projesinin bu teknoloji ve medya ile ilgili yön-leri irdelenecektir. İlk olarak, dijital medyanın kısa bir genel bakışı sunulacaktır.
Daha sonra, dijital medyanın informal öğrenme alanında hangi amaçlara hizmet edebileceği ilkesi ilgili bir tartışma yer alacaktır.
Makale, öğrenme destekçilerinin, öğrenenlerin ve dijital medyanın etkileşimi ile ilgili bazı ge-nel sonuçların sunulması ile sona erecektir.
Dijital medyanın yakın zamandaki özellikleri
Son yirmi yıl içerisinde, dijital medya ticari, bilimsel ve idari amaçlı yüksek düzeyde uzman-laşmış pahalı araçlardan gündelik hayatımızın neredeyse tüm alanlarında rastlanabilecek ucuz ve çok yönlü uygulamalara dönüşmüştür. Ayrıca, bu giderek güçlü ve karmaşık hale gelen uygulamaların gelişim sürecinin sonunun gelmeyeceği görülmektedir (bilgisayar ve eğitimdeki son eğilimlere genel bir bakış için, bakınız yıllık Ufuk Raporları; Johnson, Levine, Smith, & Stone, 2010). Geniş dijital ortam alanındaki son gelişmeler birkaç boyutta karakteri-ze edilebilir:
Hareketlilik - On beş yıl önce sabit Kişisel Bilgisayar bir dijital ortamın prototipi iken, bugün dizüstü bilgisayarlar, netbook’lar ve akıllı telefonlar bu alana hakim olmuşlardır. Günümüzün dijital ortamları, sahiplerine gün boyu eşlik eden kişiselleştirilmiş ürünler olma avantajına sahiptir ve her an ve her durumda dijital kaynaklara erişim olanağı sunmaktadır. Dolayısıyla, nerede bir informal öğrenme fırsatı doğarsa, bir mobil dijital ortam ilave destek sağlamak için elinizin altında hazır olabilmektedir (Wessel & Mayr, 2007).
Arayüz tarzı - Klavye ve fare yoluyla bilgisayarlar ile etkileşim sağlamanın yanı sıra, son zamanlarda kullanıcıların cihazı daha doğal bir şekilde kontrol etmelerini sağlayacak bazı al-ternatif modlar geliştirilmiştir. Bunlara örnek olarak, doğal konuşma ile dokunma ile (örneğin Apple iphone veya ipad), işaret ile (örneğin Microsoft Kinect) girdi yapma gösterilebilir. Ayrı-ca, çıktı tarafında, artık içerik sadece metin veya statik görüntü ile sunulmuyor, aynı zamanda üç boyutlu gerçeğe benzer sanal dünyalar (Second Life gibi) şeklinde de sunulabiliyor. Bu tip etkileşim ve sunum türlerinin dijital ortamların kullanımının önündeki engelleri azaltması ve bu şekilde informal öğrenmenin muhatabı olan ancak geleneksel (ve genellikle daha kar-maşık) “klavye ve fare” türü arayüzler ile uğraşmak için gerekli uzmanlık bilgisinden yoksun kişiler (örneğin, çocuklar veya yaşlılar) için dijital destek sağlaması beklenmektedir.
Bağlam duyarlılığı ve kullanıcı adaptasyonu - Dijital ortamlar sadece arayüz tarzı bakı-mından değil, aynı zamanda öğrenenin özelliklerinin (yani, önceki bilgileri, öğrenme geçmişi, ilgisi ve motivasyonu) ve öğrenme durumunun dikkate alınması bakımından daha “akıllı” hale geliyor. Örneğin, GPS’li akıllı telefonlar kullanıcının bir kültürel miras alanındaki pozisyonunu belirleyebiliyor ve ilgili açıklamaları sunabiliyor. Ayrıca, internetteki ileri yemek tarifi web site-leri, kullanıcının buzdolabının mevcut içeriğine bağlı olarak farklı yemekler önerebiliyor.
Benzer şekilde, bir dijital kütüphane katalogunun arayüzü, karmaşıklık düzeyini kullanıcı-nın uzmanlık bilgisine uyarlayabiliyor. Yine, kullanıcıya ve duruma uyum sağlayarak, dijital ortamlar sadece başarılı kullanım gerekliliklerini azaltmakla kalmıyor, aynı zamanda informal
Kullanıcı aktivitesi - Bilgisayarlar ve özellikle de internet sadece güçlü araştırma araçları (Google gibi) tarafından etkin bir şekilde değerlendirilebilecek değerli bilgilerin yoğun bir de-posu değildir, aynı zamanda kullanıcılara kendi bilgilerini, sonuçlarını ve ürünlerini ekleyerek aktif bir şekilde katılım gösterme fırsatı sağlayan bir platform sunarlar. En önemli örnekleri;
Wiki’ler (örneğin Wikipedia), görsel ve işitsel içerik sağlayan platformlar (örneğin fotoğraflar için Flickr, videolar için Youtube), veya halka açık günlükler olarak bloglar veya bilgilendirme web siteleridir. Her durumda, kullanıcı sadece içeriği alıp bilişsel bir şekilde işlemekle kalmaz, aynı zamanda kendi içeriğini oluşturur; bu durum informal öğrenme faaliyetleri için bir katali-zör işlevi görebilir (Zahn, Pea, Hesse, & Rosen, 2010).
Sosyal ağ oluşturma - İnternet, kişiler arası iletişim, fikir ve görüş alışverişi, öz sunum ve sosyal ilişkilerin idame ettirilmesi için önemli bir platform haline gelmiştir. Web 2.0 ve sosyal yazılım çağında, Twitter, Facebook, veya Second Life gibi online hizmetler insanların zaman ve mekandan bağımsız olarak birbirleri ile bağlantı ve etkileşim kurmasına olanak tanımakta-dır. Sosyal oluşturmacı görüşe göre informal öğrenme doğası gereği sosyal bir süreç oldu-ğundan dolayı, kişiler arası ağ oluşturmaya yönelik dijital araçlar, ortak ilgi veya hedefe sahip insanları bir araya getirmenin veya uygulama toplulukları oluşturmanın güçlü bir yolu olarak ortaya çıkmaktadır (Moskaliuk, Kimmerle, & Cress, 2009).
Özet olarak, dijital ortamlar klavye ve fareli geleneksel sabit kişisel bilgisayarlardan GPS’li mobil akıllı telefonlara ve sıradan temel olarak metin tabanlı ofis uygulamalarından içeriğe duyarlı bilgilerin üç boyutlu grafik tarzda sunulduğu ileri “karma gerçekliklere” kadar değişen geniş kapsamlı araçlar sunmaktadır. Somut koşullara dayalı olarak, bu araçların her biri, bir sonraki paragrafta tartışıldığı gibi bir informal öğrenme epizodunun kalitesine ve başarısına önemli ölçüde katkıda bulunabilir.
İnformal öğrenmede dijital ortamların rolü
EASY bağlamında, dijital ortamların informal öğrenmedeki rolü üç alana ayrılabilir: öğrenme destekçileri için kullanımları, informal öğrenicilerin kendileri için bir araç olarak kullanımları ve bir informal öğrenme konusu olarak rolü.
Öğrenme destekçilerine yönelik dijital ortamlar - Öğrenme destekçileri, özellikle planlama ve uygulama, sonuçların dokümantasyonu ve yansıtılması ve deneyimlerin diğer öğrenme destekçileri ile paylaşılması aşamalarında olmak üzere informal öğrenme epizodunun uygu-lama sürecinin tamamı sırasında dijital ortamları kullanabilir. Planuygu-lama aşamasında, inter-nete erişim ve arama, öğrenme destekçisine öğrenme epizodunun öğretimsel tasarımı için kullanabileceği ilgili materyalleri, arka plan bilgilerini ve örnekleri sağlayabilmektedir. Burada, klavye ve fareli düşük maliyetli sabit kişisel bilgisayarlar genellikle yeterlidir.
Ayrıca, dijital ortam, öğrenme sürecinin sadece metin açıklamaları ile sınırlı olmayan, aynı zamanda fotoğrafların, taramaların ses ve video kayıtlarının dahil edilmesini sağlayan bir şekilde dokümantasyonuna olanak tanır ve bu şekilde ilgili olayların canlı ve yoğun bir multi-medya açıklamasına imkan verir.
Bu yaklaşım, video klipler gibi görsel verilerin düzenlenmesini sağlayan daha incelikli dona-nım ekipmanları gerektirir. Son olarak, sohbet araçlarından Facebook veya Second Life’a ka-dar çeşitlilik gösteren sosyal ağ oluşturma araçları öğrenme destekçisinin birbirleri ile temas kurarak fikir ve deneyimlerini paylaşmalarına olanak tanır ve bu şekilde informal öğrenmenin hem somut ve pratik hem de daha soyut ve bilimsel yönleri hakkındaki anlayışlarını derinleş-tirir (bakınız AEA OK Etüt Merkezi’nin makalesi).
İnformal öğrenicilerin bir aracı olarak dijital ortam - Son zamanlardaki dijital ortamın özellikleri –hareketlilik, doğal etkileşim tarzı, kullanıcı ihtiyaçlarına uyarlanabilirlik ve interne-te kendi katkılarını yapabilme olanağı– bunları informal öğrenme epizotlarını kolaylaştıran ideal araçlar olarak tanımlamaktadır (bakınız GÜKAMER makalesi). Örnekler oldukça fazla-dır: iPhone veya akıllı telefonlar gibi mobil ortamlar, ilave bilgi kaynakları sunarak gündelik yaşam durumlarında öğrenmeyi geliştirmek amacıyla kullanılabilirler. Örneğin, bir mobil cihaz yoluyla Wikipedia’ya erişebilmek ağaçlar arasındaki bir eğlence yürüyüşünü bir anda ağaç biyolojisini tanıma faaliyetine dönüştürebilir (Wessel & Mayr, 2007). Ayrıca, GPS sistemleri gerçek senaryoda (örneğin bir şehirde) oynanan bir eğitici oyun yaratabilir; dolayısıyla bir oyun oynama keyfini bilinmeyen coğrafi bölgeleri araştırma deneyimi ile birleştirir. “Tasarımla öğrenme” olarak adlandırılan bir başka umut eden yaklaşımda, kullanıcılar ilgili bir web sitesi veya bir Youtube videosu oluşturarak belirli konuları inceleyebilirler ve yansıtabilirler (Zahn ve ark., 2010). Dolayısıyla, örneklerin de gösterdiği gibi, dijital ortamlar öğrenme destekçilerinin informal öğrenmeyi başlatmaya yönelik için araç setini önemli derecede geliştirirler.
İnformal öğrenmenin bir konusu olarak dijital ortamlar - Dijital ortamlar günümüz yaşam koşullarının merkezi bir bileşenini oluşturmaktadır. Dolayısıyla, vatandaşların çoğunun sade-ce dijital ortamlara erişebilmesi değil, aynı zamanda bunları yetkin bir şekilde kullanabilmek için gerekli becerilere sahip olması da önemlidir. Ancak, dijital uçurum ve bilişim okuryazarlığı ile ilgili araştırmalar birçok insanın ilgili yetkinliklere sahip olmadığını göstermektedir (Horton, 2007). Ayrıca, dijital ortamların öğrenme destekçileri ve öğrenenler için yukarıda değinilen rolleri, dijital ortamların kullanılmasında belirli bir yeterlilik gerektirmektedir. Buna göre, dijital yeteneklerin edinimi informal öğrenme ortamlarında oldukça önemli bir konudur. Özellikle, informal öğrenme ortamları, insanların internet ve mobil cihazlar gibi dijital ortamları sadece teknik anlamda değil aynı zamanda daha yansıtıcı ve stratejik bir düzeyde uygun şekilde kullanmayı öğrenebilecekleri şekilde yapılandırılabilir.
Sonuçlar
Dijital ortamlar sadece çalışma ve eğlenme şekillerimizi değiştirmekle kalmamış, aynı zaman-da öğrenme şekillerimizi de değiştirmiştir. Bu, sadece e-Öğrenme ve karma öğrenme gibi kavramların yaygın şekilde kullanıldığı okul veya üniversite gibi örgün ortamlar için geçer-li değildir. Aynı zamanda “gerçek ortamda” informal öğrenme için de geçergeçer-lidir (Hutchins, 1996); çünkü dijital oryamlar artık günlük yaşamımızın ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.
Burada, taşınabilir bilgisayarlar, GPS sistemleri veya dokunmatik ekranlar gibi cihazlar, öğ-renme destekçilerinin, bileşenleri, informal öğöğ-renme fırsatlarının didaktik kavramlarına
enteg-Kaynakça:
Bransford, J.D. et al. (2000). How people learn: Brain, mind, experience, and school. Washington:
National Research Council
Horton, F.W. (2007). Understanding information literacy: A primer. Paris: UNESCO ; Hutchins, E. (1996).
Cognition in the wild. Cambridge, Mass.: MIT Press
Johnson, L., Levine, A., Smith, R., & Stone, S. (2010). The 2010 Horizon Report. Austin, Texas:
The New Media Consortium
Moskaliuk, J., Kimmerle, J., & Cress, U. (2009). Virtual Reality 2.0 and Its Application in Knowledge Building.
In S. Murugesan (Ed.), Handbook of Research on Web 2.0, 3.0 and X.0: Technologies, Business, and Social Applications (pp. 573-595). Hershey, PA: IGI Global
Wessel, D., & Mayr, E. (2007). Potentials & challenges of mobile media in museums. International Journal of Interactive Mobile Technologies, 1 (1), 32-39
Zahn, C., Pea, R., Hesse, F. W., & Rosen, J. (2010). Comparing simple and advanced video tools as supports for collaborative design processes. The Journal of the Learning Sciences, 19(3), 403-440.