Denetçilerin Seçimi

4.2.1. Denetçilerin Kurucular ve Genel Kurul Tarafından Seçimi

TTK.’ya göre denetçilerin seçimi, şirketin kuruluşu sırasında ve kuruluştan sonra olmak üzere iki ayrı zamanda gerçekleşebilir⁹³.

Ani kuruluşta denetçiler, kurucular tarafından seçilir ve esas sözleşmede gösterilir (TTK. m. 303, f. 2; m. 279, f. 2, b. 6). Bu halde esas sözleşmede sayıları 1 ile 5 arasında tespit edilmişse, kesin sayı da kişilerle birlikte esas sözleşmede kararlaştırılır. Sonraki GK.’lar, 1 ile 5 arasında sayı ve kişi tespiti yapabilirler⁹⁴.

Tedrici kuruluşta ise denetçileri seçme görevi, Kuruluş GK.’na aittir.

Komiser Yön. m. 15’e göre: “Denetim kurulunda yıl içinde meydana gelecek boşalma nedeniyle, gerek mahkemece ve gerekse diğer denetçiler tarafından atanacak denetçilerin görev süreleri yapılacak ilk genel kurul toplantısına kadar olduğundan, bunların yerine denetçi seçmek” görevi GK.’ya aittir. Denetçilerin tayinlerinin, ticaret siciline tescil ve ilan ettirilmesi gerekir.

4.2.2. Denetçilerin Genel Kurul Dışında Seçimi

GK.’nın denetçileri seçme yetkisi, esas sözleşme ile başka bir kurula mesela YK.’ya devredilemez⁹⁵. Kural bu olmakla beraber istisnalar da mevcuttur. Bunlar denetim kurulunun denetçi seçimi, mahkemenin denetçi ataması, kamu tüzel kişileri tarafından denetçi seçilmesi ve yedek denetçi seçimi olarak sayılabilir.

91 ATASOY; s. 84, 85.

92 Y. 11. HD., 07.06.1979, 1979/2381 E., 1979/3036 K.: ERİŞ; 2007, s. 1942.

93 ATASOY; s. 78.

94 POROY; (TEKİNALP/ÇAMOĞLU); Ortaklıklar, s. 368. Komiser Yön. m. 15’e göre: “Anasözleşme ile belirlenmemiş ise 5'i geçmemek üzere denetçi sayısını tesbit etmek” GK.’nın devredemeyeceği görevleri arasındadır.

95 ERİŞ; 2004, s. 2033.

4.2.2.1. Denetim Kurulunun Denetçi Seçimi

AŞ.’de denetçi sayısı ikiden çok ise ve TTK. m. 351’deki hallerden biri⁹⁶ nedeniyle denetçilerden biri dahi görevden ayrılırsa, diğer denetçiler kurul halinde toplanarak GK.’nın ilk toplantısına kadar görev yapmak üzere, bir denetçi seçerler. Eğer iki denetçi varken biri bu şekilde görevden ayrılırsa, tek kalan denetçi bu seçimi kendi başına yapacaktır⁹⁷. Ancak bu yorum doktrinde bazı yazarlarca benimsenen bir görüştür.

TTK.’da bu ihtimalle ilgili açık bir düzenleme bulunmamaktadır⁹⁸. Bu konuda daha farklı düşünen Teoman’a göre ise; iki denetçili AŞ.’lerde denetçilerden birinin görevi herhangi bir nedenle sona ererse, boşalan üyeliğe seçim ya da atama yapma yetkisi GK.’dadır. Çünkü öncelikle organların seçim görevi sadece ve değiştirilemez biçimde GK.’ya aittir (TTK. m. 360, f. 1, TTK. m. 312, f. 1, TTK. m. 347, f. 2)⁹⁹; ikinci olarak TTK. m. 351, f. 1’de yer alan “diğer denetçiler” ifadesinden de anlaşılacağı üzere, denetim kurulunun boşalan üyeliği bizzat doldurabilmesi için en az iki üyenin görevini sürdürmekte olması gereklidir ki zaten TTK. m. 351, f. 1’deki bu ifade istisnai bir hükümdür, “diğer denetçiler” ifadesi geniş yorumlanarak tek kalmış denetçiye uyarlanamaz; üçüncü olarak kanun koyucu birden fazla denetçi kalması halinde bunların aralarında tartışarak ve seçim yaparak sonuca ulaşmalarını amaçlamıştır, tek kalan denetçi bu olanaklara sahip değildir; son olarak da sözkonusu madde hükmünün uygulanabilmesi için en az üç denetçinin bulunması ve birinin görevden ayrılmış olması gerekmektedir¹⁰⁰. Aynı görüşteki Pulaşlı’ya göre: “Denetim kurulunda geriye kalan üyeler, boşalan üyelikler için seçim yaparken anlaşamazlarsa ya da (birden fazla denetçi varken) tüm denetçilerin görevinin son bulması durumunda seçim, mahkemece yapılmayacak; GK. tarafından yapılacaktır. Çünkü TTK. m. 351 f. 1’deki mahkemenin

96 TTK. m. 351: “Bir murakıbın; ölümü, çekilmesi, bir maniden dolayı vazifelerini yapamayacak halde bulunması, iflası veya hacir altına alınması gibi bir sebeple vazifelerinin sona ermesi ve ağır hapis cezasıyla veya sahtekarlık, emniyeti suiistimal, hırsızlık, dolandırıcılık suçlarından dolayı mahkumiyeti halinde, diğer murakıplar umumi heyetin ilk toplantısına kadar vazife yapmak üzere yerine birisini seçerler. Murakıp bir kişiden ibaret olup da yukarda yazılan hallerden birinin mevcudiyetine binaen yerine diğer bir kimsenin tayini gerekirse, bunu, umumi heyetin ilk toplantısına kadar vazifeli olmak şartıyla her münferit pay sahibinin veya idare meclisi azalarından her birinin talebi üzerine şirket merkezinin bulunduğu yer mahkemesi tayin eder.”

97 POROY; (TEKİNALP/ÇAMOĞLU); Ortaklıklar, s. 368, 369.; ATASOY; s. 186.

98 Ömer TEOMAN; İki Denetçisi Olan Anonim Ortaklıklarda Denetçilerden Birinin Görevinin Son Bulması Durumunda Diğerinin Yeni Denetçi Seçmek Yetkisi Var Mıdır?, Prof. Dr. Erdoğan Moroğlu’na 65. Yaş Günü Armağanı, İstanbul 1999, s. 682.

99 Bkz. Y. 11. HD., 03.10.1985, 1985/4690 E., 1985/5000 K.: ERİŞ; age., s. 350.

100 TEOMAN; Yeni Denetçi Seçme Yetkisi, s. 685-687.

denetçi tayin yetkisi, istisna niteliğindedir ve bu hükmün uygulama koşulu sadece

‘denetçinin bir kişiden ibaret olması’halidir.”¹⁰¹

4.2.2.2. Mahkemenin Denetçi Ataması

Denetçi bir kişiden oluşuyorsa ve görevi TTK. m. 351’deki hallerden biri sebebiyle sona ererse, GK’un ilk toplantısına kadar görev yapmak üzere, pay sahiplerinden ya da YK. üyelerinden herhangi birinin talebi üzerine, şirket merkezinin bulunduğu yer ticaret mahkemesince bir denetçi atanır. “Şirketin tek denetçisi, GK. toplantısından bir süre önce istifa etmiş ise, artık onun yıllık rapor verme yetkisi yoktur. Bu durumda TTK.’nın 351. maddesine göre GK. toplantısına kadar görev yapmak üzere mahkemece bir denetçi atanması ve yıllık raporun bu denetçi tarafından düzenlenmesi gerekir.”¹⁰² Bir görüşe göre; burada mahkemeye müracaat yetkisinin bütün yetkililere ve menfaat yönünden ilgililere, mesela şirket alacaklılarına, tanınması daha doğru olurdu¹⁰³. GK.

aynı üyeyi veya bir başkasını yeniden üye seçebilir. Ancak diğer denetçiler tarafından veya mahkemece atanan denetçilerin, GK.’ca tasvip edilip edilmemesi gibi bir durum söz konusu olamaz¹⁰⁴. YK., boşalan tek denetçilik için bir seçim yapamaz, yapmış ise bundan doğacak her türlü zarardan dolayı şirket ortaklarına ve alacaklılarına karşı sorumlu olur. Ayrıca bu yetkisiz tek denetçinin düzenlediği denetçi raporuna istinaden verilen ibra kararı da geçersiz ve yok hükmündedir¹⁰⁵.

YK. üyelerinin üst soyundan veya alt soyundan biri ile eşi ve üçüncü dereceye kadar (bu derece dahil) kan ve kayın hısımları denetçiliğe seçilemez; seçilmişlerse görevden derhal çekilmek zorundadırlar (TTK. m. 349). Bu engeller denetçilik sıfatıyla ilgi olduğundan, ticaret mahkemesi tarafından atananlar da bu yasağa tabidir. Ayrıca bu tür akrabalık ilişkisi denetçi atanmasından sonra kurulmuş olsa dahi, denetçinin yine çekilmesi gerekir¹⁰⁶.

101 PULAŞLI; s. 351.; TEOMAN; Yeni Denetçi Seçme Yetkisi, s. 688.

102 Y. 11. HD., 03.10.1985, 1985/4690 E., 1985/5000 K.: MOROĞLU; KENDİGELEN; s. 300.

103 POROY; (TEKİNALP/ÇAMOĞLU); Ortaklıklar, s. 369.

104 DOMANİÇ; s. 732.

105 DOĞANAY; s. 914.

106 POROY; (TEKİNALP/ÇAMOĞLU); Ortaklıklar, s. 369.; “AŞ.’nin tek denetçisi, YK. üyesi ile evlenirse, denetçilikten çekilmesi gerekir. Denetçi çekilmese bile evlilik sonucu denetçiliği sona erer. Bu durumda, denetçi atanması için mahkemeye başvurulması ve AŞ. hasım gösterilerek duruşma ile istemin incelenmesi ve bir karar verilmesi gerekir”: Y. 11. HD., 20.05.1993, 1993/3645 E., 1993/3712 K.: ERİŞ;

2004, s. 2045.

TTK. m. 435’e göre denetim organı bir sebeple mevcut olmaz ve TTK. m. 351 usullerinden biri ile de oluşturulamazsa, o zaman Ticaret Bakanlığı’nın ya da pay sahiplerinden veya alacaklılardan birinin başvurması ile mahkeme, TTK. m. 351 veya TTK. m. 347 usulleriyle denetçi tayini için uygun bir süre verir ve bu süre içinde denetçiler seçilemezse, mahkeme şirketin feshine karar verir. Bir görüşe göre;

mahkemenin fesih kararı vermesi yerine, TTK. m. 351’e göre denetçi seçimi yapması da kabul edilmelidir¹⁰⁷. Bu durumda şirketin dağılmasının önüne geçilmiş olacaktır. Ancak TTK. m. 351 hükmü mevcut denetçilerin bir sebeple görevlerinin sona ermesi halinde mahkemenin denetçi atayabileceğini düzenlemektedir. Yoksa denetçi seçimi yapılamaması yani denetçilerin zaten görevde bulunmaması hali bu madde hükmüne dahil edilemez.

Esas sözleşme veya GK. tarafından tespit edilmiş sayıda denetçinin görevde bulunması şarttır. Eksik heyetle görev yapılması mümkün değildir ve boşalma halinde yukarıdaki esaslara göre seçim yapılması zorunludur. Aksi halde denetçiler, kanunun öngördüğü bir görevi yerine getirmemekle sorumlu olurlar (TTK. m. 359)¹⁰⁸.

4.2.2.3. Kamu Tüzel Kişileri Tarafından Denetçi Seçilmesi

TTK. m. 275’e göre: “Devlet, vilayet, belediye gibi kamu tüzel kişilerinden birine, esas sözleşmeye konulacak bir kayıtla kendisi pay sahibi olmasa dahi, konusu kamu hizmeti olan AŞ.’lerin denetim kurullarında temsilci bulundurma hakkı verilebilir.”

Bu durumda, denetim kurulunda görev alacak olan temsilcinin seçimi ve azli, ilgili kamu tüzel kişisine ait olup, temsilcinin haksız eylemlerinden de temsil olunan kamu tüzel kişiliği; şirkete, şirket alacaklılarına ve paydaşlara karşı sorumlu olur. Bu kamu tüzel kişilerinin denetçi tayin kararları, YK. tarafından tescil edilir¹⁰⁹. Kamu tüzel kişileri tarafından denetim kuruluna denetçi atama durumu dış denetim özelliği gösterdiğinden burada bu konu üzerinde durulmayacaktır.

107 DOMANİÇ; s. 732, 733.

108 ÇEVİK; s. 551.

109 N. Enis KINAY; Anonim Şirketlerde İç Denetim, (Yayınlanmamış)Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2002; s. 13, 14.

4.2.2.4. Yedek Denetçi Seçimi

Yasada, yedek denetçi seçimi ile ilgili bir düzenleme bulunmamaktadır¹¹⁰. Ancak bir görüşe göre, YK. için yedek üye seçimine izin verildiğine göre (TTK. m. 312); aynı şekilde yedek denetçi seçimi de yapılabilmelidir ve eğer esas sözleşmede bu konu ayrıca düzenlenmiş ise ona göre hareket edilmelidir¹¹¹.