Çanakkale Cephesi’nin Açılmasının Sebepler

Çanakkale Boğazı’nın zorlanmasının İtilaf Devletleri açısından birçok sebebi bulunmaktadır. Bunların birincisi, Çanakkale Boğazı’nın kapalılığı devam ettiği süre içerisinde Rusya’nın tek başına İttifak Devletleri ile barış antlaşması imzalayacağı hakkındaki tehdididir44. Bu ihtimal Birinci Dünya Savaşı boyunca, 1917 Bolşevik İhtilali’ne kadar İngiltere ve Fransa’nın en çok korktuğu bir durumdur. Özellikle her iki ülkenin boğazlara ve Osmanlı Devleti’nin başkenti İstanbul’a karşı yürüttüğü harekât esnasında böyle bir tavır değişikliğinin, yani Rusya’nın Almanya veya Avusturya ile bir ateşkes imzalaması, savaş planlarını tamamen değiştirecekti45. O nedenle 18 Mart 1915’ten önceki günlerde İngiltere ve Fransa donanması, Çanakkale Boğazı’na yönelik büyük bir harekât hazırlığı içerisinde iken, Rusya’nın boğazlar ve İstanbul hakkındaki tavizini kabul etmek zorunda kalmıştır. Çünkü Rusya’nın bu isteğine olumsuz cevap verilse, İttifak devletleri ile bir barış imzalaması söz konusu olabilecekti. Bu tehlikenin farkında olan İngiltere ve Fransa, istemeyerek da olsa Rusların isteğine ‘evet’ demiştir. Fakat, İngiltere ve Fransa’nın İstanbul’a ulaştıktan ve işgal ettikten sonra boğazları ve başkenti Ruslara teslim edip etmeyeceği hususu tartışmaya açık bir konudur.

Bilindiği üzere Çanakkale Boğazı’na yönelik harekât devam ederken 4 Mart’ta Ruslar Fransız ve İngiliz elçilerine birer nota vererek46, verilen desteğini bir sonucu olarak savaşın bitiminde Çanakkale ve İstanbul Boğazlarının kendilerine verilmesini istemiştir. Rusların kendilerine verilmesini istediği yerler şunlardır:

“İstanbul şehri, Karadeniz Boğazı’nın batı kıyıları ve Marmara Denizi, Çanakkale Boğazı, Midye – Enez hattına kadar Güney Trakya, Karadeniz Boğazı ile Sakarya nehri ve İzmit Körfezi’nde sonradan saptanacak bir nokta arasında kalan Anadolu kıyıları, Marmara Denizi’ndeki adalar ile İmroz (Gökçeada) ve Bozca Adaları” 47.

Rusya bu isteklerinin kabulü halinde İngiltere ve Fransa’nın Osmanlı Devleti üzerindeki isteklerine olumlu bakacağını belirtmiştir. Bu istekler şu şekilde özetlenebilir:

1- İstanbul, serbest liman konumunda olacak ve ticaret gemileri Boğazlardan serbestçe geçebilecektir.

2- Anadolu ve Arapların yaşadığı bölgelerin geleceği İngiltere, Fransa ve Rusya arasında yapılacak bir antlaşma ile belirlenecektir.

3- Kutsal yerler korunacak ve Arabistan’da bağımsız bir Müslüman yönetimi oluşturulacaktır48.

44 _{Hariciye Nezareti’nden 11 Mart 1915 tarihinde Başkumandanlık Vekâleti ile Dahiliye Nezareti’ne gönderilen}

Roma Büyükelçiliği’nin istihbaratını hâvî tezkire, BOA, HR. SYS, 2322/54’ten nakleden Çanakkale Muharebeleri – I, s. 35, 42; Mete Tuncoku, s. 31.

45 _{Almanya ile Avusturya’nın İstanbul ve Boğazlar üzerinde Ruslarla yaptığı pazarlıklar için bkz; Bayur, III/II, s.}

128-143.

46 _{Bayur, III/II, s. 112.} 47 _{Karal, s. 542.}

108

Görüldüğü üzere İtilaf Devletleri, 1915 yılı başlarında Osmanlı Devleti’nin hâkim olduğu toprakları paylaşmak için aralarında bir anlaşmaya varmış gözükmektedirler.

Fransa 14 Mart’ta kendisi için Suriye, Kilikya ve Filistin’de kararlaştırdığı menfaatlerinin sağlanması şartıyla Rus isteklerini kabul ettiğini belirtmiştir. İsteklerinin kabul edilmesinden sonra Petrograd’daki Fransız Büyükelçisi 10 Nisan’da, İngiltere’nin 12 Mart tarihli cevabına benzer bir cevabı, Rus Dışişleri Bakanı Sazanof’a vermiş ve Boğazların geleceği ile ilgili “sorun” şimdilik halledilmiştir49.

Çanakkale Cephesi’nin açılmasında ikinci sebep olarak, diğer tarafsız devletler üzerinde nüfuz elde ederek onların İtilaf safına geçmelerini sağlamak ve özellikle Balkan ülkelerinden Bulgaristan ve Romanya’nın İttifak Devletleri yanında savaşa girmelerini engelleyerek, kendi saflarında yer almalarını sağlamak düşüncesi ifade edilebilir50. Savaşın başlarında güçlü bir kara ordusuna sahip olan Almanya’nın, kıta Avrupa’sında Fransa’ya ve İngiltere’ye karşı kısa zamanda üstünlük kuracağı düşüncesi bazı mahfillerde yaygı bir kanaat idi. Ancak, Eylül başındaki Marn Meydan Muharebesi’nde Fransızların Almanları durdurması savaşı Almanları kazanacağı yönünde bazı şüphelerin oluşmasına sebep oldu. Silahlı tarafsızlığını ilan eden İtalya, hangi taraftan daha çok taviz koparabileceğini hesap ederek hareket ediyor, 1915 yılı başında hâlâ tarafsızlığını koruyordu51. Yunanistan Kralı Konstantin ile Yunan Genelkurmay Başkanlığı savaşa girilmesine karşı çıkarken, Başbakan Venizelos ısrarla İtilaf safında savaşa girmek istiyordu. Bu iç çekişme uzun bir süre devam etmiş, Kralın ölmesinden sonra Yunanistan İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa girmiştir. Bulgaristan’ın İttifak bloku yanında savaşa girmesi için bir yandan Osmanlı yetkilileri, bir yandan da Alman ve Avusturya yetkilileri telkinde ve baskıda bulunuyordu. Romanya’nın tavrı da belirgin olmamakla birlikte, İtilaf safına daha yakın duruyordu52.

1915 yılı başlarında girişilecek büyük bir saldırı ile boğazlar geçilip başkent İstanbul işgal edilirse, Osmanlı Devleti’nin savaşa devam etmesi zorlaşacak, tarafsız durumda bulunan Balkan devletleri de büyük bir zafer kazanmış olan İtilaf Devletleri yanında savaşa girebilecekti. Bu amacın elde edilebilmesi için de ilk olarak Çanakkale Boğazı’nın geçilmesi gerekiyordu.

Üçüncü sebep Osmanlı Devleti’nin başkent İstanbul’u işgal ederek, mağlup etmek ve barış imzalamaya zorlamak olarak ifade edilebilir53. İtilaf Devletleri’nin planlarına göre, eğer boğazlar geçilip İstanbul işgal edilirse, Osmanlı Devleti kısa zamanda savaşın dışında kalarak, barış imzalamak zorunda kalacaktı. Bu durum da İngiltere ve Fransa’nın birçok cepheden asker çekmesine, o birlikleri Avrupa cephelerine kaydırmalarına yol açacak, ayrıca Kafkas

49 _{Bayur, III/II, s. 121; Tuncoku, s. 54.}

50 _{Çanakkale Muharebeleri – I, s. 35, 65; Bayur, III/II, s. 55-57; Tuncoku, s. 31. İtilaf Devletleri’nin Bulgaristan’ı}

yanlarına çekebilmek için Makedonya’yı Bulgarlara verdiklerine ve bazı yetkililerini Sofya’ya gönderdiklerine dair bkz; Çanakkale Muharebeleri – I, s. 42.

51 _{İtalya’nın İtilaf Devletleri safında savaş girmesi hakkında geniş bilgi için bkz; Bayur, III/II, s. 248-277.} 52 _{Çanakkale Muharebeleri esnasında Bulgaristan ve Romanya’nın savaş karşısındaki durumu hakkında geniş bilgi}

için bkz; Bayur, III/II, s. 230-248, 467-497.

109

Cephesi’nde bulunan Rus birlikleri de Doğu Cephesi’ne yönlendirilebilecekti. Bu şekilde İngiltere, Fransa ve Rusya, birliklerinin büyük bir bölümü ile Almanya, Avusturya-Macaristan kuvvetlerine karşı savaşabilecekti. Bunun sonucunda da savaş İtilaf Devletlerinin lehine sonuçlanacaktı. Bu gayenin elde edilebilmesi için de Osmanlı Devleti’nin savaş dışında kalması gerekiyordu.

Diğer bir sebep de Osmanlı kuvvetlerinin Mısır’a sevkini önlemektir54. Çünkü 1880’lerden itibaren Mısır’a yerleşen İngiltere, bu şekilde hem Süveyş Kanalı’nın güvenliğini sağlıyor hem de Hindistan için tehlike oluşturabilecek eylemleri önlemeye çalışıyordu. Bu nedenle Süveyş Kanalı’na yığınak yapmaya başlayan Osmanlı kuvvetleri hem İngilizleri rahatsız ediyor ve hem de onların bazı kuvvetlerini burada tutmalarına sebep oluyordu. Orta Doğu’da zengin yeraltı ve yerüstü kaynaklar yüzünden kalıcı olmayı amaçlayan ve stratejik önemi yüksek olan Süveyş Kanalı’na kontrolü altında tutmak isteyen İngiltere, bu hedeflerini gerçekleştirmekten alıkoyacak güç olarak Osmanlı Devleti’ni görmekte ve Osmanlı birliklerinin Mısır’ın çevresinde bulunmasından büyük rahatsızlık duymaktaydı.