Balkan Ülkelerinde Aşı Tedariki ve Aşılama Süreci

Aşı tedariki konusunda Balkan ülkelerinin Batı Avrupa ülkelerine göre daha az hazırlıklı olduğu söylenebilir. Bunun ardındaki temel neden ekonomiktir; bu ülkeler görece küçük ekonomilere sahiptir ve ayrıca siyasi olarak da özellikle Batı Balkan ülkelerinin geçiş aşamasında yarı-demokratik ülkeler olduğu düşünüldüğünde hızlı bir şekilde politika geliştirememeleri bu hibrid yapılarına bağlanabilir. Bu ülkeler arasında en etkin çözüm üretenin Sırbistan olduğu görülür.

147 Bosna 0,07, Bulgaristan 0,08, Romanya 0,03, Makedonya 0,12 oranlarındadır. BIRN, “Fact-check: Is COVID-19 killing more health workers in Serbia than elsewhere?”, BIRN, Banja Luka, 28.01.2021.

https://balkaninsight.com/2021/01/28/birn-fact-check-is-covid-19-killing-more-health-workers-in-serbia-than-elsewhere/

148 Marija Bashevska, “The impact of the COVİD-19 pandemic on women in the Western Balkans”, Perspectives, Issue No.8, October 2020, Heinrich Böll Stiftung, pp.38-43. s.41.

http://slavenkadrakulic.com/wp-content/uploads/2020/10/perspectives-09-2020.pdf#page=40

149 Marija Bashevska, “The impact of the COVİD-19 pandemic on women in the Western Balkans”, Perspectives, Issue No.8, October 2020, Heinrich Böll Stiftung, pp.38-43. s.41.

http://slavenkadrakulic.com/wp-content/uploads/2020/10/perspectives-09-2020.pdf#page=40

Kaynak: Our World in Data, https://ourworldindata.org/covid-vaccinations, 06.04.2021

Türkiye gibi Macaristan, Sırbistan ve Bosna, aşılama aşamasında Çin ve Rusya aşılarına yönelmişlerdir. Türkiye, Çin’den 50 milyon doz henüz faz-3 aşamasında bulunan Sinovac aşısı siparişinde bulunmasının yanında Pfizer ile görüşmeleri olduğunu bildirmiştir. Sırbistan ise Pfizer ve Sinofarm (Çin) aşılarının yanında Rusya’dan az miktarda Sputnik V aşısı tedarik etmiş, ilk aşamada aşılama bu aşıyla başlamıştır. Yaygın aşılamanın Çin’den gelecek aşılarla gerçekleşmesi planlanmaktadır. Sırbistan’da başbakan Pfizer, cumhurbaşkanının Sputnik V ile aşılanarak farklı aşılara güvenilebileceğini göstermişlerdir; bu durumun diplomatik olarak farklı tarafların desteğini çekmek için olduğu yorumu da yapılmaktadır.¹⁵⁰ Kitlesel aşılamada Çin’i tercih etmesi de son

150 Sofia Popovic, “The choice of vaccine in Serbia inluenced by foreign policy preferences”, 20.01.2021.

https://europeanwesternbalkans.com/2021/01/20/the-choice-of-vaccine-in-serbia-influenced-by-foreign-policy-preferences/

dönemde Çin’le gelişen ilişkilerine bağlanabilir.¹⁵¹ Diğer bölge ülkeleri gibi Sırbistan’da da hükümete güvenin az olması, medyanın da baskı ve kontrol altında olduğu için güven oluşturmaması nedeniyle haber almak için sosyal medyaya yönelim olduğu görülmektedir. Bu da, sahte haberlere ve komplo teorilerine daha fazla maruz kalmak ve aşı şüpheciliği/karşıtlığıyla sonuçlanmaktadır. Siyasi figürlerin farklı menşeili aşılarla aşılanması, bu şüphelerin giderilmesi ve aşı kampanyasının başarısına yönelik yorumlanabilir.

Bosna ise aşı konusunda Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve AB yardımıyla, yoksul ülkeler için oluşturulan dayanışma planı COVAX¹⁵² kapsamında aşıya ulaşmayı beklemektedir. Fakat bu sürecin netlik kazanmasına kadar geçen süreçte Rusya ve Çin’den aşı temin etmek için de çabalar sürmektedir. Macaristan’da da Rusya’dan Sputnik V aşısı temin ederek acil kullanım için onay çıkartılması planlanmaktadır. Macaristan AB üyesi olduğu için, AB tarafından kullanımı onaylanmamış bir aşı olan Rusya aşısının kullanımı için bu acil kullanım onayını çıkarması gerekmektedir.¹⁵³ Arnavutluk sağlık personelinin aşılamasına, ismi açıklanmayan bir ülkeden gelen az sayıda Pfizer ile başlamış olmasına rağmen ikinci doz aşılama için elinde yeterli aşı kalmamasından dolayı aşılama sürecine ara vermiş, şirketle anlaşmaları gereği Pfizer’dan bir sevkiyat beklediklerini açıklamıştır.¹⁵⁴

151 BIEBER, Florian, Tena PRELEC, Marika DJOLAI, Donika EMINI, Jovana MAROVIĆ, Srdjan MAJSTOROVIĆ, Vedran DŽIHIĆ, et al. “The Western Balkans in Times of the Global Pandemic.” Balkans in Europe Policy Advisory Group, April 2020, 1–37. S.12.

152 COVAX hakkında daha geniş bilgi için bkz. https://www.who.int/initiatives/act-accelerator/covax

153 Hamdi Fırat Büyük, Danijel Kovacevic, Edit Inotai, Milica Stojanovic, “Turkey, Serbia, Bosnia and Hungary Put Trust in Russian, Chinese Vaccines”, BIRN, 22/01/2021.

https://balkaninsight.com/2021/01/22/turkey-serbia-bosnia-and-hungary-put-trust-in-russian-chinese-vaccines/

154 Exit Staff, “Albania lacks second vaccine shots for hundreds of medical staff”, 28.01.2021.

https://exit.al/en/2021/01/28/albania-lacks-second-vaccine-shots-for-hundreds-of-medical-staff/

Makedonya aşı tedarikinde sadece AB’nin COVAX yardımı kapsamında aşıya ulaşacağını düşünerek diğer şirketlerden aşı tedarik etmeyince aşılamanın Şubat ortasına dek başlayamayacağı düşünülmektedir. Kamuoyundan komşu ülkeler gibi Pfizer ile anlaşma yapılmasına dair baskılar gelmesine rağmen, özel şirketlerden aşı alımına yönelik her hangi bir yasal düzenleme dahi olmaması süreci uzatmıştır.¹⁵⁵ COVAX programının başlaması 2021 ilkbaharını bulacağı için Makedonya’nın bu tarihe kadar aşıya ulaşımının sınırlı olması beklenebilir. Bunun ötesinde, COVAX programıyla aşılanacak ülkelerde, WHO’nun hedefi ülke nüfusunun yüzde yirmisinin aşılanmasıdır ki bu da kitle bağışıklığı için yeterli bir oran değildir. Bu nedenle, Makedonya’nın başka kaynaklardan aşı bulma zorunluluğunda olduğu söylenebilir.

Balkan ülkelerinin düşük nüfusları ve buna bağlı olarak az sayıda aşıya ihtiyaç duymaları bir avantaj olarak sayılabilir, fakat ekonomilerinin küçüklüğü dezavantaj olarak durmaktadır. Bunun

155 Vlado Apostolov, “North Macedonia’s naivety about vaccine procurement costs country dear”, BIRN, Skopje, 21.01.2021. https://balkaninsight.com/2021/01/21/north-macedonias-naivety-about-vaccine-procurement-costs-country-dear/

yanında, AB’ye üye olmayan Sırbistan, Makedonya gibi devletlerin, COVAX aşı dayanışması kapsamında Mart itibariyle AB ülkelerinden ücretsiz aşı desteği alacak olmaları da zorda olan ekonomileri düşünüldüğünde bir avantajları olarak görülebilir.

Kosova, Karadağ ve Arnavutluk da aşılama konusunda geriden gelen ülkeler arasındalar.

Sırbistan’ın Aralık sonunda Kosova’nın kuzeyindeki Sırp çoğunluk nüfusun yaşadığı bölgelere, Kosova yönetiminden habersiz olarak aşı sevkiyatı yaptığının ortaya çıkması Kosova’nın tepkisine yol açmıştır. Kosova, Sırbistan’ın salgın dönemini siyasi hesapları için kullanmakla suçlarken, Sırbistan ise bölgedeki halkın aşılamalarını yirmi yıldır kendilerinin yaptığını ve ileride Arnavut nüfusa da aşı gönderebileceklerini ifade etmiştir.¹⁵⁶ Nüfusunun çoğunluğunun Arnavut olması nedeniyle Yugoslavya döneminde bağımsızlık hakkı olan bir cumhuriyet statüsü verilmeyen Kosova, Yugoslavya’nın dağılmasıyla bağımsızlığını ilan etmiş ama uluslararası tanınamaya kavuşması ancak 2008 yılında gerçekleşmiştir. Sırbistan tarafından Sırp tarihinin ve milliyetçiliğinin önemli bir parçası sayılan Kosova, Sırbistan’la tanınma ve sınır sorunları yaşamaktadır. Kosova’nın Sırbistan sınırına yakın olan bölgelerinde yaşayan Sırp azınlığa yönelik Sırbistan’ın doğrudan müdahale içeren politikalar izlemesi, Kosova tarafından iç işlerine müdahale olarak görülerek tepkiyle karşılanmaktadır. Kosova yönetiminden habersiz olarak aşı gönderilmesi bu nedenle Sırbistan-Kosova sorununu canlandıran bir hadise olarak vuku bulmuştur.

Sonuç

Salgın yönetiminde başarı ekonominin durumu/ yoksulluk, siyasetin yapısı (demokrasi/otokrasi, şeffaflık, özgür medya, seçim dönemine denk gelmesi vs.) gibi çeşitli faktörlerden etkilenmektedir. İşsizliğin ve yoksulluğun yüksek olduğu ve devletin iş yerlerini kapatarak çalışanlara ve iş sahiplerine destek sağlayamadığı ülkelerde insanlar hayatta kalabilmek için çalışmaya devam etmek zorunda olduğundan salgının yayılmasının sıkı önlemlerle kontrol altına alınabilmesi de mümkün olamamaktadır. Şeffaflık, medya özgürlüğü gibi demokrasinin temel unsurlarının mevcut olmaması da, halkın doğru bilgiye ulaşamamasına ve kişisel önlem alma konusunda yetersiz kalmalarına neden olmaktadır. Balkan ülkelerinde yaygın olan bu unsurlar, salgının yayılması konusunda negatif etkide bulunduğu gibi, aşı temininde de sorunlarla karşılaşılmasına neden olmuştur. Ayrıca, bu ülkelerin çoğunda ekonomik sorunlarla da ilişkili olarak, dış aktörlere bağımlılığın yüksek olması, AB’den gelecek yardımlara umut bağlanmasına sebebiyet

156 Xhorxhina Bami, Adelina Ahmeti, “Serbia accused of playing politics by sending vaccines to Kosovo”, BIRN, Pristina, 29.12.2020. https://balkaninsight.com/2020/12/29/serbia-accused-of-playing-politics-by-sending-vaccines-to-kosovo/

vermiş fakat bu da aşılama kampanyasının başlangıç tarihinin gecikmesine yol açmıştır. Salgın ortamının daha etkili yönetilmesi adına parlamentoların yetki dışı bırakılarak hükümet veya devlet başkanlarının süreci yönetmesi, demokrasiden uzaklaşılarak otokratik yönetime daha fazla kayılmasına yol açmış, bu da uzun vadede bölgedeki demokratik gelişim açısından olumsuz bir durum ortaya çıkarmıştır. Aynı nedenlerle medya ve sivil toplum üzerindeki baskının artırılması da bölgedeki demokrasinin geleceği açısından endişe verici bir durum ortaya koymaktadır. Salgının sağlık üzerindeki etkileri kadar, ülkelerin ekonomi ve siyasi yapıları üzerindeki etkilerinin de olumsuz olduğu ifade edilebilir.

PANDEMİ VE ULUSLARARASI GÜVENLİK: ŞİMDİ VE GELECEK