• Sonuç bulunamadı

2. KAYGI (ANKSİYETE)

2.5. Kaygı Bozukluğu ve Başa Çıkma Stratejileri

2.5.3 Din ve Başa Çıkma:

2.5.3.3. Dini Başa Çıkmanın Etkileri

Dini inanç ve pratikler, sadece kayıp ve acı zamanlarında kullanılmak üzere bir kenarda bekletilen unsurlar değillerdir. İnsanların gittikçe artan stresli durumlarda yardım almak için dine yönelmesi güçlü bir olasılıktır.317 Bir başa çıkma olarak kullanıldığında dinin bireyler tarafından farklı nedenlerden ötürü kullanılabildiğini görebiliriz. Her başa çıkma yöntemi gibi dini başaçıkma yöntemi de bu stresli durumlar karşısında bireylere ne şekilde etki ettiği noktasında sorgulanmaktadır.

Dinin başaçıkma davranışı üzerindeki etkisini, genel olarak olumlu etkiler ve olumsuz etkiler şeklinde değerlendirebiliriz.

      

315 Hathaway , Pargament, a.g.m.; Pargament, Maton, Hess, a.g.e.’in içinde s.145.

316 K. I. Maton, K. I. Pargament, “Roles of religion in prevention and promotion: The challenge for community psychology”. In Communities: Contributions from allied disciplines, Edited by: Jason, L., Feiner, R., Hess, R. and Mortisugu, J. 161–205. New York: Haworth Press, 1987 aktaran Hathaway , Pargament, a.g.m. , s.146.

317Pargament , Brant, a.g.m, Koenig, a.g.e.’in içinde s.123.

İnsanların dindarlık durumları ile dinî başa çıkma etkinliklerini kullanıp kullanmamaları arasında ilişki olduğu bulgusuna ulaşan pek çok çalışma mevcuttur.

Ayten, dinin hayatın zor dönemleriyle başa çıkma sürecindeki rolünü incelediği araştırmasında dindarlık düzeyi ile “Allah’a yönelme, Allah’a yakınlaşma, hayra yorma gibi dini başa çıkma etkinliklerine başvurma sıklığı arasında pozitif; şerre yorma manevi hoşnutsuzluk, kişilerarası dini hoşnutsuzluk gibi kişilerarası dini başa çıkma etkinliklerine başvurma sıklığı arasında negatif ilişki vardır” yönündeki tezini büyük ölçüde destekleyecek bulgulara ulaşmıştır. Araştırmanın bulgularına göre, bireylerin dindarlıkları, dine olan yönelimleri arttıkça, herhangi bir problemle karşılaştıklarında Allah’a yakın olmaya çalışma, yaptıkları olumsuzlukları düşünerek Allah’tan bağışlanma dileme, günah işlemekten kaçınmaya çalışma, ibadetlere yönelme, sadaka verme, Allah’ın kendisiyle olduğunu hissetme, dua ederek problemlerin çözümünde Allah’ın yardımını dileme, başkalarından kendi için dua edilmesini isteme, din görevlileriyle konuşma, hayatın manevi bir aşkın gücün parçası olduğunu düşünme, ‘Mevla neylerse güzel eyler’, ‘sabrın sonu selamettir’, ‘herşeyde bir hayır vardır’ diyerek mistik bir tavır geliştirebilme şeklindeki dini başa çıkma etkinliklerinin kullanılmasına daha sık başvurulmaktadır. Bununla birlikte dindarlığın artmasıyla, yaşayanları hakedececek bir günah işleyip işlemediğini ve Allah’ın kendisini cezalandırdığını düşünme gibi şerre yorma tarzındaki dini başa çıkma etkinliklerini kullanma sıklığının da arttığı görülmektedir. Bununla birlikte dindarlık arttıkça Allah’ın kendisini terk ettiği ve sevmediğini düşünme ve dualarını kabul etmediğini düşünerek Allah’a kızma, din adamları ve dindarlardan uzaklaşma, din kardeşinin kendisine destek olmadığını düşünme gibi olumsuz dini başa çıkma etkinliklerini kullanma sıklığının azaldığı görülmektedir.318 Dini başa çıkmanın etkileri üzerine yapılan araştırmalara bakıldığında, insanların büyük bir kısmının dini başa çıkmanın yaşamlarına olumlu yönde etki ettiği şeklinde bir inanca sahip oldukları görülmektedir. Konuyla ilgili yapılan araştırmalardaki yüzdelik dilim genellikle daha düşük olsa da dini başa çıkmanın etkisiyle ilgili soruları cevaplandırırken önemli sayıda insanın yine de dinin, başa çıkma davranışında kendilerine yardımcı olduğunu ifade ettiklerine tanık olmaktadır.319 Dolayısıyla dinin, başa çıkma davranışına etkisinin büyük ölçüde önemli olduğunu söylemek mümkündür.

      

318Ali Ayten, Tanrı’ya Sığınmak: Dini Başa Çıkma Üzerine Psiko-sosyal Bir Araştırma, b.y., İstanbul: İz Yayıncılık, 2012, ss.110-111.

319 Pargament ,Brant, a.g.m., Koenig, a.g.e ’in içinde s.113.

Dini başaçıkmanın bireye olumlu yönde etkisi olduğu sonucuna ulaşan bir çalışmaya burada değinmek, dini başaçıkmanın etkilerinin anlaşılması açısından önemlidir. Söz konusu çalışmada eşini kaybetmiş kadın ve erkeklere eşleri için yas tuttukları süre boyunca teselli buldukları kaynaklarla ilgili açık uçlu bir soru sorulmuştur.

Bu kişilerden %59’u, hayatlarındaki yas süreçlerinde inançlarının onlar için teselli kaynağı olduğunu belirtmişlerdir.320 Aynı şekilde kronik hastalığı olan kişilerde ve kanserli hastalarda,321 sağlık problemi olan yaşlı kadın ve erkeklerde 322 ve yaşamlarında kötü dönemler geçiren yetişkinlerde de323 benzer sonuçlar kaydedilmiştir. Bu örneklerde katılımcıların % 18’ile %69’u arasında değişen bölümü inançların başa çıkmada onlara yardımcı olduğunu kendiliğinden ifade etmişlerdir.324

Dinin gerçekten de stresin etkilerini hafifletecek kapasiteye sahip olduğu birçok çalışmada gösterilmiştir. Örneğin, Maton (1989) yüksek stres hali örneklemini temsil eden çocuğunu kaybetmiş ebeveynlerden ve düşük stres halini temsil eden çocuğunu iki yıldan daha fazla zaman önce kaybetmiş ebeveyenlerden dini başaçıkma ve uyum ölçülerini cevaplamalarını istemiştir. Manevi destek, yüksek ve düşük stresli iki grupta da iyi uyumla bağlantılıyken, daha düşük depresyon düzeyleri açısından incelendiğinde manevi desteğin düşük stres gruplarıyla bağlantısı daha güçlü çıkmıştır.325 Diğer araştırmalar da dinin stres hafifletici yönünü ortaya koymuşlardır.326

Ayten ve ekibinin araştırması katılımcıların dindarlık düzeyi ile Allah’a yönelme, Allah’a yakınlaşma, hayra yorma gibi olumlu dini başa çıkma etkinliklerine başvurma

      

320 I. O, Glick, R. S.Weiss, , C. M. Parkes, The first year of bereavement, New York: Wiley, 1974, aktaran Pargament , Brant, a.g.m., Koenig, a.g.e’in içinde a.yer.

321 E.D. Raleigh, Sources of hope in chronic illness. Oncology Nursing Forum, 19(3), 443448. 1992, aktaran Pargament, Brant, a.g.m., Koenig, a.g.e.’in içinde a.yer.

322 K. Conway, Coping with the stress of medical problems among Black and White elderly. International Journal of Aging and Human Development, , 1985-1986, 21( l), 39-48, H. G. Koenig, H. J. Cohen, D. G.

Blazer, C. Pieper, K. G. Meador, F. Shelp, V. Goli, B. DiPasquale, Religious coping and depression among elderly, hospitalized medically ill men. American Journal of Psychiahy, 149(12). 1693-1700, 1992 aktaran Pargament , Brant , a.g.m., Koenig, a.g.e.’in içinde a.yer.

323 J. Veroff, E. Dauvan, R. Kulka , The innerAmerican: Aself-portraitfrom 1957to 1976, New York 1981, ss.532-540, aktaran Pargament , Brant , a.g.m., Koenig, a.g.e.’in içinde a.yer.

324 Pargament , Brant , a.g.m., Koenig, a.g.e.’in içinde a.yer.

325 Pargament , Brant , a.g.m., Koenig, a.g.e.’in içinde s.124.

326 Bk. D. R. Brown, L. E. Gray, Unemployment and psychological distress among black American women.

Sociological Focus, 21, 1988, ss.209-221.; Christoper G. Ellison, David A. Gay, Region, Religious commitment, and Life Satisfaction among Black Americans, The Sociological Quarterly, BlackwellPublishing Ltd., 31, (1), ss.123-147, 1990; aktaran Pargament, Brant, a.g.m., Koenig, a.g.e.’in içinde, s.124.

durumu arasında pozitif bir ilişkiye dikkat çekmiştir.327 Sağır ise Suriyeli sığınmacıların dindarlık durumları ile olumlu dini başa çıkma arasında düşük düzeyde pozitif ve oldukça anlamlı düzeyde bir ilişki olduğu sonucuna varmıştır. Sığınmacılar arasında Allah’tan şefkat dilemek, Allah’ın güç vereceğine inanmak, kendini dine adamak gibi aynı zamanda dindarlığın da içerisinde yer alan olumlu dini başa çıkma unsurları kullanılmaktadır.

Suriyeli sığınmacıların olumsuz başaçıkma durumları ile dindarlık düzeyleri arasında düşük düzeyde, pozitif ve istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişkinin varlığı da bu duruma bir örnektir. Dindarlık arttıkça, olumsuz dinin başa çıkma davranışının sıklığının arttığı görülmektedir. Bireyler dindarlaştıkça, savaş gibi bir olayla başa çıkarken daha çok kendilerinin cezalandırıldığını hissedebilmektedirler. Bunun sonucu olarak bireyler daha fazla Allah tarafından yalnız bırakıldığını düşünebilmektedirler.328 Olumsuz dini başa çıkma tarzının benimsenmesinde dinin din adamı, çevre vb. tarafından bireye başa çıkma kaynağı olarak sunuluş şekli, dini başa çıkmanın birey tarafından algılanışı vb. unsurların etkisi yadsınmamalıdır.

Dini başaçıkma hayatın geniş bir alanında işlevseldir. Birey, başaçıkmaya hayatındaki sıkıntılardan uzaklaşmak, problemleriyle başa çıkmak, yenemediği korkuları bastırmak amacıyla başvurabilir. Pargament ve Hatahaway dini başaçıkmanın geniş etkinlik alanına sahip olduğuna işaret ederken dini başa çıkmanın bu özelliğine orta halli bir çevrede yaşayan gencin değişimini örnek göstermişlerdir. Bulunduğu sosyal ortamlarda fark edilmediğini düşünen bu genç okulunda popüler biri olmadığı gibi istenmeyen biri de değildir. Zamanla kiliseyle daha fazla ilgilenmeye başlamış, çevresindeki insanların bu ilgisini takdir etmelerinin de etkisiyle kiliseyle olan ilişkisi gencin özdeğer duygusunun gelişmesini sağlamıştır. Genç, bu nedenle kilisenin onun yardımının dokunacağı bir yer olduğunu düşündüğü için kendini dini yardıma adamaya karar vermiştir.329 Söz konusu örnekte genç, başa çıkma yöntemi olarak dini başa çıkmayı seçmiştir. Dini başa çıkma bazı durumlarda diğer başa çıkma yöntemlerinden çok daha etkin ve geniş kapsamlı olabilmektedir.

      

327 Ali Ayten, Gülüşan Göcen, Kenan Sevinç, Eyyüp E. Öztürk, Dini Başaçıkma, Şükür ve Hayat Memnuniyeti İlişkisi:Hastalar, Hasta Yakınları ve Hastane Çalışanları Üzerine Bir Araştırma, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C.12, S.2, 2012, ss.45-79, s.74.

328 Ali Ayten, Zeynep Sağır, “Dindarlık, Dinî Başa Çıkma ve Depresyon İlişkisi: Suriyeli Sığınmacılar Üzerine Bir Araştırma”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. 47, S. 47, Aralık 2014 , ıssn 1302-4973, ss. 5-18, DOI 10.15370/muifd.86222 , s.16.

329 Hathaway ,Pargament, a.g.m., Pargament, Maton , Hess, a.g.e.’in içinde s.143;

Dini başa çıkmanın etkilerini değerlendirirken, dini başa çıkmayı kullanan bireyin kişisel dindarlık düzeyini de göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Dinin, olumsuzluklarla başa çıkmada kendilerine yardımcı olduğunu ifade eden grupların, daha yüksek düzeyde kişisel dindarlığa sahip ve dinin, başa çıkma davranışında daha sık kullanımının rapor edildiği gruplar olması bir tesadüf değildir.330 Bu nedenle kişisel dindarlık düzeyleri yüksek insanların, dini başa çıkmaya sıklıkla başvurması ve daha az dindar olan bireylere oranla bu başa çıkmanın olumlu etkilerini çok daha fazla hissetmesi gayet olağan karşılanmalıdır. Dini başa çıkmanın etkilerinin şekillenmesinde bireyin ruhsal durumu, karşılaşılan stres durumunun ağırlığı, bireyin dini başa çıkmanın işlevselliğine ve etkinliğine yönelik olumsuz önyargısı, dini başa çıkma tarzının işleyişi de etkili olabilmektedir.