6.1. İnceleme ve Bilgi Alma Hakkı
Denetçiler açısından bilgi alma ve inceleme, bir hak ve görev olarak düzenlendiği için denetçiler, şüpheli buldukları konular hakkında inceleme yanında ayrıntılı bilgi isteme hakkına da sahiptirler182.
Denetçiler, görevleri gerektirdiğinden, sözlü ve yazılı tüm açıklamaları öğrenmek, gerekli belgeleri istemek yetkisine sahiptir ve bu konuda hiçbir sınırlama yapılamaz.
Yönetim, bitmiş işlere yönelikse, murakıpların sorularını geri çeviremez. Ancak burada söz konusu olan yüksek seviyedeki tüm yöneticilerdir. Zira alt derecedeki personel ancak yetkili üst makamın açık veya kapalı iznine binaen bilgi verebilir183.
179 TTK. m. 309: “Şirketin 305, 306, 307 ve 308 inci maddelerde yazılı fiillerle ızrar edilmesi halinde, bundan, dolayısiyle zarar gören pay sahipleri ve şirket alacaklılarının dava hakları vardır. Ancak, hükmolunacak tazminat şirkete verilir. Şirketin iflası halinde pay sahiplerinin ve şirket alacaklılarının haiz oldukları haklar iflas idaresine ait olur. Bu hususta İcra ve İflas Kanununun 245 inci maddesi hükmü caridir. Mesul olan kimselerin cümlesi aleyhinde şirket merkezinin bulunduğu yer mahkemesinde dava açılabilir.”
180 DOMANİÇ; s. 755, 756.
181 DOMANİÇ; s.757.
182 Arslan KAYA; Anonim Ortaklıkta Pay Sahibinin Bilgi Alma Hakkı, Batider, Ankara 2001, s. 176.
6.2. Ücret Hakkı
Denetçilere yaptıkları iş karşılığı olarak ücret verilir. Esasen kanunda ücret verilmesi şart koşulmamıştır. Ancak teamüle göre bir ücret kararlaştırılması gerekmektedir. Esas sözleşmede ücret verileceği yazılmış olup da miktar belirtilmemiş ise ücretin miktarı her yıl olağan GK. toplantısında tespit edilir (TTK. m. 369, f. 3). Ücret; huzur hakkı, aylık ya da yıllık olarak ödenebilir ve bu konunun esas sözleşmede gösterilmesi gerekir.
Ayrıca YK.’nda olduğu gibi denetçilere de esas sözleşmeye hüküm koymak şartıyla, şirket kazancından pay ayrılabilir184.
Esas sözleşmenin içermesi gereken hususları düzenleyen TTK. m. 279’da denetçilerin ücreti sayılmamıştır. Bu nedenle GK. tarafından denetçilere, ikramiye şeklinde kararlaştırılacak bir ücret de verilebilir. Ancak bu zorunlu değildir185. Denetçi olarak atanan kişinin yeminli mali müşavir olması halinde, Yeminli Mali Müşavirler Kanunu m. 46 gereğince, kendisine tarifede belirtilen asgari ücretin ödenmesi gerekir186.
Denetçiler YK. üyelerini kanun ve esas sözleşme hükümlerine riayet edip etmedikleri konusunda denetledikleri için ücretin YK.’ca tespiti sakıncalı bulunmuş ve bu görev GK.’ya bırakılmıştır187.
6.3. Tazminat Hakkı
Denetçilerin azlini düzenleyen TTK. m. 350’ye göre: “Pay sahipleri arasından seçilen denetçiler, azillerinden dolayı tazminat isteyemezler.” Bu hükmün mefhumu muhalifinden, pay sahibi olmayanlar arasından seçilen denetçilerin haksız azilleri halinde şirketten tazminat isteyebileceği kabul edilmiştir. Ancak azil haklı bir sebebe dayanıyorsa, denetçi tazminat isteyemeyecektir188. Mesela şirkete ait ticari sırları ifşa etmişse, denetçinin azli haklıdır (TTK. m. 358) 189. Pay sahibi olmayan denetçilerin hakısız azilleri sonucunda tazminata hak kazanmaları konusunda Yargıtay, bu
183 ÇEVİK; s. 555, 556.
184 ÇEVİK; s. 550.
185 POROY; (TEKİNALP/ÇAMOĞLU); Ortaklıklar, s. 373.; Komiser Yön. m. 14’e göre: “Anasözleşme ile belirlenmiş ise yönetim kurulu üyeleri ile denetçilerin ücret ve huzur haklarının tesbiti” olağan GK.
toplantısının gündeminde bulunur.
186 PULAŞLI; s. 346.; POROY; (TEKİNALP/ÇAMOĞLU); Ortaklıklar, s. 373, 374.
187 ÇEVİK; s. 550.
188 DOĞANAY; s. 910, 911; PULAŞLI; s. 346.
189 DOĞANAY; s. 911.
tazminatın miktarının belirlenmesinde, çıkarılan denetçinin başka bir iş bulmaya çalışıp çalışmadığının ve bir işte çalışmışsa kazandığı miktarın da etkili olduğunu kabul etmiştir190. Doğanay’a göre burada azledilen denetçinin kendi tahsil derecesi, iş tecrübesi ve sosyal yaşantısına denk bir iş aramış olup olmadığı değerlendirilecektir191. TTK. m. 350’deki “Pay sahipleri arasından seçilen denetçiler, azillerinden dolayı tazminat isteyemezler.” hükmü, Poroy’a göre emredici değildir. Her ne kadar lafzından böyle bir anlam çıksa da bu hükmü emredici olarak yorumlamakta korunacak bir menfaat yoktur. Bu nedenle sözleşme hukukuna aykırı olan bu normu, dar yorumlayarak, pay sahibi olan denetçi ile AŞ. arasında bir sözleşme varsa ve sözleşmede azil halinde AŞ.’nin tazminat ödeyeceği yazılıysa, TTK. m. 350’ye rağmen tazminat ödenir şeklinde anlamak lazımdır192. Yine aynı görüşe göre; hem pay sahibi olan hem de olmayan denetçi, şartları varsa, manevi tazminat isteyebilmelidir193. ERİŞ’e göre de söz konusu madde hükmündeki ayrım değiştirilmeli ve haksız azil varsa, ortak olsun olmasın, denetçinin şirketi tazminatla sorumlu tutabilmesi gerekir;
hatta denetçiler zamansız istifa ederlerse ve bu halde koşullar mevcutsa şirket de denetçilerden tazminat isteyebilmelidir194.
Kanundaki düzenleme biçiminden, pay sahibi olan denetçilerin, denetçilik görevi sona erse dahi, zarara uğramayacakları; buna karşılık pay sahibi olmayan denetçilerin görevden çıkarıldıktan sonra mağdur olacakları kanısı uyanmaktadır. Bu yaklaşım biçimi, kısmen doğru olsa da haksız olarak çıkarılan her denetçinin hakkını arayabilmesi açısından bir eşitlik sağlanmalı ve tazminat hakkı zararları karşılığınca tanınmalıdır.
190 “..Olayda davacı manevi tazminat şartlarının gerçekleştiğini (BK. m. 49) ispat edememiş olmasına nazaran, mahkemenin bu talebini reddetmesi doğrudur. Ancak TTK’nın birinci maddesi hükmünün yollaması nedeniyle maddi tazminat miktarı tespit edilirken, mahkemenin BK. m. 98/2 dalaletiyle aynı kanunun 44. maddesi hükmünü göz önünde bulundurması gerekir.. Şayet davacı maddi tazminat istediği süre içinde bir işte çalışıp para kazanmış ise, kazandığı bu paranın davalı şirketten talep etmiş olduğu maddi tazminattan mahsup edilmesi gerekir. Şayet davacı, kendi kusuru ile iş bulamamış ve bu şekilde davalı şirketin durumunu ağırlaştırmış ise, tazminatın miktarı bakımından bu yönün de göz önünde bulundurulması icap eder..”: Y. 11. HD., 22.11.1979, 1979/5212 E., 1979/5350 K.: DOĞANAY; s. 911.
191 DOĞANAY; s. 911.
192 POROY; (TEKİNALP/ÇAMOĞLU); Ortaklıklar, s. 369.
193 POROY; (TEKİNALP/ÇAMOĞLU); Ortaklıklar, s. 369.
194 ERİŞ; 2004, s. 2046.