Denizlerdeki Muharebeler

Denizdeki muharebelerde de arzu edilen başarı yakalanamadı. Rusların Karadeniz’de serbest dolaşması, Karadeniz’i kapalı bir Osmanlı denizi olmaktan çıkarmış ve tehlikeli bir hal almasına sebep olmuştu. Üstelik Çariçe’nin, biri Sivastopol’da diğeri Dinyeper Nehri’nin içinde konuşlanan iki filosu, deniz egemenliğini sağlamaya kenetlenmişti. Donanma ile ilgili sorunların ve bu sorunları dile getiren, diğer devlet adamalarına nazaran daha ihtiyatlı olan derya kaptanının dikkate alınmadan harbe girişilmesi, Osmanlı cephesinde zarara sebep oldu. Bu zarar,

575 _{E. Z. Karal, Büyük Osmanlı Tarihi, c. I, s. 19-20; İ. H. Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, c. IV/I, s. 575-584;} K. Beydilli, “Küçük Kaynarca’dan Yıkılışa”, s. 71.

576 _{İ. H. Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, c. IV/I, s. 566.}

577 _{BA, A.DVNS. MHM. d. 190, s. 125, h. 266 (25 Haziran-4 Temmuz 1789 ); s. 141, h. 293 (15-23} Temmuz 1789)

Karadeniz’deki Rus gemilerinin çoğunun, savaştan önce başlayan fırtınadan dolayı zayi olmasıyla en aza indirgendi579_.

Ağustos 1787’de Özi valisi İsmail Paşa, Kılburun Kalesi’nin580 _{zabtı için Özi}

Kalesi’nden Kılburun’a kayıklarla 6 bin asker gönderdi. Özi açıklarında Rus deniz kuvvetleriyle çarpışan Osmanlı kuvvetleri, Rusların karadan yardım almalarıyla başarısız oldular ve geri çekildiler581_{. Kılburun, Ruslara göre Kırım’ın anahtarı olarak}

kabul ediliyordu. Zafer, şayet Osmanlı’nın lehine sonuçlanmış olsaydı, Osmanlı ordusuna yalnızca Kırım’a giden yol açılmayacak, aynı zamanda Kerson’da konuşlanan Rus ince donanmasının da sonu gelecekti582_.

1788 yılında Cezayirli Gazi Hasan Paşa kumandasındaki Osmanlı donanması, 10 büyük gemi, 6 firkate ve 47 küçük gemi ile Karadeniz’e hareket etti583 _{ve oradan da}

Rusların Karadeniz’deki varlığı açısından kilit nokta ve Ruslara göre harbin ana odağı584 _{olan Özi Kalesi’nin önüne geldi. Her iki devletin ince donanmaları arasında}

birkaç kez çarpışma oldu. Bu çarpışmalarda Osmanlı gemileri büyük zayiatı uğradıklarından, kaptan paşa bölgede bıraktığı küçük bir miktar gemiden sonra oradan ayrıldı. Hasan Paşa’nın buradan ayrılmasını fırsat bilen Ruslar, Özi Nehri’nin yakınlarındaki Kerson’da barındırdığı ince donanmasını Özi’ye sevk etmiş ve Osmanlı gemilerini kaçırtmıştı585_.

Cezayirli Gazi Hasan Paşa, Dinyeper Nehri’ne doğru ilerleyerek, Rusların büyük donanmasını aramaya çıktı. Biraz ilerledikten sonra, Yılan Adası açıklarında karşılaştığı Çariçe’nin donanmasını yenilgiye uğrattı ve Sivastopol’a geri çekilmelerini sağladı586_{. Geri çekilen Rus donanma güçlerinin komutanları, Aşağı Tuna’da yapılacak}

seferlerin planlarını yapmaya başladı. Çünkü muharebenin, Özi Kalesi’nin alınmasıyla

579 _{A. Büyüktuğrul, Osmanlı Deniz Harp Tarihi, c. 2, s. 292.}

580 _{Kılburun Kalesi, Özi Kalesi’nin karşısında birkaç yüz metre mesafede, Dinyeper’in denize döküldüğü} yerde dar bir toprak şeridi üzerinde yer alır. V. H. Aksan, Kuşatılmış Bir İmparatorluk Osmanlı Harpleri

1700-1870, s. 173.

581 _{İ. H. Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, c. IV/I, s. 520.}

582 _{J. W. Zinkeisen, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, c. 6, s. 437.} 583 _{A. Büyüktuğrul, Osmanlı Deniz Harp Tarihi, c. 2, s. 292.}

584 _{Özi, Buğ ve Dinyeper nehirlerinin birleştiği noktada bulunmaktadır. Belgrad’dan doğuya uzanan, Tuna} ve Karadeniz stratejik hattında kalan son Osmanlı ileri karakoluydu. V. H. Aksan, Kuşatılmış Bir

İmparatorluk Osmanlı Harpleri 1700-1870, s. 173.

585 _{İ. H. Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, c. IV/I, s. 537-38. Afif Büyüktuğrul Özi Kalesi önünde yapılan ilk} muhareberin Osmanlı Devleti tarafından kazanıldığını kaydetmektedir. Bkz.: A. Büyüktuğrul, Osmanlı

Deniz Harp Tarihi, c. 2, s. 292.

bitmeyeceğini, Tuna’daki Osmanlı donanmasının şaşırtıcı toparlanma gücünün, yok edilmesi gerektiği kanaatini taşıyorlardı587_.

Osmanlı Devleti’nin Rus donanma gücü karşısındaki başarıları uzun sürmedi. Osmanlı’nın kuzey sınırının kilidi olan olan Özi, Rus orduları tarafından muhasara altına alındı. Muhasaranın kaldırılması, hem karadan hem de hafif donanmanın yardımıyla denizden mümkündü. Ancak asker sayısının az oluşu ve sığ sulara girmesi gereken yeterli miktarda hafif donanmanın hazır olmayışı, İstanbul’dan takviye istenmesini gerektirmişti588_{. Osmanlı Sultanı, Ruslara karşı muharebe etmek amacıyla}

şalope ve kalyon gemilerinin inşalarına yönelik emirler vermiş, ancak istenilen sayıdaki gemilerin imali, zamanında yetişmemiştir589_{. Öte yandan Rus gemilerinin, Karadeniz’de}

dolaşıp Osmanlı sahillerine zarar vermesi590 _{ve yolların tutulmasından dolayı ihtiyaç}

duyulan yardım, üç ay boyunca bölgeye ulaşamadı. Bunun üzerine Rus kuvvetleri, Pirezen Adası’nı işgal ederek, kış yaklaşmasına rağmen Özi’nin muhasarasına devam ettiler ve 1789 yılının ilk ayında Özi’ye sahip oldular591_{. Kaledeki erzak, top, savaş}

araçları ve değerli silahlar Rusların eline geçti592_.

Bu başarısızlığın faturası Cezayirli Gazi Hasan Paşa’ya kesildi. Hasan Paşa, kara seraskerliğine nakledilirken ve yerine Giritli Küçük Hüseyin Paşa atandı593_{. Yeni derya}

kaptanı da Ruslarla yapılan deniz savaşlarında somut bir başarı elde edemedi594_{. 8}

Haziran 1790 ve 28 Ağustos 1790 tarihlerinde Rus donanması ile karşılaşan Osmanlı donanması, ilk muharebesini Kreç Boğazı’nda yaptı. Net bir sonucun elde edilemediği bu muharebeden sonra Tenderof dolaylarında ikinci muharebe gerçekleştirildi. Bu

587 _{V. H. Aksan, Kuşatılmış Bir İmparatorluk Osmanlı Harpleri 1700-1870, s. 177.} 588 _{İ. H. Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, c. IV/I, s. 538-543.}

589 _{Tuzla şehir hethüdası el-hac Muhammed’e, dergah-ı mualla kapıcıbaşılarından sabıka Kastamonu} Sancağı mütesellimi el-hac Ali’ye ve derya kaptanı Hüseyin Paşa’ya gönderilen hükümler. BA, A.DVNS.

MHM. d. 190, s. 140, h. 290; s. 142-143, h. 296; s. 147, h. 305. (15-23 Temmuz 1789)

590 _{BA, A.DVNS. MHM. d. 190, s. 154, h. 323. (24 Temmuz- 2 Ağustos 1789)}

591 _{Özi’nin elden çıkması Sultan I. Abdülhamid’de büyük üzüntü yaratmış ve hastalanmasına sebep} olmuştu. Kısa süre sonra vefat eden I. Abdülhamid’in yerine, kardeşi III. Mustafa’nın oğlu III. Selim geçmiştir (7 Nisan 1789). İ. H. Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, c. IV/I, s. 546-547. Henüz 28 yaşındayken Osmanlı tahtına oturan genç padişahın, alınan mağlubiyetlere rağmen savaşı devam ettirmek istediği şu ifadelerden anlaşılmaktadır. …. el-hâletü hâzihi Nemçe ve Moskov kefereleri üzerlerine sefer-i

hümâyûnum mukadder ve muhakkak olub … bu iki hasm-ı mağrûrdan gereği gibi ahz ve intikâm olmadıkça seyf-i cihâd gılâfına girmemek…. BA, A.DVNS. MHM. d. 190, s. 78-79, h. 173. (7-16 Mayıs

1789).

592 _{J. W. Zinkeisen, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, c. 6, s. 451.}

593 _{Cezayirli Gazi Hasan Paşa’nın görevden alınmasının sebepleri arasında, bir yıl önce Sadrazam Halil} Hamid Paşa’nın Sultan I. Abdülhamid’i devirip yerine Sultan III. Selim’i hükümdar yapma faaliyetini haber alıp I. Abdülhamid’e bildirmesi de vardır. A. Büyüktuğrul, Osmanlı Deniz Harp Tarihi, c. 2, s. 293. 594 _{Amiral Uçakof komutasındaki Rus ordusu, Kreç Boğazında Osmanlı ile muharebe ederken, filosunda} 7 gemi ve 40 küçük gemi mevcuttu. A. Büyüktuğrul, Osmanlı Deniz Harp Tarihi, c. 2, s. 294.

karşılaşmada Rus donanmasında 5’i büyük 16 gemi mevcutken, Osmanlı donanması da 22 büyük, 23 küçük gemiden oluşmaktaydı. Sayı ve personel üstünlüğüne rağmen, muharebe Osmanlı donanmasının ağır zayiatı ve İstanbul’a çekilmesiyle neticelendi595_.

Bu arada Ruslara ait küçük bir filo Sulina Boğazı’ndan Tuna Nehri’ne giriş yapmış, Tuna ağzındaki kalelere ve kara ordusunun yaptığı saldırılara destek vererek İsmail Kalesi’nin düşürülmesine yardımcı olmuştur596_{. Osmanlı ince donanması, Tuna}

Nehri’nin muhafazası için mücadele göstermekteydi. Rus ve Avusturya donanmalarına karşı Tuna kaptanı Memiş Paşa’nın maiyyetinde İbrail Boğazı’na 24, Vidin’e 11 çete kayığı yerleştirilmişti597_.

1791 yılında Garp ocakları filolarından destek alan Osmanlı donanması Karadeniz’e çıkartma yaptı. İki gücün Kaliakra Deniz Muharebesi yine Osmanlı’nın aleyhine neticelendi598.