Kuruluş kanunlarında ya da ana sözleşmelerinde madencilik faaliyeti yapabileceği belirtilmiş olan kamu iktisadi teşebbüsleri68, bağlı ortaklıkları, iştirakleri ve müesseseleri ve diğer kamu kurum ve kuruluşları ile idareler, maden hakkı sahibi olarak kömür ocağı işletebilmektedir. Türkiye Taşkömürü Kurumu ve Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu kömür ocağı işleten devlet kurumlarıdır69. Elektrik Üretim Anonim Şirketi ve Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü de linyit işletmeleri hususunda incelenmesi gereken diğer iki önemli devlet kuruluşudur.
a. Türkiye Taşkömürü Kurumu
Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü 28/10/1983 tarih ve 96 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 01/11/1983 tarihinde kurulmuştur70. 96 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin yürürlükten kaldırılıp, 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’ye ekli listede iktisadi devlet teşekkülü olarak yer almasıyla birlikte, Türkiye Taş Kömürü Kurumu’nun kuruluşu tamamlanmıştır. Bundan önceki dönemde ise, Havza’da taşkömürü üretimi yapan kurum Ereğli Kömür İşletmeleri Müessesesi’dir71. Günümüz itibariyle Türkiye Taşkömürü Kurumu, Enerji ve Tabii
67
MAAßEN, Uwe/SCHIFFER, Hans-Wilhelm, Coal Industry Across Europe, 5. Baskı, EUROCOAL, 2013, s. 54.
68
Madencilik alanında faaliyet gösteren devlet işletmelerinin tamamının kamu iktisadi teşebbüslerinden iktisadi devlet teşekkülü niteliğinde olması, madencilik faaliyetinin ekonomik boyutunu açıkça ortaya koymaktadır. Zira; iktisadi devlet teşekkülleri, verimlilik ve kârlılık ilkeleri doğrultusunda, ticari esaslara göre faaliyet gösteren kamu iktisadi teşebbüsleridir; DURAN, s. 203; YAYLA, İdare Hukuku, s. 261; GÖZÜBÜYÜK/TAN, İdare Hukuku, C. I s. 274; GİRİTLİ/BİLGEN/AKGÜNER/BERK, s. 494; TAN, s. 185; KALABALIK, s. 255; YILDIRIM, İdare Hukuku Dersleri I, s. 141.
69
TOPALOĞLU, Maden Hukuku, s. 66.
70
Türkiye Taşkömürü Kurumu, http://www. taskomuru .gov.tr /index.php?page= sayfagoster& id=56, e.t. 08.08.2014.
71
Türkiye Taşkömürü Kurumu, http://www.taskomuru.gov.tr/index. php?page=sayfagoster&id =19; e.t. 08.08.2014; Armutçuk, Kozlu, Üzülmez, Karadon ve Amasra Taşkömürü İşletme Müesseseleri, Türkiye Taşkömürü bünyesinde yer almaktadır.
28 Kaynaklar Bakanlığı’nın ilgili kuruluşu 72 olup, bakanlığın idari vesayet denetimine tabidir73.
Zonguldak Kömür Havzası’nda taşkömürü madenciliği, Türkiye Taşkömürü Kurumu tarafından yapılmaktadır. Havzanın karmaşık jeolojik yapısı74, ancak derin yer altı kömür madenciliğine imkan vermekte; tam mekanizasyon sağlanamadığından yoğun şekilde insan gücüne dayalı üretim yapılabilmektedir. 1989 yılından itibaren, kurum tarafından işletilemeyen kömür rezervlerini rödovans sözleşmesi yapmak suretiyle özel firmalara işlettirme usulü başlamıştır75. Ülkemizde taşkömürü bu suretle özel hukuk kişileri tarafından işletilmekteyse de, taşkömürü ruhsatlarının tümünün sahibi Türkiye Taşkömürü Kurumu’dur76.
b. Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu
22/0/1957 tarih ve 6974 tarihli Kanun ile kurulmuş olan Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu, 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile yeniden düzenlenmiş ve iktisadi devlet teşekkülü olmuştur. Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu, Türkiye’nin farklı bölgelerinde kömür üretimi yapmaktadır. Kuruma bağlı iki adet müessese müdürlüğü ve müesseselere bağlı iki adet işletme müdürlüğü ile beş adet kontrol müdürlüğü bulunmaktadır77. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın ilgili kuruluşu78 olup, bakanlığın idari vesayet denetimine tabidir79.
72
http://www2.enerji.gov.tr/tr-TR/Bagli-Ilgili-ve-Iliskili-Kuruluslar; e.t. 08.08.2014.
73
GÜNDAY, Metin, İdare Hukuku, 10. Baskı, Ankara 2011, s. 399.
74
GÜÇDEMİR, Abdülkadir, “ Taşkömürü Üretimi ve Geleceğe Dönük Teknolojik Projeler”, , Kömür Teknolojisi ve Kullanımı Semineri III, TKİ-OAL Çayırhan Tesisleri 13-14 Ekim 1995, s. 28.
75
Türkiye Taşkömürü Kurumu,http://www.taskomuru. gov.tr/index.php?page= sayfa goster&id =25, e.t. 08.08.2014.
76
GÜÇDEMİR, s. 28; Enerji Raporu 2012, s. 31.
77
FINDlKGİL, s. 51; Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu, http:// www. tki.gov.tr/tr/ Bir- Bakista-TKI/ Kurumsal; e.t.08.08.2004.
78
http://www2.enerji.gov.tr/tr-TR/Bagli-Ilgili-ve-Iliskili-Kuruluslar; e.t. 08.08.2014.
79
29 Türkiye’de linyit rezervlerinin %20’si Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu’nun ruhsatı altında işletilmektedir80.
c. Elektrik Üretim Anonim Şirketi
Elektrik Üretim Anonim Şirketi; Türkiye Elektrik Üretim Anonim Şirketi’nin 05/01/2001 tarih ve 2001/2026 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile üç ayrı anonim şirket olarak faaliyet göstermek üzere yeniden yapılandırılması sonucu oluşmuştur. Şirket ana statüsünde, Elektrik Üretim Anonim Şirketinin bir iktisadi devlet teşekkülü olduğu açıkça yazmaktadır 81. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın ilgili kuruluşu82 olup, bakanlığın idari vesayet denetimine tabidir83.
Hem arama hem işletme ruhsatı sahibi olarak linyit üretiminde rol alan Elektrik Üretim Anonim Şirketi’nin bu alandaki önemi yıllar içinde giderek artmıştır. Linyit rezervlerimizin % 65’ine yakını Elektrik Üretim Anonim Şirketi’nin ruhsatı altında bulunmaktadır84.
d. Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü
Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, sadece arama ruhsatına sahip olabilmektedir85. Madencilik Faaliyetleri Uygulama Yönetmeliği’nin 102. maddesi gereğince, Maden Tetkik Arama Müdürlüğü, arama dönemi süresi sonunda arama ruhsatını Maden İşleri Genel Müdürlüğü’ne iade etmekle yükümlüdür86. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın bağlı kuruluşudur87.
80
Enerji Raporu 2012, s. 31.
81
Elektrik Üretim Anonim Şirketi, http://www.euas.gov.tr/Sayfalar/KurulusveTarihce.aspx; http://www.euas.gov.tr/Sayfalar/AnaStatu.aspx e.t. 25.08.2014. 82 http://www2.enerji.gov.tr/tr-TR/Bagli-Ilgili-ve-Iliskili-Kuruluslar; e.t. 08.08.2014. 83 GÜNDAY, s. 399. 84 TAŞTEKİN, s. 298. 85 FINDIKGİL, s. 53. 86
ÖZDAMAR, Demet, “Maden Hakkının Verilmesi ve Bu Hakkın Devri”, Prof. Dr. Turhan Tufan YÜCE’ye Armağan, İzmir 2001, s. 146.
87
30 Ülkemizdeki linyit rezervlerinin % 11’inde Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü’nün arama ruhsatı bulunmaktadır88.
Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu, Elektrik Üretim Anonim Şirketi ve Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü işbirliği içinde 2005-2008 tarihleri arasında yapılan linyit arama çalışmaları çok sayıda linyit rezervinin bulunmasını sağlamıştır89.