Dini Başa Çıkmanın Boyutları

Öğretisiyle dindarın hayatının hemen her boyutunu etkileyen ve davranışlarını şekillendiren din, başa çıkma kaynağı olarak ele alındığında, bireye çok yönlü bir başa çıkma sağlayabilmektedir.

Dini başaçıkma tek boyutlu değildir. Bu nedenle dini başa çıkmayı başa çıkma tarzı olarak benimsemiş bir kişinin çok farklı, hatta birbirlerine zıt gibi görünen başa çıkma tarzlarını benimsemiş olduğunu görmek şaşırtıcı değildir.

Dini başa çıkma çok boyutludur ve insanlar çok boyutlu bir başa çıkma tarzı kullanamazlar. Bunların çeşitli kombinasyonlarını kullanırlar.³¹⁰ Boudreaux ve       

310 K.I. Pargament , B.W. Smith, H. G. Koenig , L. Perez, “Patterns of Positive and Negative Religious Coping with Major Life Stressors”, JSSR, 37(4), 1998, pp.710-724, p.711 ; aktaran Ekşi, a..g.e., s.42.

arkadaşları içsel/kişisel ve dışsal/sosyal yönelimli başaçıkma tarzlarının kombinasyonunun kullanıldığı sonucuna ulaşmışlardır.³¹¹ İçsel yönelimli başa çıkmada başa çıkma tarzını kendi iç dinamiklerinde aramaktadırlar. İçsel yönelimli başa çıkmaya dua etme, yaşanılan güçlük karşısında sabretme, stres aşıcı dini değerlendirme tarzını benimseme örnek verilebilir. Dışsal/sosyal yönelimli başa çıkmada ise kişi karşılaştığı sorunla mücadele edecek gücü kendi dışındaki sosyal kaynaklardan, çevresinden edinmeye çalışmaktadır. Dini cemaatin sağladığı aidiyet duygusuyla bireye yalnız olmadığını göstermesi, yapılan kutsal kitap metni okumaları, toplu ibadetler ve diğer dini etkinlikler de dini başa çıkmanın dışsal/sosyal boyutlarıdır.

Dini başa çıkmanın boyutları konusunda farklı görüşler de mevcuttur. Dini başa çıkmanın hem problem yönelimli hem de duygusal yönelimli noktaları ve bilişsel, davranışsal, kişilerarası, manevi alanları kapsadığı da ifade edilmektedir.³¹² Pargament ve Brant ise dini başa çıkmanın boyutlarını altı şekilde sınıflandırmışlardır. Bu sınıflandırmaya göre dini başa çıkma pasif olabilir ve Tanrı’nın karşılaşılan problemleri çözüme ulaştırması beklenebilir, aktif olabilir ve bireyi daha iyi bir hale getirme yönünde harekete geçiren bir güç olabilir, kişisel olabilir ve Tanrı’nın sevgisi ve koruması aranabilir, din adamlarından ve dini cemmat üyelerinden destek beklenmesiyle kişilerarası olabilir, problem çözmede yardımcı olabilecek şekilde problem odaklı veya bireyin kendisini duygusal açıdan güvende hissetmesi için Tanrı’ya yönelmesi şeklinde duygu odaklı olabilir.³¹³

İnsanların karşılaştıkları sıkıntılar karşısında dine yönelmeleri bizi dini başaçıkmanın bir diğer boyutuyla karşılaştırmaktadır. Dini başa çıkma organizma için tehdit unsuru olan durumla iki boyutta mücadele etmektedir. Din bir taraftan organizmanın başaçıkma mekanizmasını harekete geçiren asıl tehdit unsuruyla mücadele ederken diğer taraftan söz konusu tehdit unsurunun neden olduğu olumsuz duygularla başaçıkmaya çalışabilir.

Din ve başaçıkma arasındaki ilişki karmaşık gibi görünse de birçok insanın hayatın zorluklarıyla başaçıkmak için inançlarına yöneldiği açıktır. Toplumdaki birçok

311 E., Boudreux , S., Catz., L. Ryan. Et al, “The Ways of Religious Coping Scale: Reliability, Validity and Scale Development”, Assesment, 2, 1995, pp.233-244, 1995: aktaran Ekşi, a.yer.

312 Pargament, Koenig , Perez , a.g.e., p.525; aktaran Ekşi, a. yer.

313 Pargament , Brant, a.g.m., Koenig(Ed.), a.g.e.’in içinde s.118.

insan için din anlamlı bir güç olarak çeşitli psiko-duygusal problemlerin engellenmesinde ve /veya atlatılmasında önemli bir rol üstlenebilmektedir. Dini başa çıkma ruh sağlığını tehdit eden faktörleri engelleyici müdahaleleri ile ruh sağlığı durumunu güçlendirmeye ve sağlıklı ruh halini engelleyici olanın şiddetini azaltmada etkili olabilir.³¹⁴

Genel başa çıkma modeli bu tür engelleyici müdahalelerin en azından dört potansiyel durumunu kapsamaktadır. Bunlar; olumsuz hayat olaylarını engelleme, stres aşıcı dini değerlendirmeleri besleme, dini cemaat üyelerine yeterliliklerini geliştirme konusunda yardımcı olma (competency-building) ve başa çıkma için kaynaklar geliştirmedir.

Olumsuz hayat olaylarını engellemenin dini başa çıkmanın en etkin ve en önemli boyutu olduğu söylenebilir. Kumara aşırı düşkünlüğü olan bir kişinin bu zararlı davranışının kendisine, ailesine ve çevresindeki diğer kişilere zararı olacağını tahmin etmek zor değildir. Fakat birey duaya yönelerek, mensup olduğu dini cemaatin uymak zorunda olduğunu hissettiği grup normlarını benimseyerek dini başa çıkma davranışını gerçekleştirebilir. Ayrıca insanları ahirette olduğu kadar dünyada da mutluluğa ve rahata ulaştırmayı amaç edinen din olgusu, içerdiği dini emir ve sınırlamalarla zaten bireyin olumsuz yaşam olaylarıyla karşılaşmasını engellemektedir. Dinen yapılmaması gereken davranışlarından biri olması sebebiyle içki içmeyen bir insanın alkolikliğe kadar uzanan içki bağımlılığı tehlikesini ve bunun beraberinde ortaya çıkabilecek olumsuz yaşam olaylarını baştan engellemesi bu duruma bir örnektir.

Dini başa çıkmanın bir başka boyutu da bireyin karşılaştığı olumsuz yaşam olaylarının bireyi başka olumsuz durumlara sürüklemesini önlemesidir. Çok sevilen bir yakını kaybetme, doğal felaketler, ciddi kazalar bireyin duygulanım durumunu alt üst edebilir. Kişi içinde bulunduğu bunalımlardan kurtulma fırsatı bulamadığında intiharı bir kurtuluş olarak görebilir. Dini başa çıkma, bu aşamada bireyin intihar eşiğine gelmemesinde önemli bir etkendir.

Dini başa çıkmanın bir başka boyutu stresin üstesinden gelebilen dini değerlendirmelerin oluşturulmasıdır. Karşılaşılan sıkıntılı durumdan kurtulmak , bu

314 G. R. Collins,. Innovative approaches to counseling, Waco: Word, 1986, Hathaway ,Pargament, The Religious Dimensions of Coping :Implications for Prevention and Promotion,

aktaran Pargament, Maton , Hess (eds), a.g.e., s.144.

durumu kabullenmek ya da etkisini en aza indirmek için din, stresin üstesinden gelen dini değerlendirmelerin kaynağı olabilir. Bilişsel stresin üstesinden gelen değerlendirmeler potansiyel stres durumlarının etkilerini en aza indirebilir. Bireylerin temel değerlendirme yönteminin farkına varmalarına ve daha fonksiyonel değerlendirme geliştirmelerine yardımcı olması bu tür dini değerlendirmede bulunmayı öğrenmenin önemli özelliklerinden biridir.³¹⁵

Dini cemaatler, üyelerine yeterliliklerini geliştirme boyutunda yardımcı olabilmektedirler. Cemaatler, devamlı olarak evliliği sağlamlaştırma programları, ebeveynlik eğitimi, iletişim kurma becerisi ve iş yeterliliği eğitimi verebilmektedirler.³¹⁶

Dinin, başa çıkmaya etki eden bir diğer güçlü fonksiyonu ise dinin başa çıkma yöntemi için kaynaklar geliştirmesidir. Bu açıdan din adamlarına ve dini topluluklara büyük rol düşmektedir. İyi yetiştirilmiş din adamları stresli durumlarla karşı karşıya kalan bireye çeşitli yönlerden ulaşabilme imkanına sahiptir. Din adamının ibadet mekanı dışında bireyle ev, iş vb. ortamlarda görüşebilmesi ve onun sıkıntısını dinleyip çözümler araması, dini diğer başa çıkma yöntemlerinin bir adım önüne geçirir. Dini başa çıkmanın bu boyutundan en üst seviyede yararlanabilme noktasında donanımlı bir din adamının etkisi yadsınamaz bir gerçektir.