ÇANAKKALE CEPHESİ DENİZ HAREKÂTI *
VI. İtilaf Devletleri’nin Çanakkale Boğazı’na 19 Şubat 1915’ten Önceki Saldırıları Çanakkale Boğazı önündeki İtilaf Devletleri donanmasının hareketliliği kasım ve aralık
aylarında da devam etmiştir. Hatta bazı denizaltılar boğazı geçmeye çalışmış ve Türk tarafı da buna karşılık tedbirler alma yoluna gitmiştir. Bu çerçevede Fransız denizaltısı Saphir 15 Ocak 1915’te boğazı geçmek istemiş ve Türk gemileri (Ferman, İsa Reis ve Nusret) tarafından batırılmıştır69. Ancak, denizaltıyı batıran Türk askeri mürettebattan bazılarının kurtarılmasına da yardımcı olmuştur70.
Bu arada boğaz girişinde olduğu gibi, 11 Şubat 1915’te ilk defa Saroz Körfezi’ne bir İngiliz torpidosunun gelerek keşif yaptığı görülmüştür71.
Çanakkale Boğazı çevresindeki İtilaf donanmasının bu hareketliliği, Türk yetkililer tarafından yakından takip edilmiş ve gemilerin nereye, ne zaman geldikleri, hangi manevraları yaptıkları üst makamlara zamanında bildirilmiştir. Türk tarafı bu hareketliliğin sonunda büyük bir harekâtın geleceğini tahmin etmekte ve muhtemel bir saldırıya karşı tedbirlerini almaktaydı. Çanakkale Boğazı’na saldıracak donanmanın komutanı olan Amiral Carden’e verilen yönergede bu saldırının ilk amaçları şu şekilde belirtilmişti:
1. Çanakkale dışında bulunan 4 tabyanın (Ertuğrul, Seddülbahir, Kumkale ve Orhaniye) tahribi.
2. Boğazın girişinde bulunan mayınların toplattırılması. 3. Çanakkale’ye kadar olan tabyaların tahrip edilmesi.
4. Kilitbahir (Namazgâh, Mecidiye ve Hamidiye) ve Çanakkale bölgesindeki (Çimenlik, Mecidiye ve Hamidiye) tabyaların susturulması.
5. Çanakkale’nin kuzeyindeki tabyaların tahrip edilmesi ve mayın hatlarının toplattırılması.
6. Müttefik donanmasının Boğaz’dan geçerek Marmara Denizi’ne girmesi72.
68 Muhammet Erat, “Çanakkale Muharebelerinde...”, s. 117.
69 Çanakkale Cephesi Harekâtı, V/I, s. 105; Çanakkale Cephesi Harekâtı, V/3, s. 510; Nazmi, s. 33. 70 Çanakkale Muharebeleri – I, s. 11-14.; Joseph Pomiankowiski, s. 101-102.
71 Çanakkale Muharebeleri – I, s. 15.
117
7. Başkent İstanbul’a karşı bir gösteride bulunulması73.
VII. 19 Şubat 1915 Saldırısı
Müttefiklerin saldırısından önce Boğaz’ın her iki yakasındaki bataryalar gelen toplarla birlikte daha da güçlü bir hale kavuşmuştur. Gemilerden sökülerek getirilen ve Dardanos bataryasına, Soğanlıdere’ye, Baykuştepe’ye, Mesudiye bataryasının yakınına ve Akyarlar’a yerleştirilen toplarla birlikte her iki yakadaki topların sayısı 135’e ulaşmıştır. İlave edilen toplarla Dardanos bataryası en güçlü tabya haline gelmiştir74.
19 Şubat saldırısı öncesinde Müttefik Filosu’nun sahip olduğu gemilerin, üç tümenden oluştuğu görülmektedir. 1. ve 2. Tümenler İngiliz gemilerinden, 3. Tümen ise Fransız gemilerinden meydana geliyordu.
1. Tümen’de Inflexible, Agamemnon, Queen Elizabeth; 2. Tümen’de Vengeance, Albion, Cornvallis, Irrestible, Triumph; 3. Fransız Tümeni’nde ise Suffren, Bouvet, Gaulois ve Charlemagne gemileri bulunuyordu.
Inflexible Amiral Carden’in, Vengeance Amiral de Robeck’in ve Suffren de Amiral Guepratt’ın sancak gemileri idi.
Müttefik Filosu’nda yukarıda belirtilen savaş gemilerinin dışında daha birçok gemi mevcuttu. İngilizlerin gemi sayısı 15’i muharebe gemisi, 4’ü hafif kruvazör, 1 depo gemisi, 6 uçak mevcutlu 1 uçak gemisi, 16 muhrip, 5 denizaltı, 7 mayın arama-tarama gemisi olmak üzere toplam 49 idi.
Fransızların gemi sayısı da 5’i muharebe gemisi, 1’i uçak gemisi, 6’sı muhrip, 2’si denizaltı olmak üzere toplam 13 idi.
Bu filoya sahip olan Müttefik donanması hedefini gerçekleştirmek için şubat ayı ortalarında harekete geçmiştir. Bu amaçla Boğaz’ın dışında hazırlıklarını tamamlayan İtilaf Devletleri donanmasından iki torpido 19 Şubat 1915 günü Saat 09.51’de75 yaklaşık 11.000 metreden Corwallis, Orhaniye; Saat. 10.01’de Triumph, Ertuğrul ve Saat.10.32’de Suffren, Kumkale Tabyalarına ateş açmaya başlamıştır. Bu ilk atışta başarılı olunmuştur. Türk tabyalarının hedefi dışında olan Müttefik filosu neredeyse dakikada bir mermi atış yapmaktadır. Türk Tabyalarının karşılık vermediğinin görülmesi üzerine Inflexible da ilk önce 14:000 metreden Ertuğrul Tabyası’nı, başarılı olamayınca 2.300 metre daha yaklaşarak Saat 12:00’de bir kez daha bombardıman etmiştir. Başarılı olması üzerine Saat 13:00’te Seddülbahir Tabyası’nı bombalamaya başlamıştır. Ancak Anadolu yakasındaki tabyaların fazla zarar görmemesi üzerine Amiral Carden, öğleden sonra kısa mesafeden atış yapılması ve giriş kısmına doğru mayınların aranılıp temizlenmesi emrini vermiştir. Öğleden sonra ise
73 Ahmet Altıntaş-Zeynep Altıntaş, s. 11; Bayur, III/II, s. 61-62; Karatay, s. 179.
74 Boğaz tahkimatı hakkında geniş bilgi için bkz; Burhan Sayılır, “Nedenleri ve Sonuçları ile Çanakkale Savaşı”,
Orman Mühendisliği Dergisi, Ocak-Şubat-Mart 2005.
118
Inflexiable, Seddülbahir’den 10.000 metre uzaklıkta demirleyerek beş mermi atmış, tabyadan karşılık gelmeyince, diğer gemiler de Boğaz’a doğru ilerlemeye başlamışlardır. Aynı şekilde Kumkale’ye ateş açarak yaklaşmaya başlayan Suffren’e de bataryalardan karşılık verilmiyordu. Amiral Guepratte, Suffren’in bombardımana başlaması üzerine Vengeance ve Cornwallis’in kıyıya yaklaşmalarını istemiştir76. Bunun üzerine Cornwallis ile Vengeance 8.000 (7,315,20 metre) ile 5.000 yarda (4,572 metre) kadar istihkâmlara yaklaşmıştır77. Bu iki gemi Kumkale ve Seddülbahir bataryalarından sonra Orhaniye ve Ertuğrul bataryalarına yönelmiştir. Bütün bu bombardıman üzerine bataryalardan bir cevap verilmemesi ve toz-duman bulutlarından bir şeyin görülmemesi üzerine Müttefikler, Türk topçularının büyük zarar gördüğünü sanmıştır. Bu sırada Vengeance, Çanakkale Boğazı’na doğru süratle yol alırken, menzile girdiği için Orhaniye ve Ertuğrul bataryaları tarafından çapraz ateşe alınmıştır. Bunun üzerine Vengeance ile beraber Bouvet ve Cornwallis de aşırma hareketiyle karşılık vermiştir. Diğer taraftan Suffren, Karayel’e doğru ilerlerken Ertuğrul Bataryası tarafından hedef alınarak ateş açılmıştır.
Bu yaklaşma sonucunda gemiler hedefe girdikleri için Türk topçularının ateşi altında kalmışlardır. Orhaniye bataryasının Bouvet, Vengeance ve Cornwallis gemilerine açtığı ateş oldukça hasar vermiş, Vengeance’nin sereni kırılmış, donatımı önemli ölçüde zarar görmüştür78.
Amiral Carden bu duruma hemen müdahale ederek, Inflexiable gemisinin Saat 17.15’te Orhaniye bataryasına ateş açmasını istemiş, Agamemnon’a da Cornwallis’e yardım etmesi emrini vermiştir. Bunun üzerine sahneye çıkan Agamemnon, Orhaniye ve Ertuğrul bataryalarını bombalamaya başlamıştır. Amiral Carden, görüş mesafesinin uygun olmaması üzerine Saat 17.30’da harekâta son vermiş ve Müttefik donanması Boğaz önlerinden geri çekilmiştir79.
Yedi buçuk saat süren bu bombalama esnasında 1.000’den fazla top mermisi80 kullanıldıysa da önemli bir başarı elde edilememiştir. Bu saldırısı sırasında Türk savunma hattının karşı koyması üzerine İtilaf donanmasından üç zırhlı gemi zarar görmüş ve bu mukavemet karşısında donanma geri çekilmek zorunda kalmıştır81. Türk tarafında 2’si subay 4 şehit verilmiş, 11 er yaralanmıştır. 2 top kullanılamaz hale gelmiştir. Bir topun ön tekerlekleri zarar görmüş, kundak ve kızağında hasar oluşmuştur. Seddülbahir ve Kumkale tabyalarında, rampa ve döşemeler zarar görmüş, özellikle Kumkale daha çok tahrip edilmiştir. Genel olarak
76 Çanakkale Cephesi Harekâtı, V/I, s. 115-116.
77 Bu saldırı esnasında Cornwallis zırhlısında topçu subayı olarak görev yapan Yüzbaşı Harry Minchin,
büyükbabasına yazdığı mektupta saldırı hakkında şunları kaydetmektedir: “.... Biz hemen onu (Vengeance) desteklemeye koştuk ve gemideki bütün toplarla kaleye ateşe başladık. Her top yaklaşık olarak dakikada iki mermi atıyordu. Bir numaralı tabya bir taş, duman, alev ve toz yığını halinde havaya uçtu. Ondan sonra başka bir tabyadan üzerimize ateş başlayınca hemen o yana döndük ve yaşamım boyunca bu kadar eğlendiğimi hatırlamıyorum. Birkaç kere çok yaklaştıysa da biz hiç isabet almadık. Ateş hızımız onları şaşırtmış olmalıydı. İnsanın çevresine dakikada 1500 kilo mermi yağması epey sinir bozucu olmalı”. Bkz; Steel-Hart, s. 10-11.
78 Emin Ali, “Çanakkale’ye Düşman...”, s. 11-13.
79 Çanakkale Cephesi Harekâtı, V/I, s. 117; Karal, s, 435; Emrullah Nutku, s. 20-21. 80 Aziz Kaylan, s. 54.
119
tabyaların mazgalları, bonetleri, siper ve şivlerinin bazı kısımları önemli ölçüde zarar görmüştür.
19 Şubat saldırısının büyüklüğüne, kullanılan cephanenin ve gemilerin çokluğuna, uzun bir süre bombardımanın sürmesine rağmen Türk tarafının kaybı büyük olmamıştır. Ancak, giriş kısmındaki tabyaların yandan ateş altına alındıklarında hasar gördükleri anlaşılmış olduğundan bunun için tedbir alınması gereği ortaya çıkmıştır82.