Ağır Topçu Taburu

5. Batarya (2 adet 75/40 ve 3 adet 57/40’lık gemi topu) Kepez’de, 6. Batarya (2 adet 240/22’lik kızaklı kısa top) ile 7. Batarya (2 adet 260/22’lik, 1 adet 240/22’lik kızaklı kısa top) Anadolu Mecidiye Tabyası’nda.

4. Ağır Topçu Alayı

1. Taburu Bolayır’da, 2. Taburu Havuzlar Kilitbahir bölgesinde, toplam batarya sayası 8. 1. Ağır Topçu Taburu

Gelibolu Yarımadası’nın en dar yerinde (4.800 m) ve Saroz Körfezi’ne Yıldız Limanı ile Çanakkale Boğazı’nda Bolayır İskelesi arasında Bolayır mevziinde bulunmaktadır. Kuzeyden güneye doğru uzanan hat üzerinde Yıldız Tabya, Merkez Tabya ve Ay Tabya yer almaktadır.

1. Batarya (3 adet 150/25’lik kızaklı top, 3 adet 90 milimetrelik âdi ateşli Krup topu) Merkez Tabya’da, 2. Batarya (6 adet 87/24’lük mantelli top) Ay Tabya’da, 3. Batarya da (6 adet 87/24’lük mantelli top) Yıldız Tabya’da bulunmaktadır.

2. Ağır Topçu Taburu

4. Batarya (2 adet 240/22’lik, 1 adet 260/22’lik, 1 adet 210/22’lik kızaklı kısa top) Namazgâh Tabya’da, 5. Batarya (4 adet 240/35’lık kızaklı uzun top) Rumeli Mecidiye Tabyası’nda, 6. Batarya 82 adet 355/35’lik kızaklı uzun top) Rumeli Hamidiye Tabyası’nda, 7. Batarya (2 adet 240/35’lik kızaklı uzun top) Namazgâh Tabyası’nda ve 8. Batarya da ((6 adet 87/24’lük mantelli top, 2 adet 65 milimetrelik şili dağ topu) Havuzlar mevkiindedir.

5. Ağır Topçu Alayı

Boğaz girişinde Seddülbahir-Kumkale bölgelerinde bulunan bu alayın batarya sayısı 7’dir.

111 1. Ağır Topçu Taburu

1. Batarya (2 adet 240/22’lik kızaklı kısa top) ile 2. Batarya (2 adet 280/22’lik, 2 adet 260/22’lik kızaklı kısa top) ve 4. Batarya (6 adet 87/24’lük mantelli top) Seddülbahir Tabyası’nda ve 3. Batarya (2 adet 240/35’lik kızaklı uzun top) ise Ertuğrul Tabyası’ndadır.

2. Ağır Topçu Taburu

5. Batarya (2 adet 240/35’lik top) Orhaniye Tabyası’nda, 6. Batarya (1 adet 260/22’lik, 1 adet 240/22’lik, 1 adet 150/26’lık kızaklı uzun top) ve 7. Batarya (2 adet 280/22’lik, 1 adet 260/22’lik, 1 adet 240/22’lik ve 1 adet 210/22’lik kızaklı kısa top) Kumkale’de bulunuyordu.

Müstahkem Mevki Komutanlığı’ndaki diğer birliklerin durumu da aşağıdaki gibidir: Kilitbahir, Seddülbahir, Mecidiye, Orhaniye ve Dardanos tabyalarının savunmalarıyla ilgili bir İstihkâm İnşaat Taburu, Haberleşme hizmetlerini yürütmekte olan bir Muhabere Bölüğü, Boğaz’ın mayınlarla savunulmasından sorumlu ve doğrudan Bahriye Nezareti’ne bağlı komutanı Alman Halifax olan bir Mayın Müfrezesi. Bunun da emrinde Selanik Mayın gemisinde kullanılmaya uygun durumda bekleyen 26 adet mayın mevcuttur.

Ayrıca 10 ışıldağa (projektör) sahip bir Işıldak Müfrezesi ki, bunların sadece beşi işler vaziyette idi. Diğerlerinin ya tamire ihtiyacı var ya da kullanılmaz halde idi57. Bu sırada Müstahkem Mevki Komutanlığı’nın bir diğer sıkıntısı yeteri kadar subay ve memur bulunmamasıdır. Bunun giderilmesi için de 3. Kolordu Komutanlığı’ndan yardım istenmiştir.

Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı’nın 1 Ağustos 1914’teki personel ve taşıt durumu aşağıda tabloda gösterildiği gibidir:

Tablo I. Müstahkem Mevki Komutanlığı’nın Personel ve Taşıt Durumu (1 Ağustos 1914)58 BİRLİKLER Subay Sıhhiye Memuru İmam ve Kâtip Sanatkâr ER TAŞIT Muvazzaf Yedek Araba Hayvan

3.Ağır Topçu Alayı 19 2 4 6 722 80 -- 21 4.Ağır Topçu Alayı 2.Ağır Topçu Alayı 13 2 2 2 498 37 -- 15

57 _{Çanakkale Cephesi Harekâtı, V/I, s. 81-83.} 58 _{Çanakkale Cephesi Harekâtı, V/I, s. 59.}

112 5.Ağır Topçu Alayı 25 4 4 6 593 99 2 28 İstihkâm İnşaat Taburu 18 -- 1 1 629 100 1 20 Telgraf (Muharebe) Bölüğü 4 -- -- -- 65 58 -- 17 Cephane Depo Müfrezesi 2 -- -- -- 73 52 1 3 TOPLAM 81 8 11 15 2580 426 4 104

Bu arada 16 Ağustos 1914’te Soğanlıdere ağzında mayın hattını korumak için bir batarya kurulmuştur. Dardanos Bataryası, İstanbul’dan gönderilen üç topla birlikte 2 Ekim’de beş toplu olarak ateşe hazır hale getirilmiştir. 16 Ağustos’ta Yıldız ve Nara tabyalarında görevlendirilmek üzere 4 subayla 135 er gelmiş ve bataryalar ateşe hazır hale getirilmiştir. Aynı gün bir deniz uçağı Müstahkem Mevki Komutanlığı emrine verilmiştir.

17 Ağustos’ta Mevki Komutanlığı’nın seferberlik durumuna göre personel ve taşıt durumu şu şekilde artmıştır: Subay 105, sıhhiye memuru 8, imam ve kâtip 10, sanatkâr 18, muvazzaf er 2633, ihtiyat er 2058, araba 4, hayvan 196. Bu hazırlıklar sonucunda ağır topçu alaylarının asıl kuruluşlarına göre seferberlik kadroları, savaşa hazır bir duruma getirilmiştir59.

Bu arada 3 Ağustos’ta Nusret Mayın Gemisi tarafından 2. Mayın Hattı’nın oluşturulmasıyla Çanakkale Boğazı’na mayın döşemeye başlayan Türk tarafı, bu işi Eylül ayı sonlarında tamamlanmıştır. Bu çerçevede 6 Ağustos’ta Nusret 26 mayınla 1. Mayın Hattı’nı da oluşturmuştur60. 15 Ağustos’ta Soğanlıdere ağzıyla, Kepez Feneri doğrultusunda 3. Mayın Hattı oluşturulmuştur. 24 Eylül’de de İntibah Mayın Gemisi tarafından 4. Mayın Hattı, 3.’sünün güneyinde buna paralel olarak döşenmiştir. Eylül ayı sonlarında Başkomutanlığın emri doğrultusunda Anadolu Hamidiye ve Namazgâh Tabyaları arasına 5. Mayın Hattı kurulmuş ve Boğaz içindeki mayın geçitleri de kapatılmıştır.

9 Kasım 1914’te 3. Mayın Hattı’nı desteklemek için bu hattın kuzeyinde ve paralel olarak 6. Mayın hattı kuruldu. Bu arada Müttefik Filosu’nun Boğaz dışındaki hareketliğinin artması

59 _{Çanakkale Cephesi Harekâtı, V/I, s. 58-61.}

113

üzerine Kepez-Soğanlı arasında Nusret Mayın Gemisi tarafından Kepez hizasında 17 Aralık’ta 7. Mayın Hattı kuruldu61_.

Bunun ardından yine Nusret Mayın Gemisi tarafından, Boğaz’ın batı kıyısından başlayarak, 5. Mayın hattı ile 45˚’lik bir açıyla doğu-güney yönünde 8. Mayın Hattı oluşturulmuştur.

29/30 Aralık gecesi yine Nusret tarafından, 2. ve 8. Mayın hatları arasında 2. Mayın hattı ile 45˚’lik bir açı oluşturacak biçimde doğu-güney doğrultusunda 9. Mayın hattı döşenmiştir. Bu mayın hatlarının dışında Boğaz’da denizaltıların geçmesini engellemek için torpido istasyonları ile birlikte ağlar da kullanılmıştır62.

Daha sonraki günlerde Çanakkale Boğazı’na yeni mayın hatlarının da döşenmesiyle Mart 1915’ta mayın hattı 11, toplam mayın sayısı da 344 olmuştur63.

Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanlığı emrindeki topların durumuna bakacak olursak şu tablo ortaya çıkmaktadır: Türklerin elinde bulunan toplar, 30-40 yıl önce dışarıdan alınarak tabyalara yerleştirilen toplardır. 22’lik 7.000-8.000 metre uzunluğundaki toplar karışık olarak dizilmişlerdir. İtici güç olarak karabarut kullanılmaktadır. 355/35 ve 240/35’lik toplarda ise dumansız barut hartucu az bulunmaktadır. Karabarut kullanılan topların bazı olumsuz tarafları vardı. Her atımdan sonra topu temizlemek gerekiyor ve atıştan sonra karabarut dumanı uzun süre hedefin görülmesine engel oluyor, bu şekilde topçuların atış hızları azalıyordu.

Boğaz savunma hattının en güçlü topları ise 16.900 ve 14.800 metre menzili olan 355/35 ve 240/35’lik toplardı. Ancak bunlardan da sadece 5 tane 355/35’lik ve 17 tane 240/35’lik top vardı.

Bunun yanı sıra Türk topçusunda cephane de bol miktarda değildi. Topların taşınması ve doldurulması insan gücüyle yapılıyordu. Bu durum atış hızını azaltmakta idi. Diğer taraftan Müttefik donanmasında ise durum farklıydı. Çünkü gemilerdeki toplar, hidrolik donatımla geniş ölçüde ve büyük büyütücü dürbünlü nişangâh ile donatılmış, atış hızı yüksek olan toplardır. Ayrıca cephane bol olduğu için herhangi bir sınırlama yoktu ve cephane mekanik olarak taşınıp dolduruluyordu. İngiliz ve Fransız topçularında –Türk topçusunda olmayan- çağa uygun mesafe ölçme aletleri mevcuttu.

Her iki taraf arasındaki güç dengesini bir örnekle şu şekilde ifade edebiliriz: Queen Elizabeth gemisi bordasındaki toplarla bir anda yapılan bir atışta, mermi ağırlığı 7.442 kg olurken, en iyi istihkâmlardan biri olan Hamidiye Tabyası’ndan yapılan bir atışta, mermi ağırlığı 800 kg oluyordu64.

Çanakkale Boğazı’nın savunulması hakkında 2 Ağustos 1914 tarihine kadar bir harekât planı yapılmamıştır. 2 Ağustos ve 7 Ekim tarihlerinde Çanakkale Mevkii Müstahkem Komutanı

61 _{Nazmi, s. 26-27.}

62 _{Çanakkale Cephesi Harekâtı, V/I, s. 93-95; Nazmi, s.29.}

63 _{Robert Rhodes James, Gallipoli, Londra, 1956, s. 15. Cemalettin Taşkıran, mayın sayısının Nusret’in döktüğü}

ile birlikte 406 olduğunu belirtmektedir. Bkz; Ana Ben Ölmedim, İstanbul, 2001, s. 21.

114

Cevat (Çobanlı) Paşa, iki plan hazırlayarak Başkomutanlık’a göndermiştir. Ancak, 22 Ekim 1914’te Başkomutanlık, Müstahkem Komutanlığı’ndan savunma konusunda yeni bir plan yapılmasını istemiştir. Ayrıca bugünkü direktifte, Başkomutanlık Delegesi Korgeneral Merten başkanlığında, Yarbay Wossidlo ve Müstahkem Mevki Kurmay Başkanı’ndan oluşacak olan bir komisyon tarafından, savunmanın nasıl yapılacağını belirten bir yönergenin de hazırlanması istenmiştir. 8 Kasım’da hazırlanarak Başkomutanlık’a gönderilen savunma planı şu hususları içermekte idi:

Çanakkale Boğazı dört ayrı bölgeye ayrılmıştır;

Birinci Bölge (Giriş Bölgesi-Medhal) Komutanı: 5. Ağır Topçu Alay Komutanı.

Birlikleri: 5. Ağır Topçu Alayı, Yenişehir (Orhaniye) ve Seddülbahir tabyalarının yakın savunması için birer piyade bölüğü, üç ışıldak (projektör).

Görevi: Müttefik donanmasının Boğaz’ın girişinden geçmesini engellemek.

İkinci Bölge (Obüs Bölgesi) Komutanı: Yarbay Verle.

Birlikleri: 8. Ağır Topçu Alayı, Bağımsız Ağır Nümune Topçu Taburu, bir ışıldak (projektör).

Görevi: Giriş bölgesinden geçen Müttefik donanmasının, Merkez Tabyalarının büyük toplarının ateşlerinden etkilenmeden Erenköy Koyu (Karanlık Liman)’nda demirlemesi ve bu bölgeyi üs yaparak atışlarda bulunmasını engellemektir. Donanmanın hareket şekline göre, obüs bataryalarının nasıl hareket etmesi gerektiği de planda belirtilmiştir.

Üçüncü Bölge (Kepez – Soğanlı Bölgesi) Bu bölge iki gruba ayrılmıştır.

Kepez Grubu

Komutanı: Yüzbaşı Mithat

Birlikleri: 3. Ağır Topçu Alayı, 2. Ağır Topçu Taburu’nun 2. Ağır Bataryası (Dardanos), 5. Batarya, 9. Batarya, bir obüs takımı ve iki ışıldak.

Havuzlar ve Soğanlı Grubu Komutanı: Binbaşı Hasan

Birlikleri: 4. Ağır Topçu Alayı, 2. Ağır Topçu Taburu, 8. Batarya, bir havan bataryası ve bir ışıldak.

115

Üçüncü Bölgenin Görevi: Mayın hatlarını koruyan ve daha çok küçük çaplı toplardan oluşan set bataryalarının görevi, mayınların toplanmasına ve patlatılmasına engel olmaktır. Donanma, mayınları zararsız hale getirmek için, mayın arama-tarama gemileriyle arama yapmak isteyecek ve savaş esnasında görüldüğü gibi mayın muhripleriyle mayın hatlarında geçit açmak isteyecektir.

Savunma planında, mayın arama yöntemlerine ve set bataryalarıyla bunlara yardımcı olacak topçuların nasıl hareket etmeleri gerektiğine de ayrıntılı bir şekilde yer verilmiştir.

Dördüncü Bölge (Çanakkale-Kilitbahir Bölgesi) Bu bölge de iki gruba ayrılmıştır.

Çanakkale Grubu Komutanı: Yarbay Zeki

Birlikleri: Nara, Mecidiye, Çimenlik ve Hamidiye tabyalarındaki bataryalar ve iki ışıldak. Kilitbahir Grubu

Komutanı: Binbaşı Kemal

Birlikleri: Değirmenburnu, Namazgâh, Hamidiye, Mecidiye ve Yıldız Tabyaları’ndaki topçu birlikleri ile bir ışıldak.

Çanakkale-Kilitbahir Bölgesinin Görevi: Bu merkez bölge, Müttefik donanmasının Marmara Denizi’ne girmesine engel olmakla görevli en etkili savaş gücüne sahip Anadolu Hamidiye Tabyası ile Kilitbahir tabyalar grubunun olduğu yerdir. Bu tabyalar grubunun kuzeyinde Anadolu Mecidiye, Nara ve Değirmenburnu Tabyaları mevcuttu65_.

3 Kasım saldırısından sonra büyük bir hazırlığa girişen Türk tarafı, eksik gördüğü bölgelere yeni toplar yerleştirmiş ve bölgeye yeni birlikler getirmiştir. Bu amaçla Hadımköy’den 120/30’luk Topçu Taburu Çanakkale’ye getirilmiştir. 10 Ocak 1915’te İstanbul’dan Çanakkale’ye gelen (37, 47 ve 75’er mm’lik) 16 gemi topu 4. Ağır Topçu Alay bölgesinde Baykuş, Soğanlıdere ve Kumburnu civarına konuşlandırılmıştır. Erenköy ve Tengerdere’deki obüs bataryalardan biri Halileli’ne, diğeri de Hisarlık’a yerleştirilmiştir. Dardanos’ta bulunan 120/11,6’lık Obüs Takımı, Menderes Bölgesi Komutanlığı’na verilmiştir66.

Bu arada Şubat 1915’te Başkomutanlık Vekâleti’nden Müstahkem Mevki Komutanlığı’nın ihtiyacı olan bir adet 24’lük ve bir adet de 30’lık Helyosta (Pırıldak) ile 1 adet 30’luk santral, 2 adet 5’lit santral, 1 adet beşli numaratör, 6 manyetolu telefon, 2 km bronz tel ve 2 sahra telefonu gönderilmiştir67_.

65 _{Çanakkale Cephesi Harekâtı, V/I, s. 44-47.} 66 _{Çanakkale Cephesi Harekâtı, V/I, s. 104-105.}

67 _{Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri, Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik, C. X, Gnkur.}

116

Bu arada Müstahkem Mevki için iaşe durumunun hiç de iyi olmadığı görülmektedir. Çünkü Müstahkem Mevki Komutanlığı için 14 Şubat’ta bir aylık, 9. Tümen için ise 25 günlük yiyecek stoku kalmıştır. Bu nedenle olsa gerek Başkomutanlık, 19 Şubat’ta yayınladığı bir genelge ile üç ay yetecek kadar yiyeceğin depo edilmesini emretmiştir. Bunun üzerine Müstahkem Mevki Komutanlığı 25 Şubat 1915’te kendi birlikleriyle 9. Tümen için, Boğaz’ın doğu ve batısındaki savunma mevzilerinde üç aylık yiyeceğin ve gerekli araç-gerecin depo edilmesi emrini vermiştir68.

VI. İtilaf Devletleri’nin Çanakkale Boğazı’na 19 Şubat 1915’ten Önceki Saldırıları